باغ سردار اعتماد، زندان سیاسی موقت کودتاگران سوم اسفند 1299 خورشیدی
تاریخ انتشار: 01 مرداد 1403
«باغی متعلق به خسروخان مقتدر نظام سنگلجی ملقب به سردار اعتماد و سردار فشفشه[1] که در برهه‌ای به عنوان زندان موقت سیاسی در تهران از آن استفاده می‌شد.
پس از کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹، عده زیادی از رجال و شخصیت‌های مملکتی اعم از اَشراف، روحانیون سیاستمداران، نویسندگان و صاحب‌منصبانِ اداری و نظامی به دستور سید ضیاءالدین طباطبایی بازداشت شدند. بازداشت‌شدگان ابتدا در زندان نمره ۲ نظمیه محبوس شدند و پس از گذشت حدود دو ماه به سبب افزایش عده زندانیان و کمبود فضا به باغ سردار اعتماد که در توقیف دولت بود، انتقال یافتند. از این زمان تا هنگام سقوط کابینه سید ضیاء در ۳ خرداد ۱۳۰۰ که منجر به آزادی زندانیان شد، باغ سردار اعتماد به محلی برای حبس «محبوسین سیاسی» اختصاص یافت و نمره ۲ زندان، مخصوص مجرمین غیر سیاسی گردید. این تغییر کاربری باغ به زندان موقت، سبب اشتهار باغ سردار اعتماد در تاریخ معاصر گشت.
باغ سردار اعتماد دارای ساختمانی دو طبقه بود که زندانیان در آنجا به سر می‌بردند. از این ساختمان جاده شمیران کنار خندق، منظره عمارت‌های قشنگ و منفرد بیرون دروازه، قطعه‌های سبز صحرا، دامنه‌های آباد و پر از اشجار البرز و قله دماوند و قسمت شمالی تهران نمایان بود. این باغ در آن زمان در بیرون محدوده شهر تهران و نزدیک خندق اطراف تهران واقع شده بود. سپس با گسترش فضای جغرافیاییِ شهر در خیابان پروین‌الدوله ـ ایرانشهر کنونی ـ افتاد.
این باغ که امروزه دیگر اثری از آن نیست، بعدها قطعه قطعه شد و به خانه‌های مسکونی تبدیل گشت. بنابر منظومه نامنتشره «مشروطه‌نامه» سروده میرزا علی‌اکبر خان آگاه که از جمله زندانیان باغ بوده، یکصدوده نفر از جمله ملک‌الشعرای بهار، محمد فرخی یزدی، سیدمحمد کمره‌ای، نصرت‌الدوله فیروز، عباس‌میرزا سالارْ لشکر، عبدالحسین‌میرزا فرمانفرما، عبدالمجید میرزا عین‌الدوله، ابوطالب شیروانی، محمدحسین امین‌الضرب و محمدعلی فطن‌الملک در آنجا زندانی بودند.»[2]
پی‌نوشت‌ها:
[1] . یکی از یاران محمدعلی شاه «سردار مقتدر» یا اعتماد از الواط محله سنگلج بود که مدت‌ها ریاست اداره قورخانه را به عهده داشت. در آن زمان چون رئیس قورخانه فقط برای جشن‌ها فشفشه آتش‌بازی تهیه می‌کرد مردم به جای سردار مقتدر به او سردار فشفشه می‌گفتند و به این لقب شهرت پیدا کرد.
[2] . دانشنامه زندان سیاسی دوره پهلوی، دفتر ادبیات انقلاب اسلامی حوزه هنری، چاپ اول، سال 1401، ج 1، ص 160 و 161. با اندکی ویراستاری و اضافات.
عباس میرزا سالار لشکر(عباس فرمانفرماییان) از زندانیان سیاسی باغ سردار اعتماد بود.
عبدالحسین میرزا فرمانفرما از زندانیان سیاسی باغ سردار اعتماد بود.
عبدالمجید عین‌الدوله که مدتی نخست وزیر بود از زندانیان سیاسی باغ سردار اعتماد بود.
محمد فرخی یزدی از زندانیان سیاسی باغ سردار اعتماد بود.
محمدحسین امین‌الضرب از زندانیان سیاسی باغ سردار اعتماد بود.
ملک‌الشعرای بهار از زندانیان باغ سردار اعتماد بود.
نصرت‌الله فیروز(فیروز فیروز) از زندانیان سیاسی باغ سردار اعتماد بود.
تعداد مشاهده: 5500
