رشوه خواری محمدرضا پهلوی

05 مرداد 1401

دریافت رشوه در سیستم اداری هر کشوری مذموم و جرم است اما اگر شخص اول مملکت ارتکاب به این جرم نماید، اوج ابتذال یک سیستم حکومتی را نشان می‌دهد. درباره رشوه‌گیری رجال درباری روایت‌ها و اسناد متعددی منتشر شده است اما درباره رشوه‌گیری شخص شاه کمتر صحبت شده است.

محمدرضا پهلوی با وجود این که ثروت و دارایی فراوانی داشت، از دریافت رشوه و کمیسیون ـ و لو اندک ـ هم دریغ نمی‌کرد. ابوالحسن ابتهاج ـ مدیرعامل سازمان برنامه و بودجه در دوران شاه ـ در خاطرات خود می‌نویسد:

«در تهران همه می‌دانند که راه موفقیت در معاملات، از طریق جلب حمایت او [شاه] است؛ آن هم به وسیله‌ دلال‌هایی که حُسن شهرتشان قابل بحث است و بدین ترتیب به تقاضاى آن‌ها اولویت داده می‌شود. در این نوع موارد، منافع سلطنتى معمولاً به طور محرمانه تأمین می‌شود و شاه به وسیله اشخاص و نوکرهایى که به آن‌ها اطمینان دارد، عمل می‌کند. از آن جمله می‌توان به بهبهانیان یا اعضاى خانواده‌اش اشاره کرد که آن‌ها هم به نوبه خود، استفاده می‌برند. تعداد روایت‌های رشوه‌گیری مستقیم و غیرمستقیم اعلیحضرت یا مقربین و فامیل او به حدى زیاد است که دیگر نادیده گرفتن آن غیرممکن است. متأسفانه دست‌های شاه به احتمال قوى آلوده است.»[1]

محمدرضا شاه در موارد عدیده از جمله در خرید تسلیحات رشوه دریافت می‌کرد و از سوى دیگر با تحریف مقدار فروش و قیمت نفت به ثروت شخصى خود می‌افزود. شاه حتی از دریافت مساعده­ ماهانه نیز هیچ ابایی نداشت و با دریافت رشوه، فعالیت قاچاقچیان را هم تسهیل می‌کرد. در این باره در «گزارش اطلاعات داخلی» به تاریخ 27 مرداد 1337 آمده است:

 

«گزارش اطلاعات داخلی

موضوع: وزارت گمرکات و انحصارات

محل: تهران                                                    تاریخ وصول خبر: 26 /  5 / 1337

منبع خبر: مأمور ویژه                                             تاریخ گزارش: 27 /  5 / 1337

 

یکی از افسران مأمور وزارت گمرکات و انحصارات اظهار داشته که: در حال حاضر آقای سرتیپ [علی اکبر] ضرغام[2] وزیر آن وزارتخانه­ ماهیانه مبلغ 3000000 ریال به اعلیحضرت همایون شاهنشاه می‌پردازد.

افسر مزبور اضافه نموده که: در حال حاضر مأمورین وزارتخانه مزبور شخصاً اقدام به وارد کردن کالای قاچاق از خارج نموده به طوری که در قسمت جنوب وارد کردن قاچاق برای قاچاقچیان نفعی ندارد. زیرا مشابه همان کالا توسط مأمورین گمرک به قیمت ارزان‌تر در دسترس مشتریان و خریداران قرار می‌گیرد.

نامبرده گفته آقای سرتیپ ضرغام تاکنون چندین مرتبه اجناس سنگین قیمتی را به عنوان کادو به علیاحضرت ملکه مادر هدیه نموده و اغلب از شب‌ها نیز در مجالس عیش و طرب که در باغ کوکب واقع در خیابان شمیران – سه راه ضرابخانه تشکیل می‌گردد شرکت و به کسانی که بانوان را به مشارالیه معرفی می‌نمایند به عناوین مختلف پول و مقام می‌دهد.»

براساس یک گزارش «خیلی محرمانه» شاه از یک شرکت نفتی ایتالیایی نیز مبلغ شش میلیون دلار رشوه دریافت کرده بود و افشای این مسئله در محافل سیاسی اروپایی برای شاه افتضاح به بار آورد. در این سند آمده است:

 

موضوع: دربار شاهنشاهی

محل: تهران – اروپا و آمریکا                                    تاریخ وصول خبر: 18 /  3 / 1337

منبع خبر: مأمور ویژه                                                تاریخ گزارش: 18 /  3 / 1337

 

کی‌نژاد نماینده سابق مجلس اظهار داشته: تیمسار زاهدی هنگام توقف در ایران گفته است در بین مطبوعات اروپا و حتی در کلیه محافل سیاسی آنجا شهرت دارد که شرکت ایتالیایی نفت مبلغ 6 میلیون دلار به حساب والاحضرت ثریا تحویل بانک‌های ایتالیا داده بوده است تا به تدریج به حساب مخصوص مقام شامخ سلطنت ریخته شود؛ ولی والاحضرت ثریا بعد از انجام عمل متارکه حاضر نشده‌اند پول‌هایی که متعلق به مقام شامخ سلطنت بوده و به حساب معظم لها در بانک به امانت بوده، بازگشت داده شود و موقعی که والاحضرت اشرف پهلوی از ایشان درخواست می‌کنند 6 میلیون دلار را به حساب اعلیحضرت همایون شاهنشاه برگرداند، تلفناً با دربار تماس گرفته و می‌گویند هولیود از مشارالیها درخواست کرده است خاطرات زندگی زناشویی خود را در مقابل 15 میلیون دلار در اختیار آن‌ها قرار دهند. و اگر قرار شود 6 میلیون دلار مسترد گردد، شاهنشاه اجازه فرمایند ایشان هم به درخواست هولیود جواب مثبت بدهند و در نتیجه از مطالبه 6 میلیون دلار خودداری می‌گردد.

کی‌نژاد افزوده: زاهدی گفته است اگر در ایران این مطلب منعکس نشده، در سراسر کشورهای اروپا و آمریکا مردم از این جریان مطلع شده‌اند و روی همین اصل بوده است که مقام شامخ سلطنت با عقد قراردادی با کمپانی آمریکایی موافقت نموده‌اند تا به این طریق اثر این تبلیغات سوء در افکار عمومی مردم آمریکا از بین برود.»

در گزارش بولتن اطلاعاتی به تاریخ 6 شهریور 1356 نیز درباره دریافت رشوه توسط شخص شاه آمده است:

«مورخ 6 شهریورماه 36

گزارش

در پاره‌اى از محافل شهرت یافته که از طرف شرکت ایتالیایى نفت به منظور عقد قرارداد با دولت ایران مبلغى در حدود ششصد میلیون ریال به اعلیحضرت همایون شاهنشاه تقدیم گردیده و از این مبلغ یکصد میلیون ریال بین عده‌ای از نمایندگان مجلسین سنا و شوراى ملى و رجال از جمله آقاى دکتر اقبال تقسیم [شده است] ولى سناتور جمال امامى به عنوان اعتراض به کمى مبلغ از قبول آن خوددارى نموده است.»

روزنامه‌ نیویورک‌تایمز در شماره‌ مورخ 26 اکتبر 1977، فاش کرد که در جریان عقد قرارداد براى فروش مقدارى نفت از سوى شرکت نفت ایران به دو شرکت آمریکایى Howard Fuel Corp و Humble Oil and Refinnig مبلغ چهل میلیون دلار از سوى نمایندگان این شرکت‌ها به حساب شخصی شاه در بانک سوئیس واریز شده است.

محمدرضا پهلوی همچنین در انعقاد قراردادهای مختلف نیز رشوه‌ها و امتیازاتی دریافت می­کرد. مثلاً در یک مورد، شاه بر سر انعقاد یک قرارداد عمرانی با شرکتی انگلیسی رشوه کلانی دریافت کرده بود. ساواک در 7 خرداد 1338 طی یک گزارش «خیلی محرمانه» در این باره خبر داد:

«دو نفر از کارمندان عالی‌رتبه شهرداری می‌گفتند پس از مراجعت اعلیحضرت همایون شاهنشاه و برکناری تیمسار سپهبد باتمانقلیج از رأس وزارت کشور مجدداً موضوع احداث جاده سوم مورد نظر قرار گرفته و شاهنشاه با یک شرکت انگلیسی در این مورد وارد مذاکره شده‌اند و قرار گردیده که شهرداری تهران برای حفظ اصول ظاهری، کشیدن جاده را به مزایده گذارده و پس از مطالعه پیشنهادات، شرکت انگلیسی مذکور برنده اعلام [شود] و در قبال این امتیازات مبلغی در حدود 80 میلیون تومان به شخص اول مملکت پرداخت [شود] و 30 الی 50 هزار متر از زمین‌های مرغوب کنار جاده سوم نیز برای تأسیس یک هتل درجه اول در اختیار مؤسسه بنیاد پهلوی گذارده شود.»

جالب این که به هنگام عقد قراردادهای تسلیحاتی نیز مبلغ قابل توجهی وارد حساب‌های شخصی شاه می‌شد. حسین فردوست ـ دوست و مشاور شاه و رئیس دفتر ویژه اطلاعات شاهنشاهی ـ با اشاره به دریافت رشوه توسط شاه در معاملات تسلیحاتی می‌گوید: در سفارشات تسلیحاتی از آمریکا «محمدرضا حق و حساب کلانی به طور جداگانه دریافت می‌داشت.»[3]

احمدعلی مسعود انصاری از کارگزارن رژیم پهلوی که به خاطر ارتباط فامیلی با فرح، قبل و بعد از سقوط شاه، مرتب با محمدرضا دیدار و مراوده داشت، در این رابطه می‌گوید:

«شاه عقیده داشت که گرفتن کمیسیون برای او قانونی بوده و مجاز است. بارها من و آقای اردشیر زاهدی در تبعید با شاه بحث کرده بودیم که این نوع برداشت ایشان درست نیست ولی ایشان قبول نمی‌کرد. دو ماه قبل از فوت شاه در قاهره با او و خانم دکتر لوسا پیرنیا بر سر میز ناهار نشسته بودیم. شاه گفت: احمد! خدا را شکر که کسی به من فحش نمی‌دهد. در جوابش گفتم: اختیار دارید؛ پس دارند به من فحش می‌دهند؟ او از من خواست که به او بگویم درباره‌اش چه گفته می‌شود... به شاه گفتم که می‌گویند شما دزد بودید. او جواب داد که گرفتن کمیسیون برای او طبق قوانین سوئیس مجاز است!»

به روایت احمدعلی مسعود انصاری، شاه «گرفتن کمیسون را در معاملات با خارج خلاف نمی‌دانست.»[4] و جالب‌تر این که شاهِ ایران خود را با قوانین سوئیس تطبیق داده بود و رفتار خود را بر مبنای قوانین آن کشور توجیه می‌کرد.

علاوه بر این براساس یک سند جالب توجه، محمدرضا پهلوی به طور سالانه از سران آمریکا پول دریافت می‌کرده است. در تاریخ 14 فوریه 1979 (25 بهمن 1357) جلسه کمیته‌های فرعی مشترک سنای آمریکا با هدف بررسی رخدادهای ایران برگزار شد. در این جلسه «جوزف آدابو» رئیس کمیته فرعی دفاع گفت: «با شدت گرفتن ناآرامی‌های ایران، آیا درباره این واقعیت که شاه حقوق بگیر ایالات متحده بوده است و سالانه یک میلیون دلار به او پرداخته‌ایم سر و صدایی از سوی شورشیان شنیده شده است؟ همچنین آیا این موضوع در شعارهای آن‌ها مورد استفاده قرار گرفته است؟» هرچند در آن زمان پاسخِ مقامات آمریکایی به این سؤال منفی بود اما سال‌ها بعد این حقیقت برملا شد و رسوایی دیگری برای محمدرضا پهلوی به ارمغان آورد.[5]