پائین آوردن مجسمه خاندان پهلوی در سال 1357


13 مرداد 1398


عاشورای محرم 1399 ق برابر با 20 آذر 1357 روز پایین کشیدن مجسمه‌های پهلوی از میدان‌های شهری بود؛ درحالی که حکومت نظامی بیانیه صادر می‌کرد و در گزارش نوبه‌ای مدام از وضعیت روحی ضعیف مردم و روحیه بالای پرسنل و سربازان حکومت نظامی سخن می‌رفت، در روز تاسوعا و عاشورا تصویر واقعی اوضاع جامعه انقلابی ایران بر همه آشکار شد. حضور گسترده مردم در شهرها و نقاط مختلف ایران واهی بودن تبلیغات حکومت نظامی را بر همه آشکار ساخت و بی ثمر بودن آن را اثبات کرد. افزون بر حضور گسترده مردم عزادار در این راه‌پیمایی‌ها، پایین کشیدن پیکره‌های خاندان پهلوی از میدان‌های شهری پیامی آشکار به حکومت و دنیا مخابره کرد؛ دیگر دوران پهلوی‌ها به سرآمده است و مردم خواهان استقرار حکومت اسلامی به رهبری حضرت امام خمینی(ره) هستند. سندهای زیر گزارش‌هایی از عاشورای 1357 را ارائه کرده‌اند. در سندهای زیر اجتماع چندصد هزار نفری مردم اصفهان و پایین کشیدن «پیکره بزرگ ارتشتاران» در سبزه میدان و تخریب ستون یادبود میدان ششم بهمن و پایین آوردن پیکره رضاشاه در میدان 24 اسفند؛ پایین آوردن مجسمه شاه توسط مردم انقلابی شهر نجف‌آباد؛ راه‌پیمایی ده هزار نفری مردم فسا و تخریب کتیبه‌های میدان ششم بهمن این شهر و شکستن تابلوهای مربوط به اصلاحات ارضی؛ پایین آوردن مجسمه شاه در یزد (میدان ششم بهمن) و اردکان و... توصیف شده است.

*****

شهربانى استان اصفهان

موضوع: وقایع

 

برابر گزارش یگان مربوطه   1ـ از صبح روز 20 / 9 / 57 جمعیتى به تدریج متجاوز از سیصد هزار نفر در مسجد مصلى اجتماع و پس از اقامه نماز به چهار گروه تقسیم و به طرف میدان شهر از پل‌هاى بزرگمهر ـ  خواجو ـ سى و سه چشمه ـ پل فلزى حرکت نموده و در طول مسیر با دادن شعارهاى مضره و ضد ملى به راه خود ادامه داده و در ساعت 1430 پیکره اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر بزرگ ارتشتاران در سبزه میدان پائین آورده و همچنین ستون یاد بود میدان ششم بهمن را تخریب و به راه‌پیمائى ادامه داده‌اند.[1]

2ـ ساعت 1600 روز 20 / 9 / 57 پیکره اعلیحضرت رضا شاه کبیر در میدان 24 اسفند وسیله­اخلالگران پائین کشیده شده و مبادرت به­آتش‌سوزى در بانک­ صادرات مرکزى و پاره‌اى­از مؤسسات دیگر نمودند.

3ـ ساعت 1615­ اخلالگرانى که در میدان 24­ اسفند اجتماع نموده بودند ­به سازمان اطلاعات و ­امنیت در خیابان کمال­اسماعیل حمله و با پرتاب مواد آتش‌زا در ساواک آتش‌سوزى ایجاد که با­تیراندازى از طرف مأمورین داخل ساواک و اعزام نیروهاى کمکى فرماندار­نظامى به فرماندهى تیمسار فرماندار نظامى اصفهان حمله متجاوزین دفع گردیده.[2]

4ـ در شهرضا عده‌اى دست به تظاهرات زده و جنازه فضل‌اله دباغ را به طرف ­امامزاده شاه‌رضا جهت تدفین حمل نموده‌اند.[3]

5ـ در نائین عده‌اى دست به راه‌پیمائى و تظاهرات نموده‌اند.

6ـ در  همایونشهر عده‌اى از اهالى  به  تحریک  شخصى  بنام برهانى  و سید محمد­ حجازى  به طرف شهربانى با قمه و قداره حمله ابتدا با بلندگو به آنان اخطار که­ توجهى ننموده سپس با گاز اشک‌آور و شلیک چند تیر هوائى متفرق گردیده‌اند.

7ـ ساعت 1745 پیکره اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر بزرگ ارتشتاران­ در همایونشهر وسیله اخلالگران پائین آورده شد.

8ـ در حال حاضر (ساعت 1800) اخلالگران در نقاط مختلف شهر بانک‌ها و­مغازه را به آتش کشیده‌اند.

جانشین رئیس شهربانى استان اصفهان ـ سرتیپ شیرانى

گیرندگان

تیمسار ریاست سازمان اطلاعات و امنیت اصفهان

ریاست امنیت داخلى

ساعتها صحیح نیست. اخبار واصله و حقیقت هر موضوع که به مرکز منعکس نگردیده ­منعکس شود. 26 / 9

*****

[تلفنگرام]

 

حدود ساعت 1530 روز جارى جمعیت انبوهى پس از پائین آوردن پیکره ­رضاشاه کبیر در میدان 24 اسفند به طرف ساختمان سازمان حرکت و با صعود از­ دیوار قصد ورود نمودند که با پیش‌بینى قبلى و با مقاومت شدید کارمندان مواجه ­که پس از اجراى تیراندازى هوائى از این عمل منصرف و با قراردادن کپسول گاز­ در کنار در ورودى و مشتعل نمودن اطراف آن قصد ایجاد انفجار و تخریب در را­ داشتند که با وسیله آتش‌نشانى سازمان حریق مهار و از انفجار جلوگیرى شد. ­ضمناً مهاجمین چهار عدد بمب دست‌ساز به داخل پرتاب و منفجر که تلفات جانى­ نداشت و چند وسیله آتش­زا نیز به داخل انداخته شد­ که با کپسول آتش‌نشانى خاموش گردید اما چون ­حملات مهاجمین ادامه ­یافت و به ناچار با پرتاب ­سه عدد نارنجک دستى ­نسبت به متفرق کردن آنان ­اقدام شد و این مبارزه و­ مقاومت یک ساعت و نیم به­ طول انجامید که در این­هنگام مأمورین فرماندارى­نظامى رسیده و در اطراف سازمان مستقر گردیدند.

با توجه به اینکه یک دیوار ­سازمان مشرف به خیابان ­وسیع کمال اسماعیل و­مجاور رودخانه مى‌باشد و ­از آن طرف هر لحظه خطر حمله به سازمان متصور است همچنین کوچه کیوان که ­سرتاسر دیوار آن آسیب‌پذیر و امکان ورود به ساواک و منزل رئیس سازمان ­وجود دارد چنانچه این کوچه و دیوار قسمت جنوبى از خارج محافظت نگردد ­امکان تکرار موضوع و پرتاب وسائل آتش‌زا را از خیابان و کوچه و همچنین ­ورود از دیوارها پیش‌بینى مى‌گردد بنابر این استدعا دارد سریعاً مراتب به عرض­تیمسار ریاست ساواک رسیده که لااقل سه دستگاه جیپ که هر کدام حامل 5 نفر­سرباز مسلح باشد یک دستگاه در کوچه و دو دستگاه دیگر در خیابان کمال­اسماعیل به طور  24 ساعت مستقر گردند  ـ اگر چنین عملى انجام شود خود به خود اخلالگران از قصد به حمله به سازمان منصرف خواهند شد ضمناً استدعا ­دارد چون چندین فشنگ به مصرف رسیده حتى‌المقدور صبح روز 21 / 9 / 57­ فشنگ به تعداد لازم جهت اسلحه کمرى و مسلسل ارسال گردد و اضافه بر آن ­100 عدد نارنجک گاز اشک‌آور و ماسک ضد گاز نیز مورد نیاز مى‌باشد.[4]

12641 / 10 ه  تقوى

  20 / 9 / 57   

گوینده ـ بهروش

گیرنده ـ آقاى صالحى

ساعت مخابره ـ 1928

*****

انجام تظاهرات اخلالگرانه و پائین آوردن پیکره اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر

در شهر نجف‌آباد ـ استان اصفهان

 

مقارن ساعت 1200 روز 20 / 9 / 57 (2537 شاهنشاهى)، گروهى از قشریون ­مذهبى و عناصر اخلالگر در برابر پیکره اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر در­شهر نجف‌آباد ـ استان اصفهان اجتماع، ضمن انجام تظاهرات اخلالگرانه و دادن­ شعارهاى مضره و ضد ملى، پیکره را پائین آورده‌اند.[5]

ارزیابى خبر :

خبر صحت دارد.

اقدامات انجام شده :

مراتب به نخست­وزیرى اعلام گردیده­است.

*****

حوادث و وقایع شهرهاى استان

کرمانشاه در روز 20 / 9 / 57

 

1ـ از صبح روز 20 / 9 / 57 (2537 شاهنشاهى) قریب 30 هزار نفر از اهالى شهر­کرمانشاه در خیابانهاى این شهر به راه‌پیمائى و تظاهرات پرداخته‌اند.

گروهى از این عده مبادرت به دادن شعارهاى ضد ملى و به نفع روح‌اله خمینى نموده و ­تظاهرات مزبور بدون درگیرى تا ساعت 1200، همچنان ادامه داشته است.[6]

2ـ بعداز ظهر روز 19 / 9 / 57 شوراى تأمین استان تشکیل و با توجه به شایعاتى­که در مورد پائین آوردن پیکره اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر در شهر­کرمانشاه وجود داشته، تصمیم گرفته شده در اطراف پیکره سیم خاردار کشیده­ شود و مأمورین در دو ردیف از آن حفاظت­نمایند، ولى اقدام به­ تیراندازى نکنند که این ­تصمیم مورد اجراء در آمده ­است.

ضمناً در بین مردم شهر­شایع گردیده که در زیر­سیمهاى خاردار اطراف­پیکره، مین کار گذارده شده­است.

3ـ از صبح روز 20 / 9 / 57­ تظاهرات و راه‌پیمائى با­ شرکت گروههاى بین حدود ­5 تا 10 هزار نفر در بخش­صحنه شهرهاى کنگاور،­ قصر شیرین[7] و سنقر ـ­استان کرمانشاهان- بر پا شده­که تا ساعت 1300، گزارشى در زمینه درگیرى مأمورین انتظامى نرسیده است.

ضمناً در بخش صحنه یک گروه 300 نفرى که اکثراً از فرهنگیان بوده‌اند پرچم ­سرخى را با علامت داس و چکش حمل می‌کرده‌اند.

ارزیابى خبر:  خبر صحت دارد.

اقدامات انجام شده: مراتب به نخست وزیرى اعلام گردیده است.

*****

تظاهرات اخلالگرانه در شهر زنجان

 در روز 20 / 9 / 57

 

        1ـ از ساعت  1000  روز 20 / 9 / 57   (2537  شاهنشاهى)، حدود 200 نفر از ­قشریون مذهبى به مناسبت عاشورا حسینى طبق یک سنت مذهبى اقدام قمه‌زنى­نموده که تعدادى از آنها به علت خونریزى شدید به بیمارستان اعزام گردیده‌اند.

2ـ مقارن ساعت 1100 روز مذکور، حدود 300 نفر از قشریون مذهبى و عناصر­اخلالگر که گروهى از آنان کفن پوشیده بودند، از مسجد ملا در شهر زنجان خارج ­شده و در چهارراه پهلوى اجتماع نموده و به طرف پیکره اعلیحضرت همایون­ شاهنشاه آریامهر سنگ پرتاب نموده‌اند.

مأمورین انتظامى به منظور­ متفرق کردن تظاهر­کنندگان اقدام کرده‌اند.

در درگیرى بین مجروحین ­انتظامى و اخلالگران سه تن ­از مأمورین شهربانى با قمه ­توسط اخلالگران مجروح ­شده که بلافاصله جهت ­درمان به بیمارستان اعزام­گردیده‌اند.[8]

ارزیابى خبر:

خبر صحت دارد.

اقدامات انجام شده:

مراتب به نخست­وزیرى اعلام گردیده­است.

 

*  عزادارى روز عاشورا در­یوسف آباد زنجان منجر به ­درگیرى بین دو گروه که یکى ­منتسب به طرفدارى از حکومت ­شاه بود و دیگرى طرفدار ­نهضت اسلامى مردم به وجود ­آمد. این خبر را ژاندارمرى ­منطقه داد.

*****

اجتماع و قصد اقدامات اخلالگرانه و

 تخریبى در شهر قزوین ـ استان زنجان

 

صبح روز 20 / 9 / 57 (2537 شاهنشاهى)، قریب 10 هزار نفر طبقات مختلف ­مردم در مسجد شاه شهر قزوین و اطراف آن اجتماع کرده و در ساعت 1030، ­حدود 500 نفر از آنان به طرف میدان پهلوى شهر مذکور حرکت نموده و در این ­میدان قصد حمله به پیکره اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر را داشته‌اند ولى ­با ترس و دلهره فقط چراغهاى اطراف پیکره را شکسته و سپس متفرق شده‌اند.

ارزیابى خبر:

خبر صحت دارد.

اقدامات انجام شده:

مراتب به نخست­وزیرى اعلام گردیده­است.

*****

تظاهرات اخلالگرانه و پائین آوردن

 پیکره اعلیحضرت همایون

شاهنشاه آریامهر در شهر اردکان ـ استان یزد

 

بعدازظهر روز 20 / 9 / 57 (2537 شاهنشاهى)، قریب دو هزار نفر از عناصر ­اخلالگر و قشریون مذهبى در شهر اردکان ـ استان یزد به تظاهرات اخلالگرانه­ مبادرت نموده و پیکره اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر را در این شهر پائین­آورده‌اند.

به دنبال این جریان کلیه مأمورین انتظامى و همچنین افسران، درجه‌داران و ­سربازان اعزامى از اصفهان به شهر اردکان، از این اقدام اخلالگران ناراحت و قصد ­حمله به آنان را داشته‌اند که ­رئیس شهربانى طبق دستور­ صادره از ستاد بزرگ ­ارتشتاران از اقدام آنان­ جلوگیرى نموده است.[9]

ارزیابى خبر:

خبر صحت دارد.

اقدامات انجام شده:

مراتب به نخست­وزیرى اعلام گردیده­است.

 

 

* به نوشته روزنامه کیهان­امروز (20 / 9 / 57) پیکر­امین‌اللّه‌ زاهدى یکى از­فرهنگیان میبد که گفته شد ­جنازه‌اش در داخل یک خودرو ­دیده شده، از اردکان تا میبد ­تشییع شد «و هزاران نفر از ­اهالى مشاهده کردند که خواهر­نامبرده طى خطابه‌اى که ­پیشاپیش جنازه ایراد کرد کشته­ شدن برادرش را به مأموران ­نسبت داد.» (ش 10605، ص­7)

*****

برگ خبر

موضوع: اخلالگران

 

اطلاع واصله حاکیست :

1ـ ساعت 1000 روز 20 / 9 / 57 دستجاتى به عنوان عزادارى با در دست داشتن ­پرچمهاى قرمز و عکس خمینى و با دادن شعارهاى مضره از جلوى هنگ یزد­ عبور نموده‌اند.

2ـ ساعت 1400 روز 20 / 9 / 1357 پیکره مبارک کد 66 [شاه] وسیله عده‌اى از­اخلالگران و خرابکاران در شهرستان یزد تخریب شده و سپس اهالى با روشن­ کردن چراغهاى اتومبیل و ­موتورسیکلت و اهانت به کد­ 66 به جشن و سرور ­پرداخته‌اند.[10]

3ـ ساعت 1115 روز­20 / 9 / 57 در حدود چهار­هزار نفر در جلوى گروهان ­بافق اجتماع و با خواندن ­متن پیام خمینى و سخنرانى مبنى بر فرار سربازان ایراد­ گردیده است.

4ـ ساعت 0730 روز­20 / 9 / 57 حدود 20 هزار ­نفر در تفت ضمن عزادارى­ و دادن شعارهاى مضره از­ ستون یادبود کلمه کد 66 را تراشیده و به جاى آن­ شعارهاى ضد ملى ­نوشته‌اند.

5ـ در مهریز اهالى ضمن عزادارى و با دادن شعارهاى مذهبى از جلوى پاسگاه ­مهریز عبور و در جنب باغ انفجارى به وقوع پیوسته، خرابکاران قصد تخریب پاسگاه­ را داشته‌اند.

6ـ روز 22 / 9 / 57 پیکره مبارک کد 66 در اردکان تخریب شده است.[11]

ارزیابى خبر: صحت دارد.

نظریه: جهت آگاهى

پی‌نوشت‌ها:


[1] . در مسجد مصلى سید حسین­حسینى رامشه‌اى براى مردم­سخن راند.

[2] . گویا افراد حمله کننده به­ ساختمان ساواک اصفهان «در­آن را از جا مى‌کنند و به عنوان­ نشانه‌اى از پیروزى به میدان ­مجسمه حمل مى‌کنند. مردم­ قصد داشتند بناى ساواک را به ­آتش بکشند اما تیراندازى­ مأمورین داخل ساختمان و­محاصره سریع مأمورین ارتش­مانع این کار مى‌شود و در این­درگیرى 6 نفر کشته و 20 نفر­مجروح مى‌گردند.» (اخبار­جنبش اسلامى، ش 7، به تاریخ­25 / 9 / 57) اما در جلد سوم­ کتاب «یادواره نهضت اسلامى­ با چهره انقلاب در اصفهان» سه ­تن از شهروندان اصفهانى را­ شهید روز عاشورا یاد کرده­است : على‌رضا حاج باقرى،­ عبدالعلى طالبى، سید کمال­طباطبایى که هر سه در خیابان­ کمال اسماعیل، محل استقرار ­ساواک شهید شدند.

[3] . فضل‌اللّه‌ دباغ کاسب بود.

[4] . پس از وقایع امروز­(20 / 9 / 57) اصفهان، شب­ هنگام سرلشگر ناجى، فرماندار­نظامى اصفهان، در تلویزیون ­ظاهر شد و در سخنانى مردم را­ تهدید کرد، از آن جا که به محمدرضا پهلوى توهین شده و­مجسمه‌هاى او و پدرش را ­پایین کشیده‌اند از روز بیست و­یکم آذر ماه کوچکترین­ حرکت‌هاى مردمى را با­ شدیدترین واکنش سرکوب­خواهد کرد. (یادواره نهضت­اسلامى با چهره انقلاب در­اصفهان، ج 3، ص 76) ساعت 2025 دقیقه هم ساواک ­اصفهان با خبر شدند که «از ­تهران خبر رسیده از فردا صبح ­فرماندارى نظامى با قاطعیت­ عمل خواهد کرد.» (12644 / 10 ه ـ 20 / 9 / 57)

[5] . مجسمه شاه در نجف‌آباد با­ سیم بکسل پایین کشیده شد.

[6] . تظاهرات کرمانشاه از مسجد ­بروجردى آغاز شد. شرکت­ بانوان در این تظاهرات­ چشمگیر بود. (پرونده ­106982، ج 4)

[7] . در قصرشیرین هم صبح و هم­ بعداز ظهر عاشورا تظاهرات ­بود. صبح پس از اجتماع مردم­ در مسجد جامع راه‌پیمایى آغاز­شد و پس از پیمودن خیابان‌ها به ­مسجد جامع بازگشتند و به­ سخنان حجت‌الاسلام باقر غروى­گوش دادند. این تظاهرات بعداز­ظهر نیز تکرار شد. (پرونده ­106982، ج 4)

[8] . زخمى شدگان دو نفر از گارد ­شهربانى و یک نفر افسر پلیس­(ستوان یکم صالحى) بودند.

[9] . مجسمه شاه در نهایت به­دست مأمورین انتظامى افتاد.­ آن را به محل شهردارى اردکان ­مى‌برند، اما صبح روز­(21 / 9 / 57) گروهى از اهالى­به شهردارى مى‌روند، مجسمه­ را برداشته و آن را در خیابان به­ آتش مى‌کشند.

[10] . این گزارش مربوط به ­ژاندارمرى است. بندهاى 1 و 2­ آن در بولتن‌هاى تک برگى­گذشته به نحو دیگرى ذکر شد.

[11] . طبق پاورقى بولتن تک­برگى گذشته (مستند به اسناد)­ روز 21 / 9 / 57 مجسمه شاه در­ اردکان به آتش کشیده شد.












منبع: انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک، جلد 19، صفحات440 تا 443، 446، 495، 506 و 507، 516 و 517، مرکز بررسی اسناد تاریخی، چاپ اول، سال 1384. همچنین بنگرید به روز شمار اسنادی مورخ 20 / 9 همین سایت.


 
کلیه حقوق این پایگاه برای مرکز بررسی اسناد تاریخی محفوظ است.