ارزیابی سفارت آمریکا از آیت‌الله حسینعلی منتظری در سال 58 چه بود؟
18 تير 1401
اعضای سفارت آمریکا در تهران تا آخرین روزهای پیش از تسخیر لانه جاسوسی در ١٣ آبان ۵٨ مشغول فعالیت بودند. آنچه سفارت آمریکا را "لانه جاسوسی" کرد، نه اقدامات عادی دیپلماتیک آن، بلکه اقدامات جاسوسی و مخفی آن‌ها بود. به همین خاطر تنها کسانی به عنوان منبع و جاسوس آمریکا معرفی شدند که اثبات شد عالمانه و عامدانه با نمایندگان سازمان سیا مرتبط و برای آن‌ها مشغول جاسوسی بوده‌اند. و گرنه بودند افرادی که تنها در چارچوب تعاملات رسمی و دیپلماتیک با اعضای سفارت آمریکا تعامل داشته‌اند و اسناد به دست آمده از سفارت نیز همین را تایید می‌کرد.
سوم آبان ۵٨ آیت‌الله منتظری، رئیس مجلس خبرگان قانون اساسی با معرفی و هماهنگی وزارت امور خارجه، میزبان دو نماینده سفارت آمریکا یعنی بروس لینگن کاردار سفارت و هنری پرکت مسئول میز ایران در وزارت امور خارجه آمریکا بود. در این ملاقات ۴۵ دقیقه‌ای، طبق معمول طرف آمریکایی با سوالاتش در جستجوی تحلیل چهره‌های انقلاب از اوضاع و شرایط داخلی و بین‌المللی بود. در تعارفات معموله، آمریکایی‌ها از درک درد و رنج مردم در راه مبارزه و پیروزی انقلاب گفتند و آیت‌الله منتظری دغدغه‌های حقوق بشری کارتر را تحسین کرد و گفت: وقتی در زندان بوده از رای آوردن او خوشحال شده است.
بحث‌های جدی نیز حول انتقاد آیت‌الله منتظری از نزدیکی آمریکا و اسرائیل و انتقاد آمریکایی‌ها از اخراج خبرنگارانشان از ایران دور زد. مساله‌ای که باعث گلایه‌ی طرف ایرانی از تصویر ارائه شده از ایران توسط رسانه‌های آمریکایی شد. این دیدار نهایتاً با بحث درباره هوشیاری مردم کشورهای جهان سوم و محترم شناختن آن توسط آمریکا به پایان رسید.
بروس لینگن، کاردار سفارت در پایان گزارش این ملاقات، در ارزیابی شخصیت آیت‌الله منتظری چنین نوشت: «با توجه به این ملاقات کوتاه مدت، ما چنین احساس می‌کنیم که وی یک متفکر سیاسی متبحر نبوده و اکثر مطالبی که به وی استناد می‌شود، یا برایش نوشته شده و یا توسط دیگران در دهانش گذاشته‌اند.»
متن این سند در جلد دهم مجموعه اسناد لانه جاسوسی منتشر شده و تصویر این سند برای نخستین بار منتشر می‌شود. متن کامل این سند به شرح زیر است:
محرمانه
از: سفارت آمریکا، تهران-۱۱۳۵۶ ۲۸ اکتبر ۱۹۷۹ [6 آبان ۱۳۵۸]
به: سفارت آمریکا، جده
رونوشت: سفارت آمریکا، تل آویو
موضوع: ملاقات با آیت‌الله منتظری
1- محرمانه، تمام متن.
2- کارمند سیاسی سفارت و کارمند اعزامی وزارت خارجه (آمریکا- م) در ۲۵ اکتبر[3 آبان] به مدت ۴۵ دقیقه با آیت‌الله حسینعلی منتظری در دفتر وی در مجلس خبرگان ملاقات کردند. آیت‌الله منتظری رئیس مجلس خبرگان می‌باشد و در سپتامبر ۱۹۷۹ [شهریور 58] پس از مرگ آیت‌الله طالقانی به امامت جمعه تهران (امام نماز جمعه) منصوب گشت. این ملاقات توسط وزارت خارجه (ایران- م) ترتیب داده شده بود.
۳- کارمند وزارت خارجه باب گفتگو را با رساندن پیام‌های دوستانه از جانب دولت آمریکا و مردم آمریکا باز نمود. آمریکایی‌ها احساس همدردی بسیاری با ایرانیانی که در طول انقلاب زجر کشیده‌اند، دارند. ما همچنین شجاعت ایرانیان غیر مسلح در طول مبارزاتشان و اهداف آزادی‌خواهانه‌ای را که موجب برپایی این انقلاب گردید ستایش می‌کنیم و در آن ایده‌آل‌ها سهیم هستیم.
4- منتظری در پاسخ، دوستانه و صمیمی برخورد می‌کرد. او گفت: کارتر رئیس جمهور آمریکا را بسیار تحسین می‌کند. وی یادآوری کرد که چگونه در زمان زندانی بودنش از انتخاب کارتر مطلع شده و چقدر از شنیدن این که رئیس جمهور یک مسیحی مؤمن بوده و به حقوق بشر معتقد است، خوشحال شده بود. وی می‌داند که آمریکایی‌ها مانند سایر مردم در هر جای دیگری در این ایده‌آل‌ها سهیم هستند. وی گفت: بسیار مایه تأسف است که مردم آمریکا، که مردم ایران نسبت به آن‌ها احساسات بسیار دوستانه‌ای دارند، بایستی آن قدر توسط اقلیتی تحت سلطه باشند که کشور را مجبور نمایند در مقابل آرمان‌های ملل مسلمان از اسرائیل حمایت کند.
5- منتظری گفت: نمی‌تواند بفهمد که چرا آمریکا مایل است تا این حد شخصیت و منافع اقتصادی خود را به دلیل روابطش با اسرائیل از دست بدهد. وی این مسئله را که رهبری چون کارتر رئیس جمهور آمریکا بایستی به خاطر کشوری که هیچ نفعی به آمریکا نمی‌رساند تا این حد به زحمت بیافتد. «چه منافعی در اسرائیل وجود دارد؟ دنیای اسلام منافع به مراتب بیشتری برای آمریکا دارد. ما نفت داریم و به کالاها و تکنولوژی آمریکا نیازمند هستیم.» این ادعا را که همه می‌خواهند یهودیان را به دریا بریزند انکار کرد، اما گفت: احساس می‌کند لازم است برای تمام مذاهب در فلسطین همان‌طور که قبلا در لبنان هم بود، برابری قائل شویم.
6- کارمند وزارت خارجه گفت: حمایت آمریکا از امنیت اسرائیل به معنی حمایت همه جانبه از تمامی اقدامات اسرائیلی‌ها نمی‌باشد. به عنوان مثال، ایالات متحده و اسرائیل در مورد اقدامات اسرائیل در جنوب لبنان توافق ندارند و آمریکا درصدد یافتن راه حلی برای این مشکل است. مشکل اصلی این است که آمریکا در تلاش خود برای حفظ عدالت بین اعراب و اسرائیل مورد خشم هر دو طرف قرار گرفته است. اما وی تلاش کرد تا به آیت‌الله منتظری اطمینان دهد که رئیس جمهور تمام سعی خود را بر این معطوف کرده تا یک راه حل عادلانه و قابل قبولی برای هر دو طرف در مورد مسئله اعراب و اسرائیل پیدا کند. هیچ رئیس جمهوری تا این حد برای رسیدن به هدف تلاش نکرده است.
7- کارمند وزارت خارجه با عوض کردن بحث از مسئله اسرائیل گفت: ما نمی‌خواهیم در مورد گذشته‌ها جنگ کنیم. ما امیدواریم که با صبر و تحمل فصل جدیدی در روابط ایران و آمریکا آغاز شود و این روابط بر بنیان‌های جدید و محکمی استوار گردد. مسایل ایران در آمریکا به خوبی درک نشده‌اند. یکی از مشکلاتی که آمریکایی‌ها با آن مواجهند فقدان اطلاعات صحیح در مورد انقلاب ایران می‌باشد، مشکلی که توسط عدم حضور خبرنگاران آمریکایی تشدید شده است زیرا بسیاری از آن‌ها توسط مقامات انقلابی اخراج شده‌اند.
8- آیت‌الله منتظری در مورد این مسئله اطلاعات خوبی نداشت، اما مترجم وی به جای او جواب می‌داد. وی گفت: بعضی از خبرنگاران، اما نه همه آن‌ها، گزارش‌های تحریف شده و نادرستی از ایران تهیه کرده بودند. منتظری اضافه نمود که: بعضی از روزنامه‌ها ادعا کرده‌اند که ایران تمایلات خطرناکی در خلیج فارس دارد. «من در مراسم روز جمعه گفتم ما به یک اینچ از سرزمین‌های دیگران چشم نداریم.» وی گفت: یکی از مشکلات موجود در روابطمان تبلیغات ضدایرانی در مطبوعات غربی می‌باشد. بسیاری از اظهار نظرهای ضد آمریکایی که در مطبوعات ایران چاپ می‌شود عکس‌العمل درج گزارش‌های تحریف شده از ایران در مطبوعات آمریکا می‌باشد. منتظری همچنین به سوابق گذشته گزارش‌های نادرست از جانب منابع دیپلماتیک اشاره کرد که به نظر می‌رسد به شاه و سازمان وی برای اطلاعاتشان متکی بوده‌اند. مثلاً شاه یک بار مدعی شده بود که آیت‌الله خمینی فقط ۳۰۰۰ طرفدار در ایران دارد که همه آن‌ها به عنوان تروریست زندانی شده‌اند.
9- کارمند وزارت خارجه در جواب اظهارات منتظری در رابطه با آگاهی جدید در جهان سوم گفت: آمریکا این هوشیاری و شناخت سیاسی جدید را به عنوان یک تحول بسیار سالم ارزیابی می‌کند. به طور کلی هر نوع تغییرات سیاسی که موجب افزایش پایگاه مردمی دولت‌ها شود سازنده می‌باشند. کارمند وزارت خارجه افزود که می‌خواهد به آیت‌الله منتظری اطمینان دهد که ایالات متحده سرگرم توطئه علیه انقلاب ایران نیست. بر عکس آمریکا می‌خواهد ناظر یک ایران قوی و با ثبات باشد.
10- منتظری گفت: امیدوار است تمام کشورها از تاریخ عبرت بگیرند. رژیمی که با اعمال فشار به حیات خود ادامه دهد بر اثر فشار متقابل سرنگون خواهد شد. وی گفت: مثلا اگر رژیم شاه با روحانیون و آیت‌الله خمینی بدرفتاری نکرده بود هرگز با خشونت‌های زمان انقلاب مواجه نمی‌شد. به همین ترتیب وی نمی‌تواند درک کند که چرا مقامات عربستان سعودی نسخه‌های کتاب خمینی در مورد مناسک حج را توقیف می‌کنند و عکس‌های امام را که توسط حجاج ایرانی حمل می‌شود پاره می‌کنند. وی گفت: کاملاً واضح است که سعودی‌ها از تاریخ عبرت نگرفته‌اند.
11- در پایان کارمند وزارت خارجه از آیت‌الله منتظری خواست به آیت‌الله خمینی سلام برساند و در مورد تمایل ما به برقراری روابط دوستانه با ایران بر اساس احترام متقابل و تأیید آرمان‌های ملت ایران در مورد داشتن یک جامعه آزاد به وی اطمینان دهد. وی اضافه کرد که: از این فرصت برای انجام صحبت‌های دوستانه در شرایطی غیررسمی قدردانی کرده و اظهار امیدواری کرد که بتوان تماس بین سفارت و رهبران مذهبی را توسعه و استمرار داد. منتظری نیز در پاسخ همین مطالب را عنوان کرد.
12- اطلاعات بیوگرافی: آیت‌الله منتظری در ۱۹۲۲ [1301ش] در نجف‌آباد در نزدیکی اصفهان متولد شد. تحصیلات ابتدایی وی در یک مدرسه مذهبی در اصفهان بود و در سی سالگی توانست از آنجا رتبه حجت‌الاسلام به دست آورد. او از شاگردان معروف آیت‌الله بروجردی و آیت‌الله خمینی بود. وی علاوه بر سمت خود در مجلس خبرگان و امامت جمعه تهران یکی از اساتید برجسته مرکز تحصیلی قم (حوزه علمیه قم) می‌باشد. او فعالیت‌های سیاسی خود را در سال ۱۹63 [1342ش] و با برگزاری یک اعتصاب یک هفته‌ای در نجف‌آباد در اعتراض به دستگیری آیت‌الله خمینی و سایر روحانیون شروع کرد. اولین بار در سال ۱۹66 [1345ش] در تهران دستگیر شد و چندین بار آزاد و سپس دستگیر شده است. گفته می‌شود که وی در زندان قصر شکنجه شده است. وی به دنبال یک مسافرت به عراق و تبعید از ایران در سال ۱۹۷۵ [1354ش] محاکمه و به ده سال زندان محکوم شد. وی در اول نوامبر ۱۹۷۸ [10 آبان 57] آزاد گردید. او فارسی، عربی و مقدار کمی انگلیسی می‌داند.
13- علیرغم این که آیت‌الله منتظری در برابر گردهمایی‌های بزرگ و همچنین در تلویزیون دارای ظواهری است که چندان تأثیرگذار نمی‌باشد، وی بسیار کوتاه قد بوده و صدای نازکی دارد و در مجامع کوچک بسیار برخوردی گرم و دوستانه دارد. به آرامی صحبت کرده و کلمات را می‌کشند و تقریباً همیشه لبخند می‌زند. با توجه به این ملاقات کوتاه مدت ما چنین احساس می‌کنیم که وی یک متفکر سیاسی متبحر نبوده و اکثر مطالبی که به وی استناد می‌شود یا برایش نوشته شده و یا توسط دیگران در دهانش گذاشته‌اند. مترجم وی در طول این ملاقات یک روحانی جوان با انگلیسی خوب بود و در موارد متعددی توصیه‌هایی به وی می‌کرد تا بر آن‌ها تأکید نماید. منتظری در مورد صهیونیزم و اسرائیل شدیداً نگران است. اگر چه ارزیابی بالا ممکن است صحیح نباشد، ولی آیت‌الله در هر شرایطی مسایل مورد بحث را به مسئله اسرائیل می‌کشاند. وی در این گفتگو احتیاجی به راهنمایی نداشت مگر در مواردی که مترجم وی به او می‌گفت که از کلمه تروریست استفاده نکند.
لینگن
آیت‌الله حسینعلی منتظری
سخنرانی بروس لینگن آخرین کاردار آمریکا در ایران، در کاخ سفید، ۲۷ ژانویه ۱۹۸۱، در کنار رونالد ریگان
بروس لینگن آخرین کاردار آمریکا در ایران در ایام پیری
منبع: سایت مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، با تصحیح تاریخ‌ها و اندکی ویراستاری.