افشاگری سپهبد حاجعلی کیا علیه رضا شاه و محمدرضا پهلوی


11 شهريور 1399


انتصاب افراد در درجات قدرت سیاسی، نظامی، اقتصادی و... موجب می‌شود که برای حفظ موقعیت خود و از دست ندادن آن چشم بر بسیاری از مظالم و حقایق جاری ببندند ولی همین افراد به محض این که از گردونه قدرت و موقعیت خود به هر دلیلی برکنار شدند به افشاگرانی بی‌پروا و منتقدینی بی‌باک مبدل می‌شوند. گویا فساد و ظلم در زمان ریاست آن‌ها در گوشه‌ای پنهان و مخفی شده بود و پس از برکناری آن‌ها از قدرت و ریاست به یکباره آشکار شده و سر بر می‌آورند!

از نمونه‌های آن که بازتابی در اسناد ساواک می‌توان یافت، سپهبد حاجعلی کیا است. وی فرزند طاهر (معروف به حاجی‌پیرزاده از ملاکین ثروتمند مازندران) در سال 1285ﻫ ش در مازندران متولد شد. در سال‌‌های جوانی به ارتش پیوست و مدارج آن را در ایران و سوئد سپری کرد و تا سال 1336 از عناصر فعال وابسته به دربار در ارتش به شمار می‌آمد و عهده‌دار انحلال «لژ بیداری» شد که ادامه‌ی فعالیت آن به دلایلی مورد تأیید شاه نبود...

اشتهار سپهبد کیا در آن زمان به دلیل فساد مالی و ریاست سازمان کوک بود. سازمان کوک ابتدا یک شبکه پنهانی بود که بعداً و به تدریج به یک سازمان نیمه پنهان و در راستای اهداف و منافع مالی و سیاسی به شبکه‌ای مشخص تبدیل شد و بیش از هر چیز به یک شبکه‌ی مخفی با ساختار شبه ‌حزبی در راستای انواع دسته‌بندی‌های سیاسی و مالی شباهت داشت. اعضای آن تعدادی از قضات و کارکنان عالی‌مقام دادگستری و عناصر متنفذ فرهنگی بودند و ارتباط شخصی کیا حتی پس از برکناری وی با برخی از اعضای متنفذ «کوک» حداقل تا سال 1343 ادامه داشت.

حاجعلی کیا اواخر سال 1339 بازنشسته شد و در زمان نخست‌وزیری دکتر علی امینی به علت اشتهار به فساد مالی در 23 اردیبهشت 1340 بازداشت و سرانجام به دو سال زندان محکوم شد. نامبرده از درون زندان هدایت سازمان کوک را بر عهده داشت و پس از آزادی از ریاست سازمان مذکور برکنار شد.

سند زیر نشان می‌دهد که نامبرده پس از محکومیت زبان افشاگرانه‌‌اش گویا شده و به مظالم رضاشاه و خصوصیات دیکتاتوری و بی‌سوادی او و انحرافات محمدرضا در نحوه حکومت پرداخته است و قسمتی از حقایق آن دوره را هر چند در قالب فرار از مجازات و مظلوم‌نمایی و «سنگ خود به سینه زدن» به تصویر کشیده است.

*****

 

شماره‌: 227 / 311                                                                  تاریخ‌: 21 / 11 / 1340

 

موضوع‌: نامه تیمسار سپهبد علی کیا

    تیمسار سپهبد کیا به یکی از محارمش مینوت عریضه[ای] را نشان داده که روز سه‌شنبه هفته گذشته وسیله سرلشگر طائرپور به آقای هیراد تسلیم گردیده تا به نظر اعلیحضرت برسد. این عریضه که 8 صفحه بوده، تند و گله‌آمیز تحریر شده است و رئوس مطالب حساسش بدین قرار میباشد.

یکی از نقاط ضعف اعلیحضرت فقید، عدم توجه به افکار عمومی بود و عنایتی به تراوشات فکری و آراء و عقاید ملت خود نداشت؛ و[1] همین عدم توجه به افکار عمومی، یکی از موارد و موجبات سستی بنیان سلطنت ایشان قرار گرفت. متأسفانه همانطور که عده[ای] رجل خائن، دور پدر شما را احاطه نموده و دیوار آهنین به اطراف ایشان کشیده بودند تا مانع درک و دریافت حقایق و واقعیات شود. اکنون هم چند تن درباری، مشابه همان عمل را نسبت به شما مرتکب شده و میان شاهنشاه و ملت دیوار غیرقابل نفوذ احداث کردهاند.

بعد مفصلاً اشاره به انحرافات و اعمال خلاف دولت حاضر نموده و به شاهنشاه هشدار[2] دادهاند. ضمناً افزوده‌اند که 9 ماه است چند نفر از صدیقترین و بهترین خادمین اعلیحضرت را دکتر امینی بدون دلیل و مدرک قاطع، بلاتکلیف در زندان نگه داشته، سکوت و عدم بذل عنایت شاهنشاه در این‌باره، نه تنها موجب یأس این چند نفر گردیده، حتی خادمین دیگر را هم دلسرد و مأیوس نموده است. آیا اعلیحضرت قبول ندارند که دکتر امینی عمداً و از روی یک نقشه معین و حساب شده میخواهد به تدریج کلیه خدمتگزاران[3] نظامی امتحان داده را از دور[و] بر شاهنشاه دور کرده و بالاخره روح خطرناک نومیدی در سینه همه سران و امراء ارتش ایجاد نماید.

در این عریضه، در چند جا کلمه (آیا) استعمال شده و بالاخره سپهبد کیا اضافه نموده که اعلیحضرت فقط شش ماه زمام امور کشور را به دست مشارالیه بدهند و ملاحظه فرمایند که در عرض همین مدت کوتاه، چگونه کشور را از چنگ مشکلات و معضلات کنونی که بیشتر آنها را دکتر امینی بار آورده، نجات خواهد داد.

 

 

 

پی‌نوشت‌ها:


[1] . در اصل: ولی.

[2] . در اصل: هوشیار.

[3] . در اصل: خدمتگذار.





سپهبد حاجعلی کیا و شاه و عده‌ای از درباریان

منبع: رجال عصر پهلوی به روایت اسناد ساواک، سپهبد حاجعلی کیا و سازمان کوک، جلد اول، صفحه 396، چاپ اول، سال 1396.


 
کلیه حقوق این پایگاه برای مرکز بررسی اسناد تاریخی محفوظ است.