5 آذر روز خونین گرگان

04 آذر 1402

روز پنجم آذرماه 1357 در تاریخ مبارزات انقلابی مردم گرگان روزی ویژه است. مردم گرگان در این روز 14 شهید به انقلاب اسلامی تقدیم کردند. بنابر گزارش‌های ساواک ویژگی‌های قیام مردم گرگان در روز 5 آذر 1357 را می‌توان در «اسلامی بودن جو اعتراضات و راه‌پیمایی مردم و رهبری این حرکت توسط روحانیون انقلابی» دانست. تجمع مردم در امامزاده عبدالله شهر گرگان و وحشت و دخالت پلیس از جمعیت زیاد مردم، سرآغاز برخوردهای خونین پلیس با مردم معترض بود. در تیراندازی‌های اولیه مأمورین، 6 نفر از مردم معترض به شهادت رسیدند. اما پلیس به بهانه سرکوب نا آرامی‌ها و گشت‌زنی، درگیری را به دیگر خیابان‌های شهر کشاند. مأموران حکومتی یکی از معترضین را در بیمارستان پهلوی گرگان هدف گلوله قرار دادند. بنابر روال اداری آن سال‌ها هیئتی از مرکز به گرگان اعزام شد تا به رسیدگی رویدادها بپردازد. سندهای زیر روایتی از اعتراضات خونین مردم گرگان و شهدای روز پنجم آذر 1357 است. در این روز همچنین روحانیون در شهر گنبدکاوس و بخش رامیان (از توابع گنبدکاوس) مبارزات انقلابی مردم را رهبری کردند. گزارش رویدادهای گنبدکاوس و رامیان در سندهای ساواک و برخی از مطبوعات بازتاب یافته است.

به نوشته گزارش بعدى سه تن از این مجروحان هم در روزهاى بعد به شهادت مى‌رسند. روزنامه اطلاعات بعد از شکسته شدن اعتصاب مطبوعات به طور خلاصه نوشت: «گروهى از مردم جهت تظاهرات در امامزاده عبداللّه‌ گرد آمده بودند که از طرف مأموران مخالفت به عمل آمد و به سوى مردم تیراندازى شد. در جریان این تظاهرات طبق گزارش پزشک قانونى 13 کشته و بیش از یکصد نفر زخمى شدند.» (ش 15755، ص 6) روزنامه کیهان از قول علماى شهر شهداى امروز (5 / 9 / 57) گرگان را 15 نفر نوشت. به دنبال این کشتار یک هفته عزاى عمومى در گرگان اعلام شد. (ش 10606، ص 7)

از جمله افرادى که به اتهام اقدامات تخریبى در روزپنجم آذر در گرگان دستگیر شدند این افراد بودند: سیدباقر حسینى، کارگر 25 ساله ـ عابدین سلمانى ایلوارى، شاگرد شوفر 20 ساله ـ حسین مهرى، دیپلم بیکار 20 ساله ـ سید محمد مدنى دانش‌آموز شبانه هنرستان صنعتى گرگان19 ساله. (پرونده 106979، ج 4)

هشتاد درصد مغازه‌هاى گنبد امروز (5 / 9 / 57) تعطیل بود. ساواک گنبد ضمن اعلام این خبر نوشت که: «به علت درگیرى مردم با مأمورین از دستگیرى عمادى خوددارى و قرار است در فرصت مناسب نسبت به دستگیرى وى اقدام و چنانچه دستگیرى او از طریق شهربانى میسر نشد چون قرار است شیخ عمادى در ساعت 1500 روز جارى در گالیکش سخنرانى نماید، لذا مراتب به ژاندارمرى در مورد جلوگیرى از سخنرانى و دستگیرى وى اعلام گردید.» (پرونده، 106979، ج 4)