پارتی و رفیق بازی و کنار گذاشتن شایسته سالاری، از عوامل فساد رژیم سلطنتی

تاریخ انتشار: 25 شهريور 1403

یکی از عوامل مهم بروز و رشد فساد در نظام اداری، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی رژیم پهلوی رواج خویشاوندسالاری، رفیق‌بازی، پارتی‌بازی و جناح‌گرایی بود. این انحراف و ستم مزید بر انحرافات و فسادهای مختلف دیگر از قبیل ریخت و پاش‌ها، رشوه‌ها، اختلاس‌ها، سوء‌استفاده‌ها، سوءمدیریت‌ها، اختناق‌ها، نظام پلیسی ـ امنیتی و سلب آزادی‌های اجتماعی و بدتر از همه وابستگی تمام عیار خاندان، درباریان، نظامیان، وکلا، وزراء و... پهلوی به سرویس‌های جاسوسی انگلیس، آمریکا و صهیونیسم موجب شده بود تا حتی ساواک بارها اعلام خطر نموده، خواستار اصلاح این وضع اسفبار گردد! ساواکی که خود نقش عمده‌ای در این بروز و سقوط داشت به طوری که از دولت جعفر شریف‌امامی تا پایان دولت شاپور بختیار، در توجیه و تحلیل قیام مردم مسلمان، بارها مقصر وضع موجود و اتهام متوجه ساواک  و عملکرد آن از سال 1335 تا 1357 بود.

در تعریف خویشاوندسالاری و شایسته‌سالاری و آثار آن در نظام اداره یک کشور چنین گفته‌اند:

خویشاوندسالاری، مفهومی فرهنگی است که به معانی و ارزش‌های مشترک میان افراد و همچنین به شرایط اجتماعی و اقتصادی یک جامعه بستگی دارد و عموماً بر تبعیض و جایگزینی رابطه به جای ضابطه دلالت دارد و مبنای آن طایفه‌گرایی، ارتباط خونی و رفیق‌بازی است. رایج‌ترین شکل خویشاوندسالاری و پارتی‌بازی آن است که هنگام استخدام ذی‌نفعان سازمان از نفوذ و قدرت خود جهت پذیرش اشخاص مورد علاقه‌شان استفاده کنند یا به عبارت دیگر در شرایط یکسان استخدام، افرادی که دارای رابطه خاصی با کارفرما هستند بر اساس منافع شخصی در اولویت جذب قرار گیرند. اهمیت و آثار خویشاوندسالاری و پارتی‌بازی تا آنجاست که می‌تواند حرفه‌ی آینده، شغل انتخابی، اعتماد عمومی، عمل به قانون و قانونگرایی، نظم و انضباط اجتماعی، پایبندی به اصول انسانی و همزیستی عادلانه، شرافت و کرامت تجربه، تخصص و تعهد، انگیزه‌های سودمند برای رشد و توسعه، صحت و صداقت در کار و... را ازبین برده و آن‌ها را به ضد خود تبدیل کند.[1]

اداره سالم و جامعه سالم اصطلاحی است که بر الگوی مطلوب اداره سازمان‌ها یا اجتماعی دلالت دارد. اداره سالم بـه تحقق جامعه سالم و رو به پیشرفت کمک می‌کند و اداره فاسد نیـز بـه سـرعت جامعـه را رو بـه فسـاد می‌کشاند. در یک نظام شایسته‌سالار، تخصیص دقیق و متعادل منابع به درجـه شایسـتگی افـراد وابسـته است. برای نمونه، منصب‌های عمومی باید به‌ گونه‌ای شایسته‌سالار و بر حسب توانایی‌های افـراد توزیـع شوند. اگر سلسله مراتب اجتماعی بر پایه شایستگی افراد بنا شود، استنباط می‌شود کسـانی کـه وضـعیت بالاتری دارند، باید مستعدتر، ارزشمندتر، سخت‌کوش‌تر و شایسته‌تـر از کسـانی باشـند کـه در وضـعیت پایین‌تری هستند. این شایسته‌سالاری لازمه اجتناب‌ناپذیر اداره، سازمان، حکومت و جامعه سالم است.[2]

با این مقدمه توجه خوانندگان محترم را به چند سند ساواک جلب می‌کنیم که در آن نمونه کوچکی از فسادهای موجود در رژیم پهلوی و نحوه به کارگیری افراد در مشاغل مهم و اساسی بر پایه رفاقت، حمایت، وراثت سببی و نسبی، هم‌مسلکی مثلاً عضویت در لژ فراماسونری و روتاری، وابستگی به کشور خارجی استعمارگر و مانند آن نشان داده شده است و نظریه محققانه کارشناس ساواک در آثار مخرب چنین انتصاباتی، قابل توجه است.

*****

به: 323                                                                          شماره: 98220 /20 هـ 6

از: 20 هـ 6                                                                       تاریخ: 24 /11 /49

موضوع: اظهارات شهردار در جلسه انجمن شهر

در جلسه انجمن شهر که در حزب ایران نوین تشکیل شده بود شهردار تهران اظهار داشت که: من امروز ادعا می‌کنم که فساد و دزدی در شهرداری ریشه کن شده و قسم می‌خورم که دیگر در شهرداری به هیچ وجه دزدی نمی‌شود و اگر دروغ بگویم فرزند پدرم نیستم و افزود که همکاران من از پیغمبر نیز پاک‌تر هستند که یکی از اعضای انجمن در جواب شهردار گفت: بگویید استغفرالله، ولی شهردار بلافاصله جواب داد: استغفرالله هم لازم ندارد و اضافه کرد مقامات امنیتی به من اطلاع داده‌اند که فقط صدی هشت کارمندان شهرداری ناسالم هستند که آن‌ها هم مصدر کاری نمی‌باشند و بقیه همه صحیح‌العمل می‌باشند. سپس اظهار داشت که من نامه رسمی به ساواک نوشته و خواسته‌ام که کلیه تلفن‌های معاونین و قائم مقام مرا کنترل کنند و آن‌ها را تحت نظر بگیرند و همچنین با رئیس شهربانی نیز صحبت کرده‌ام که او هم در این مورد اقدام نماید و فعلاً تیمسار حریری از ساواک مأمور شهرداری شده که این قبیل کارها را انجام دهد.

نظریه شنبه: اظهارات شهردار در زمینه ریشه‌کن شدن فساد و دزدی در شهرداری پوچ و بی‌اساس و همه مردم به خوبی می‌دانند که دزدی و رشوه‌خواری تا چه اندازه در شهرداری ریشه دوانیده است. ضمناً اظهارات شهردار در مورد اقدامات دستگاه امنیتی نسبت به کنترل تلفن معاونین و مأموریت سرتیپ حریری به مصلحت نبوده است.

نظریه چهارشنبه: مفاد گزارش به احتمال قوی صحیح بوده و اظهار نظر شنبه نیز مورد تأیید است.

در پرونده 33999 (غلامرضا نیک‌پی) بایگانی شود.[3]

*****

از: 20 هـ 11                                                             شماره: 12161 /20 هـ 11

به: 321                                                                           تاریخ: 12 /3 /1355

موضوع: پارتی‌بازی در دانشگاه تهران

مدتی قبل یکی از مدیرکل‌های دانشگاه تهران به نام جواد گل‌محمدی مدیر کل امور تربیت بدنی از دو گروه دانشگاه تهران ـ (دانشکده ادبیات) تقاضا می‌نماید که چون دارای دو مدرک تحصیلی فوق لیسانس باستان‌شناسی و زبان‌شناسی می‌باشد، موافقت نمایند که از کارد [کادر] اداری به کادر آموزشی منتقل شود و در این مورد درخواست ایشان همراه با مدارک تحصیلی و غیره ابتدا در گروه زبان‌شناسی و سپس گروه باستان‌شناسی دانشکده ادبیات مورد رسیدگی قرار می‌گیرد و سرانجام شوراهای اجرایی گروه او را در کادر آموزشی دانشگاه نمی‌پذیرند و وقتی نامبرده می‌بیند از راه مشروع و قانونی موفق نشده وارد کادر آموزشی شود، متوسل به پارتی‌بازی و باندبازی شده بدین سبب با حمایت دکتر نهاوندی، دکتر رضائی، دکتر امیرارجمند به دکتر نگهبان رئیس دانشکده ادبیات فشار آوردند که وی را در گروه باستان‌شناسی مربی کنند. دکتر نگهبان نیز بدون اینکه درخواست او را به شورای اجرائی گروه بیاورد کمیته‌هایی تشکیل داد و خلاصه کار این شخص را درست کرد و ابلاغ مربی به دست او دادند.

یعنی مربی گروه باستان‌شناسی شد بدون اینکه شورای اجرائی پرونده او را بررسی کرده باشد. در حالی که سال گذشته که شورای اجرائی پرونده او را مطالعه کرده بود با مربی بودن نامبرده مخالفت کرده بود. حال این شخص مربی گروه باستان‌شناسی شده است، بدون اینکه حتی رونوشت ابلاغ او به گروه مذکور ابلاغ شود.

نظریه شنبه: این‌گونه باندبازی‌ها و کارهای غیر اصولی نهاوندی و دکتر نگهبان مغایر تمام مقررات دانشگاه است.

توضیح اینکه مربی مرحله آغاز کار آموزشی است.

نظریه یکشنبه: با توجه به دسترسی شنبه خبر صحت دارد. بدیع

نظریه سه‌شنبه: نظریه یکشنبه تأیید می‌گردد. عارف

نظریه چهارشنبه: نظریه سه‌شنبه مورد تأیید است. قاهر

نظریه 20 هـ 1: موضوع کمک به آقای گل محمدی صحت دارد.

تشریفات اداری و آموزشی در مورد وضعیت تغییر شغل وی رعایت نگردیده است.

رونوشت برابر اصل است.

اصل در 211314 بایگانی است.[4]

*****

مهندس جعفر شریف‌امامی

کارمند سابق راه آهن بوده و به هزینه وزارت راه، جهت تکمیل تحصیلات به کشور آلمان اعزام گردیده و پس از اتمام تحصیلات به کشور مراجعت و مشغول خدمت گردیده است. مدتی نیز در وزارت کشاورزی و در کابینه مرحوم رزم‌آرا به کفالت وزارت راه منصوب و با حمایت و پشتیبانی کامل دکتر عبدالله معظمی برادر همسرش که در زمان حکومت مرحوم مصدق رئیس مجلس شورای ملی بوده به سناتوری انتخاب و در کابینه دکتر اقبال وزیر اقتصاد و سپس به نخست‌وزیری منصوب و در حال حاضر نیز به ریاست مجلس سنا و بنیاد پهلوی را عهده دار می‌باشد.

اکثر دوستان خود را در بنیاد پهلوی به کار گمارده و اخیراً با تبانی و سازش با مهندس روحانی وزیر آب و برق مقدار زیادی زمین در قزوین خریداری و در شهرستان کرج نیز مقداری زمین از شخصی به نام کهبد گرفته که با کمک و همت دکتر معظمی دامداری عظیمی در کرج تأسیس نموده؛ دارای باغ مشجر بزرگی از درختان سیب و گلابی می‌باشد که در سال در حدود 200 هزار تومان محصول دارد و با دوستی و آشنایی نزدیک که با آقای فاتح دارد اکثر میوه‌ها را در سردخانه وی نگهداری تا غیر از فصل معین به قیمت گزافی در بازار به فروش برساند.

شخصی است تاجر پیشه اهل زدوبند و در زندگی خصوصی بسیار خسیس ولی در محیط اداری حاتم طائی و از پول بنیاد و مجلس به عناوین مختلف خرج می‌نماید. دارای یک فرزند پسر که در ایران تحصیل می‌کند و دو فرزند دختر یکی همسر معظمی‌ها و دیگری که در اروپا مشغول تفریح و گردش و خوشگذرانی می‌باشد و در نظر است که با پسر مهندس زنگنه ریاست سازمان برنامه حکومت مصدق ازدواج نماید. شخص مذکور رئیس جمعیت فراماسیون نیز می‌باشد. از نظر صحت عمل و درستی مورد اعتماد نبوده و به مناسبت تجاربی که در مشاغل مختلف داشته دارای مدیریت و شایستگی می‌باشد. همچنین به‌واسطه فعالیت مضره معظمی و احمد آرامش شوهر خواهرش که از طرفداران جدی حکومت مصدق بوده‌اند، از حسن شهرت مطلوبی برخوردار نبوده؛ شخصی است خودخواه، جاه طلب و برای رسیدن به مقامات مملکتی از هیچ جنایتی روگردان نیست به آقای اسدالله علم و اردشیر زاهدی و سپهبد نصیری روابط حسنه‌ای نداشته و اکثراً مابین سناتورها از آنان بدگویی می‌نماید.

پدر مشارالیه معمم است و دارای حسن شهرت نبوده، شخص مورد بحث در عنفوان جوانی از لباس روحانی استفاده می‌نموده، دارای دو خواهر یکی مطلقه بوده و هویت همسرش معلوم نیست و دیگری همسر آرامش که به علت اهانت به مقام سلطنت و حکومت مشروطه و طرفداری از مصدق به زندان محکوم و اخیراً آزاد گردیده است. با کمک سیاست دولت انگلیس و چون فردی پشت هم‌انداز می‌باشد توانسته موقعیت و نفوذ خود را تاکنون حفظ نماید.

                           غلامحسین 1 /3 /50 [5]

*****

تاریخ: 18 آبان 1357

خبر از همکار استاد

شاهرخ امیرارجمند شوهر لیلی امیرارجمند ندیمه شهبانو، که دارای انحرافات اخلاقی است، با اتکا به شغل زنش توانسته مشاغل عالی در دانشگاه تهران ـ علیرغم نداشتن صلاحیت علمی لازم با کمک دکتر نهاوندی ـ به دست آورده، در حال حاضر نیز رئیس دانشگاه فرح پهلوی است.

نامبرده علاوه بر داشتن این شغل در زدوبند کارهای مقاطعه‌ای و غیره نیز دست داشته و با عده‌ای از استادان دانشگاه پلی‌تکنیک به خصوص چند نفر استاد اخراجی از جمله دکتر اندواری و میرعماد و همچنین با قائم‌مقام فعلی پلی‌تکنیک به نام مهدی که بنا به توصیه امیرارجمند به این سمت منصوب گردیده است شرکتی دارند و امیرارجمند از این شرکت ماهیانه 15 هزار تومان حقوق می‌گیرد.

نظریه: با توجه به تصفیه افراد به نام و مورد استفاده‌چی از دستگاه دولتی، تصفیه و برکناری نامبرده نیز که بین دانشگاهیان وجهه ندارند و ترقی شغل‌های دانشگاهی وی را از سوی زنش می‌دانند مورد توجه قرار گیرد.

بصیری 18 /8

در پرونده کلاسه 115091 مربوط به حسینعلی امیرارجمند بایگانی شود. 20 /8 /57

 ملاحظه شد. 18 /8

به عرض برسد. 18 /8  [6]

*****

تاریخ: 25 فروردین 1348

موضوع: پارتی‌بازی و دوست‌بازی در ادارات دولتی

پارتی‌بازی و به اصطلاح دوست‌بازی و قوم و خویش‌بازی در دستگاه‌های دولتی متأسفانه تا به حال ریشه‌کن نشده است و با اینکه دولت ادعا دارد که کارها را به کاردان می‌دهد، در این امر توفیقی حاصل نکرده.

کلیه مقامات دولتی به خصوص در رده‌های بالا به وسیله دوستان و هم‌کلاسی‌ها و همکارهای سابق و قوم و خویش‌ها اشغال شده است.

برای نمونه اغلب وزیران فعلی کابینه از جمله دوستان مرحوم منصور و آقای هویدا نخست وزیر می‌باشند.

تیمسار آزموده از اقوام آقای آموزگار وزیر دارایی است.

در نخست وزیری عده کثیری از کارمندان شرکت نفت که در شرکت مشاغل بسیار کوچکی داشته‌اند در پست‌های بالا تا رده وزارت و مدیر کلی و استانداری رسیده‌اند که از جمله آن‌ها شهبازی معاون نخست‌وزیر (پیروز استاندار بنادر جنوب) دکتر نیک‌پی وزیر آبادانی و مسکن می‌باشند.

رفاقت و دوست‌بازی به حدی است که مثلاً فلان وزیر و رئیس کل حتی منشی و رئیس دفتر خود را از وزارتخانه و سازمانی به سازمان دیگر می‌برد و در نتیجه هیچ‌کس امنیت شغلی ندارد. مگر اینکه به نحوی خود را به وزیر و رئیس سازمان نزدیک که به طور مثال دکتر نیک‌پی وزیر آبادانی و مسکن حتی ماشین‌نویس خود را از شرکت نفت به نخست‌وزیری و از نخست‌وزیری به وزارت آبادانی و مسکن برده است و آقای دکتر نهاوندی رئیس دانشگاه پهلوی مدیرکل دفتر خود را از وزارت به دانشگاه شیراز منتقل نموده است. در صورتی که در سازمان‌های حزبی کشورهای خارج موقعی که یک حزب شکست می‌خورد و حزب دیگری روی کار می‌آید به غیر از تعویض وزیر وزارتخانه که یک پست سیاسی است هیچ مقام دیگری تغییر شغل پیدا نمی‌کند و حتی سفرای سابق اغلب در مقامات خود باقی می‌مانند ولی در ایران به محض اینکه وزیر یک وزارتخانه عوض می‌شود، بلافاصله بدین دلیل تمام وزارتخانه را عوض می‌کند و این امر تا سطح راننده وزیر، ماشین‌نویس و پیشخدمت نیز پایین می‌آید. این موضوع به خصوص در میان کارمندان دولت باعث نارضایتی عمیق می‌شود. زیرا هیچ ‌کس برای خود امنیت شغلی احساس نمی‌کند.

یک ضرر دیگر این کار اشباع شغل در مقامات بالا برای دولت بوده و از نظر مدیریت هم به ضرر دولت تمام می‌شود.

این عمل وزرا درست مثل این است که یک لشکر به محض تعویض فرمانده لشکر عده زیادی از افسران پایین به درجه سرهنگی و سرتیپی و امثال آن برگزیده شوند و فرماندهی واحدها را به عهده بگیرند. ولی سرهنگ‌ها و سرتیپ‌های سابق نیز به عناوین مختلف در همان لشکر بمانند.

این امر از نظر مدیریت غلط است. در حال حاضر در حزب حتی در حزب ایران نوین که فعلاً گرداننده دولت است نیز عیناً همین شیوه رفیق‌بازی وجود دارد و تمام گردانندگان و لیدرهای حزب از دوستان و همکاران و اقوام و همکلاسی‌های سابق سران حزب می‌باشند.

در پرونده 33999 غلامرضا نیک‌پی بایگانی شود. 25 /1 /48  [7]

*****

از: اداره کل سوم 348                                                                     شماره: 915 /348

به: ریاست سازمان اطلاعات و امنیت بابل                                             تاریخ: 30 /9 /1357

درباره: لزوم شناخت نارضایتی‌های عمومی ‌و انعکاس هرگونه اخبار و اطلاعات مربوط به آن به مرکز

پیرو 544 /348 ـ 22 /6 /1357

به فرموده: با توجه به اینکه چند ماه از صدور بخشنامه پیروی می‌گذرد و انتظار می‌رفت با امعان نظر به اهمیت هدف نارضایتی‌های عمومی ‌در شرایط حسّاس فعلی کشور، سازمان اطلاعات و امنیت آن منطقه هر گونه نارضایتی و ناراحتی اهالی حوزه مسئولیت خود را مستمراً گزارش نمایند تا ضمن بررسی و تجزیه و تحلیل لازم به اطلاع مسئولین مملکتی رسانیده شود، معهذا تاکنون به جز در بعضی موارد آن هم خیلی جزئی از تعدادی از سازمان‌ها گزارش جالب توجهی در این مورد به ستاد واصل نشده است. با در نظر گرفتن اینکه همگامی ‌بسیاری از طبقات متوسط اجتماع و کارکنان بیشتر مؤسسات دولتی و حسّاس ملّی در جریان اخلالگری‌ها و اغتشاشات اخیر که اکثراً ناشی از نارضایتی آنان از وضع گرانی ارزاق عمومی، شهرداری، برق، آب، تلفن، راه، مخابرات، بهداری، بیمه‌ درمانی، بستن عوارض و مالیات‌های گوناگون، کمبود حقوق و درآمد، ناهماهنگی وضع استخدام ادارات، سوء استفاده دست اندرکاران امور جاری هر محل، تبعیض، پارتی‌بازی و زد و بند با مقامات محلّی، اعمال نفوذ افراد سرشناس محلّی و غیرمحلّی به نفع عده‌ای معدود و در بسیاری موارد به حساب نیاوردن مردم تشخیص داده شده، ساواک مأموریت یافته است که به نحو مقتضی با کسب اخبار لازم علل و ریشه این نارضایتی‌ها را پیدا و به عرض مقامات عالیه برساند. در انجام این وظیفه، هدف نارضایتی‌های عمومی‌ از اهداف درجه اول این اداره کل تعیین شده است. بنا بر این به فرموده تیمسار ریاست ساواک بار دیگر اهمیت وقوف و آگاهی از نارضایتی‌های هر شهرستان و تهیه و ارسال گزارشات لازم در این زمینه را یادآور و مراتب زیر ابلاغ می‌گردد. خواهشمند است دستور فرمایید کلیه کادر آن سازمان را توجیه و نتیجه را به موقع و مستمراً اعلام دارند.

● با توجه به تغییر و تبدیلی که در گذشته در هدف نارضایتی‌های عمومی ‌داده شده، چنانچه به خدمت منابع این هدف خاتمه داده‌اند سریعاً نسبت به نشان کردن و پیشنهاد استخدام منابع جدید که با در نظر گرفتن اهمیت هدف، کاندیدا بایستی از لحاظ بینش اجتماعی و آگاهی به مسائل منطقه و خصوصاً نارضایتی اهالی در سطح بالایی باشد اقدام نمایند. بدیهی است در صورت شایستگی کاندیدا پیشنهاد مقرری نیز بلامانع خواهد بود.
● از بین رهبران امنیت داخلی آن سازمان فردی که دارای قدرت بررسی و روحیه کنکاش، علاقه‌مند به پیگیری لازم جهت جمع آوری و انعکاس مسائل نارضایتی عمومی‌مردم باشد، انتخاب و به این هدف اختصاص، تا تحت نظر سلسله مراتب عملیاتی مربوط و راهنمایی و ارشاد ریاست آن سازمان بدون هرگونه اغماض و رعایت دوستی و معاشرت با افراد انجام وظیفه نماید. ضمناً حتی‌الامکان از وجود کارمندان سایر قسمت‌ها نیز در صورت دسترسی به اخبار و اطلاعات مربوط به نارضایتی‌های عمومی‌استفاده شود.
● من‌بعد بایستی مسائل نارضایتی عمومی‌اهالی هر منطقه، با در نظر گرفتن درجه اولویت و در هر زمینه که باشد به طور جداگانه هر دو هفته یک بار بدون تأخیر گزارش شود.
● علاوه بر اینکه برابر بخشنامه 67138 /326ـ 9 /11 /46 نارضایتی‌هایی که جنبه‌ صنفی دارد به بخش‌های ستادی ذینفع ارسال می‌گردد، یک نسخه از هر گزارش را نیز به عنوان گیرنده به بخش 348 ارسال دارند.
● هرگونه اشکال و ایرادی که در راه انجام این وظیفه وجود دارد مشروحاً و با ذکر دلائل اعلام تا بررسی و اقدام لازم به عمل آید.

 از طرف مدیر کل اداره سوم. طباطبائی

امنیت داخلی: هر دوهفته یک‌بار تهیه فرمایید و یکی از رهبران عملیات در این زمینه باید بکوشد و موارد را روشن کند. نفر را معرفی کنید. 7 /10 /1357  [8]

پی‌نوشت‌ها:

تعداد مشاهده: 10123