گفتگوی پر معنای آقای سیدکاظم شریعتمداری و نماینده ساواک در تاریخ 16 / 11 / 1356

24 ارديبهشت 1398

[بولتن ویژه]

 

در جریان بروز حوادث اخلالگرانه در دی ماه سال جارى در شهرستان قم[1]، از جانب آیات و روحانیون عکس‌العمل‌هائى نشان داده شد. از جمله آیت‌اله شریعتمدارى اعلامیه‌اى صادر کرد و طى آن به تیراندازى مأمورین انتظامى به سوى اخلالگران اعتراض کرد.[2] وى متعاقباً در یک سخنرانى که براى طلاب و شاگردان مجلس درس خود ایراد نمود، یادآور شد که اعتراض و تظاهرات مردم مربوط به توهین روزنامه اطلاعات به روحانیت شیعه بوده و ربطى به اصلاحات ارضى و آزادى زنان نداشته است. شریعتمدارى به طور ضمنى به دولت حمله کرد و عکس‌العمل مراجع انتظامى را در قبال اقدامات آشوبگران مورد انتقاد قرار داد.[3]

چند روز بعد ابتدا رادیو بى.بى.سى و متعاقب آن روزنامه واشینگتن پست گزارشاتى پیرامون مصاحبه مطبوعاتى مشارالیه با مخبرین خارجى انتشار دادند.[4] در این گزارشات اشاره شده بود که شریعتمدارى آمار مقتولین این حوادث را 15 نفر قلمداد کرده و ادعا نموده که اعتراضات و تظاهرات آرام مردم براساس نارضائى آنان از توهین جراید به روحانیت شیعه بوده و ربطى به اقدامات اصلاحى نداشته است. مطالب دیگرى در گزارشات محافل تبلیغاتى خارجى معروض در فوق، از قول شریعتمدارى ذکر شده بود که نمایانگر رویه اعتراض آمیز او نسبت به دولت در رابطه با حوادث اخیر بود.

براساس گزارشات رسیده پیرامون موارد فوق مقرر گردید رئیس سازمان اطلاعات  و امنیت شهرستان قم[5] با مشارالیه ملاقات کند و درباره این اقدامات و اظهارات نامبرده به مخبرین خارجى پرسش نماید. شریعتمدارى از ملاقات با رئیس سازمان قم امتناع نمود و پس از آن که به طرق دیگرى با او تماس گرفته شد، متعذر گردید که چون در حوادث اخیر، مردم مأمورین انتظامى و امنیتى مقیم شهرستان قم را مقصر می‌دانند، او از جهت مراعات افکار عمومى، چنین دیدارى را به مصلحت نمی‌داند، اما آماده است که با مقامات مرکزى ساواک ملاقات نماید و به علاوه خود شخصاً به انجام چنین ملاقاتى اشتیاق دارد تا مسائلى را مطرح کند که مستقیماً به استحضار مقامات عالیه برسد.

پس از آن که گزارشى مبنى بر اظهارات اخیر خمینى در عراق واصل گردید[6] و مقرر فرمودند متن این اظهارات به اطلاع آقایان خوانسارى و شریعتمدارى برسد[7]، یکى از کارمندان ساواک از ساعات 2100 روز 16 / 11 / 36 در منزل نامبرده با او ملاقات و گفتگو نمود. در این دیدار که نزدیک به دو ساعت و نیم به طول انجامید و عباسى داماد آیت‌اله شریعتمدارى[8] هم حضور داشته مطالبى مطرح شده که خلاصه آن ذیلاً به استحضار می‌رسد:

نماینده ساواک مقدمتاً ضمن اشاره به اوضاع عمومى مملکت و نقطه نظرهایى که قدرت‌هاى بیگانه در ایران دارند، وضعیت خمینى را در رابطه با کوشش‌هاى ضد ملى تشریح و یادآور شده که خمینى به عنوان یک روحانى گمنام و درجه دوم، با کمک عوامل اجنبى، به سرعت به اشتهار رسیده و بر اثر سکوت و حالت تسلیم سایر مراجع، توانسته در میان گروههائى از عوام کسب نفوذ و اعتبار کند. او که از جانب بیگانگان علیه ایران مأموریت دارد، از هر نوع فعالیت ضد ملى و حمایت از هرگروه ضد ایرانى اعم از کمونیست و تروریست و امثال آن خوددارى نمى‌کند. به این ترتیب با توجه به مفاد کتاب او تحت عنوان «ولایت فقیه»[9] که مبین طرز تفکر وى می‌باشد و اظهارات و اعلامیه‌هاى مختلفى که انتشار می‌دهد، فعلاً و رسماً نشان داده که روحانى نیست و در کسوت روحانى کار سیاسى مى‌کند، آن هم سیاستى که آشوب و خون طلب مى‌نماید و اثرات و ثمراتش به ضرر شیعیان جهان است.[10] نماینده ساواک با این نتیجه گیرى آنگاه از آیت‌اله شریعتمدارى سئوال نموده که آیا وى، خمینى را به عنوان یک مرجع روحانى به رسمیت مى‌شناسد و آیا کارهاى او را تایید مى‌کند و بالاخره آیا عکس‌العملى را که اخیراً به صورت صدور اعلامیه، سخنرانى در مجلس درس و مصاحبه با مخبرین خارجى در رابطه با وقایع دی ماه قم نشان داده، کوششى در تایید خمینى نمی‌داند؟ آیت‌اله شریعتمدارى در پاسخ اظهار نموده است: خمینى در ابتداى امر و به هنگام طرح مسئله انجمن‌هاى ایالاتى و ولایتى[11] به او مراجعه کرده و خواهان انجام مخالفت‌هائى بود که چون طرز تفکر و روشى افراطى داشت ، با وى همکارى نکرد و از آن زمان خمینى با او از در مخالفت درآمد. پس از آن دیگر با خمینى کارى نداشته و رابطه‌اى هم برقرار نکرده است.[12] به عقیده او خمینى عنصرى است که به حال مملکت و ملت مضر است. وى (شریعتمدارى) که موجودیت خود را و مذهب شیعه را ملزوم بقاء مقام شامخ سلطنت می‌داند، براین باور است که کوشش‌هاى خمینى علیه نظام مملکتى، خطر حتمى براى موجودیت مذهب و ملت دارد و لذا او را تایید نمی‌کند. اما در کنار این باور، ضمناً عقیده‌مند است که دولت در مبارزه با خمینى و اثرات وجودى او مرتکب اشتباهاتى شده است. درج مقاله در روزنامه اطلاعات که شایع است توسط وزیر اطلاعات نوشته شده، کار نابجائى بود. انتشار این مقاله سه اثر منفى مشخص داشت. اول اینکه تحریک ساکن شد. یعنى یک مسئله ساکت شده و تا حدودى آرام شده را بیهوده زنده کرد و در اطراف آن جنجال به وجود آورد. دوم «حزب خمینى» و طرفداران او را تقویت کرد و پیوستگى آنها را تشدید و تحکیم نمود و سبب شد که  به طور احساسى، هم هوادارانش افزوده شوند و هم آمادگى و تجرى بیشترى براى حمایت از او پیدا کنند. اثر منفى سوم این اقدام آن بود که مراجع بزرگ مذهبى شیعه را در محظور و تنگنا قرار داد و آنها ناگزیر شدند علیرغم اعتقاد و تمایل خود و براى اسکات احساسات برانگیخته شده جمعى مردم عوام و متعصب، عکس‌العمل نشان دهند و اجباراً کارى کنند که در نهایت به سود او تمام شود.

به مورد مقاله مندرج در روزنامه اطلاعات باید مسئله اظهارات یکى دو نفر از سنارتورها در مجلس سنا در چهار یا پنج سال پیش را اضافه کرد که دفعتاً علیه خمینى حرفهائى زدند و بعد فلسفى واعظ به پاسخگوئى به منبر نشست و دیده شد که اثرات منفى براى مملکت به بار آورد.

به علاوه متعاقب حوادث اخیر قم با انجام تظاهرات از طرف حزب رستاخیز ملت ایران نشان داده شد که خمینى عملاً علیه مقام شامخ سلطنت تلاش مى‌کند و وانمود گردید که اعتراض‌ها و مخالفت‌ها علیه شخص شاهنشاه است، در حالی که باید وانمود مى‌شد که در این مسایل پاى دولت در میان است نه مقام شامخ سلطنت. اینگونه اقدامات در نهایت اثراتى دارد که نمی‌توان آنها را در رابطه با مصالح ملى و موجودیت مملکتى نادیده گرفت.

آیت‌اله شریعتمدارى در ادامه مطالب خود به بحث در باره اقدامات اصلاحى در مملکت پرداخت و با تاکید براین نکته که اقدامات انجام شده در سطح مملکت بسیار عظیم و اعجاب آور است، و در گذشته  حتى یک یا دو مورد آن براى شکرگزارى و امتنان مردم در مدت درازى کفایت می‌کرد، اینکه چه شده که قاطبه مردم در قبال این همه کار انجام شده و این تحولات عظیم در شئون مختلف، بازهم ناراضى هستند؟ علت این امر می‌تواند آن باشد که در تمامى زمینه‌ها، روانشناسى مردم در نظر گرفته نمی‌شود و بعضى امور به جاى خود انجام نمی‌گردد. آیت‌اله شریعتمدارى در توضیح این نکته مثال آورد که فى‌المثل در ایران شهرهاى اردبیل و کاشان همواره به عنوان دو شهر سنتى و مذهبى شناخته شده است. نمایندگان  این دو شهر در مجلس شورای ملى زن هستند. طبیعى است انتخاب دو نفر زن به عنوان نماینده از دو شهر مذهبى و سنتى مسئله آزادى انتخابات را مخدوش مى‌کند. چنانچه مراد این است که بگوئیم تا به درجه‌اى از ترقى رسیده‌ایم که زنان در امور اجتماعى دخالت مؤثر دارند، آیا بهتر نیست که فى‌المثل آنها را از تهران یا جاهاى دیگر انتخاب کنیم تا محل بحث به وجود نیاید. یا فرماندار شهر مذهبى مشهد را زن گذارده‌اند. این نیز مسئله در خور توجهى است که بحث آفرین می‌باشد. نکته دیگر همین مقاله روزنامه اطلاعات است. خمینى را می‌توان با بى‌اعتنائى، بى‌اعتبار کرد. او در عراق است و اگر انگولک نشود، هرچه که او و ایادیش تلاش کنند، باز هم اثر وسیعى ندارد.

آیت‌اله شریعتمدارى آنگاه به وقایع اخیر قم اشاره کرده و گفت قم یک مرکز علمى دینى است. در این شهر نزدیک به یکهزار طلبه خارجى از ممالک مسلمان دیگر تحصیل مى‌کنند. اثر تیراندازى به سوى مردم و یا وانمود کردن تظاهرات به عنوان کوشش‌هائى له و علیه مقام شامخ سلطنت، بازتاب نامناسب جهانى دارد. مثال دیگر کوشش‌هاى هژبر یزدانى است که گفته می‌شود بهائى است و اقتصاد مملکت را در دست دارد و اخیراً هم سهامدار عمده بانک صادرات شده است.

نماینده ساواک در پاسخ به مطالب بالا توضیح داد که انتخابات آزاد بوده و اگر زن به عنوان نماینده انتخاب شده، دلیل نمی‌شود که انتخابات مخدوش تلقى شود، بدیهى است زن‌هاى منتخب آراء بیشترى از رقباى خود داشته‌اند. ماجراى تیراندازى پلیس در قم، مقابله با اخلال نظم بوده و این منطقى نیست که به مشتى اوباش اجازه داده شود، حتى به کلانترى حمله کنند و اسلحه مأمورین را بگیرند و بعد شهر را به آشوب بشکند. آیت‌اله شریعتمدارى آنگاه از اینکه کمتر مقامات مؤثر دولتى به او اعتناء دارند و اخیراً مجبور شده مستدعیات خود را از طریق آیت‌اله خوانسارى به شرف عرض برساند، ابراز گله‌مندى کرد و اضافه نمود که جمعى از طلاب خارجى مقیم قم و از جمله چهار نفر طلبه تایلندى از طرف مراجع انتظامى، مجبور به ترک ایران شده‌اند. اینها در واقع مبشرین مذهب شیعه و مبلغین  به نفع ایران خواهند بود. چنانچه ترتیبى اتخاذ شود که آنها اجازه تحصیل تا خاتمه کار را به دست آورند، اقدام مفیدى می‌باشد.

آیت‌اله شریعتمدارى براین نکته تاکید کرد که موجودیت مملکت، مذهب و خودش را ملزوم موجودیت شاهنشاهى می‌داند و آماده است که به سهم خود مجرى منویات رهبرى مملکت باشد.

او در پاسخ به این سئوال که چرا به مخبرین خارجى آمار مقتولین را پانزده نفر گفته، اظهار نمود که این بر اساس قرائن و شواهد است. هنگامى که با ذکر اسامى مقتولین توضیح داده شد که تعداد این افراد فقط شش نفر بوده و ذکر این رقم از سوى آیت‌اله شریعتمدارى ضمن اینکه مطلب نادرستى است، سبب انجام تبلیغات سوء می‌گردد، آیت‌اله شریعتمدارى در پاسخ اظهار نمود، مخبرین خارجى خود درخواست کرده است. در این شهر نزدیک به یکهزار طلبه خارجى از ممالک مسلمان دیگر تحصیل مى‌کنند. اثر تیراندازى به سوى مردم و یا وانمود کردن تظاهرات به عنوان کوشش‌هائى له و علیه مقام شامخ سلطنت، بازتاب نامناسب جهانى دارد. مثال دیگر کوشش‌هاى هژبر یزدانى است که گفته می‌شود بهائى است و اقتصاد مملکت را در دست دارد و اخیراً هم سهامدار عمده بانک صادرات شده است.

نماینده ساواک در پاسخ به مطالب بالا توضیح داد که انتخابات آزاد بوده و اگر زن به عنوان نماینده انتخاب شده، دلیل نمی‌شود که انتخابات مخدوش تلقى شود، بدیهى است زن‌هاى منتخب آراء بیشترى از رقباى خود داشته‌اند. ماجراى تیراندازى پلیس در قم، مقابله با اخلال نظم بوده و این منطقى نیست که به مشتى اوباش اجازه داده شود، حتى به کلانترى حمله کنند و اسلحه مأمورین را بگیرند و بعد شهر را به آشوب بشکند. آیت‌اله شریعتمدارى آنگاه از اینکه کمتر مقامات مؤثر دولتى به او اعتناء دارند و اخیراً مجبور شده مستدعیات خود را از طریق آیت‌اله خوانسارى به شرف عرض برساند، ابراز گله‌مندى کرد و اضافه نمود که جمعى از طلاب خارجى مقیم قم و از جمله چهار نفر طلبه تایلندى از طرف مراجع انتظامى، مجبور به ترک ایران شده‌اند. اینها در واقع مبشرین مذهب شیعه و مبلغین  به نفع ایران خواهند بود. چنانچه ترتیبى اتخاذ شود که آنها اجازه تحصیل تا خاتمه کار را به دست آورند، اقدام مفیدى می‌باشد.

آیت‌اله شریعتمدارى براین نکته تاکید کرد که موجودیت مملکت، مذهب و خودش را ملزوم موجودیت شاهنشاهى می‌داند و آماده است که به سهم خود مجرى منویات رهبرى مملکت باشد.

او در پاسخ به این سئوال که چرا به مخبرین خارجى آمار مقتولین را پانزده نفر گفته، اظهار نمود که این بر اساس قرائن و شواهد است. هنگامى که با ذکر اسامى مقتولین توضیح داده شد که تعداد این افراد فقط شش نفر بوده و ذکر این رقم از سوى آیت‌اله شریعتمدارى ضمن اینکه مطلب نادرستى است، سبب انجام تبلیغات سوء می‌گردد، آیت‌اله شریعتمدارى در پاسخ اظهار نمود، مخبرین خارجى خود درخواست کرده بودند و منهم قطعا به آنها نگفتم و رقم را حدودا 15 نفر بیان داشتم.

در خاتمه این دیدار آیت‌اله شریعتمدارى ابزار خشنودى کرد و درخواست داشت که در مورد طلاب خارجى بررسى و تجدید نظر شود. وى اضافه کرد به دلیل آن که مردم، مسئولین انتظامى و امنیتى فعلى در قم را عامل حوادث اخیر می‌دانند، میل ندارند با آنها تماسى داشته باشد و ترجیح می‌دهد این تماس با مقامات مرکزى باشد.

توضیحاً به استحضار می‌رساند که متن اظهارات خمینى که اخیراً در یک سخنرانى در اوایل بهمن‌ماه گفته بود به اطلاع آیت‌اله شریعتمدارى رسید و او ضمن تایید این که اینگونه  سخنان از ناحیه این شخص بعید نیست، افزوده، اخیراً خمینى اعلامیه‌اى داده و متذکر شده که روحانیون ایران بیهوده سخن از قانون اساسى می‌گویند. این قانون اساسى به دلیل اینکه وجود مقام سلطنت را تثبیت مى‌کند مورد تایید نیست.[13]

ضمنا همانطور که مقرر شده بود، عین متن مذکور جهت اطلاع آیت‌اله خوانسارى نیز ارسال شده و بنا به اظهار پسرش، مشارالیه پس از مطالعه متن اظهارات خمینى، بشدت ناراحت  شده و طى 24 ساعت  گذشته سکوت کرده و بعلت  ناراحتى زیاد حتى کسى را نپذیرفته و اظهار نظرى نیز در این مورد ننموده است.[14]