اعتصاب ملاقات در زندان‌های سیاسی رژیم پهلوی

تاریخ انتشار: 28 آبان 1402

«اعتصاب ملاقات، نوعی اقدام اعتراضی هماهنگ بود که از سوی زندانیان سیاسی با خودداری از رفتن به اتاق ملاقات بازداشتگاه یا زندان صورت می‌گرفت. در این روش مبارزه، زندانیان در روزهای تعیین شده

برای ملاقات خویشاوندان در اتاق ملاقات حاضر نمی‌شدند.

اعتصاب ملاقات به عنوان مبارزه‌ای منفی، مؤثرتر از اعتصاب غذا بود. در این نوع اعتصاب، وقتی خانواده‌ها برای ملاقات زندانی‌ها می‌آمدند، زندانیان در اتاق ملاقات حاضر نمی‌شدند. در این صورت تشنّجی در اداره زندان ایجاد می‌شد.

خانواده‌های زندانیان به دادستانی می‌رفتند و به مسئولان فشار وارد می‌کردند و نگرانی خود را از نیامدن زندانیان به اتاق ملاقات و اتفاقی که ممکن است برای آنان افتاده باشد، اعلام می‌کردند. ادامه اعتصاب ملاقات، و فشارها، کشمکش‌ها و مذاکرات خانواده‌ها و زندانیان در نهایت سبب می‌شد مسئولان زندان عقب‌نشینی کنند و به خواسته‌های زندانیان پاسخی درخور بدهند. علل مهم اعتصاب ملاقات موارد مختلفی چون سخت‌گیری بیش از حد مأموران و محروم کردن زندانیان از حقوقشان بود. اعمال محدودیت‌هایی چون محدودیت در رد و بدل کردن اطلاعات و ممنوعیت ملاقات زندانی با برادران و خواهرانش، ترس زندانی از دستگیری بستگان و اعضای خانواده و تهدید حکومت از گرفتن اطلاعات از آنان بود؛ اهانت مسئولان و مأموران زندان به زندانیان یا خانواده آنان؛ گرفتن امتیازات بیشتر از حکومت پهلوی، مانند گرفتن رادیو و اقلام خوراکی؛ تحریک و بسیج هرچه بیشتر مردم، به ویژه خانواده و بستگان زندانیان؛ آگاهی به خانواده که وضعیت زندانی مناسب نیست تا برای بهبود وضعیت وی در خارج از زندان فعالیت کنند یا اعلام همبستگی با جریان مبارزات مردم، انگیزه‌ی زندانیان سیاسی در اعتصاب ملاقات بود.

زندانیان سیاسی برای تصمیم و ساماندهی اعتصاب ملاقات، از همه زندانیان با آرا و عقاید مختلف، از طرفداران مشی مسلحانه تا مبارزان سیاسی مخالف مبارزه مسلحانه، دعوت می‌کردند که در جلسه‌ای مشترک شرکت کنند و پس از توافق اکثریت، تصمیم خود را از طریق افسر نگهبان زندان به رئیس زندان اعلام می‌کردند. معمولاً رئیس زندان در چنین مواقعی برای منصرف کردن زندانیان از این تصمیم یا شناسایی عناصر اصلی اعتصاب، با نمایندگان زندانیان سیاسی وارد مذاکره می‌شد و در صورت پافشاری زندانیان برای اعتصاب ملاقات، گارد ضدشورش به داخل بند اعزام می‌شد و به ضرب و شتم و سرکوب زندانیان می‌پرداخت و آنان را به انفرادی می‌فرستاد.

اعتصاب ملاقات در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی، بازتاب بسیار مناسبی در بین مردم و رسانه‌های داخلی و خارجی داشت و این سؤال در اذهان به وجود آمد که علت خودداری زندانیان از ملاقات با خانواده‌هایشان چیست؟! برای پاسخ‌گویی به این سؤال و رفع نگرانی خانواده‌ها، سران گروه‌های زندانی دور هم جمع می‌شدند و بعد از گفت و گو و تبادل نظر، تصمیم می‌گرفتند در نوبت بعدی ملاقات، از هر جمع و گرایش فکری، نماینده‌ای برای ملاقات برود تا ارتباط زندانیان به طور کلی با خارج از زندان قطع نشود و اخبار داخل و خارج زندان به شکل صحیحی مبادله گردد.

مهم‌ترین اعتصاب ملاقات‌ها در آستانه پیروزی انقلاب رخ داد. در اوایل سال ۱۳۵۷ زندانیان سیاسی اوین طی نامه‌ای خواستار تجدید محاکمه در محاکم دادگستری شدند. آنان به منظور جلب توجه مقامات به این درخواست اعلام کردند که از دهم فروردین تا دهم اردیبهشت اعتصاب ملاقات خواهند کرد. هیچ‌ یک از زنان زندانی در اوین در این فاصله حاضر به ملاقات نشدند و هیچ‌گونه پاسخی به نامه آنان نیز داده نشد. طی دو هفته اجازه داده شد ملاقات به صورت تلفنی برقرار شود، اما زندانیان از برداشتن گوشی خودداری کردند و از پشت شیشه با فریاد با دیدار کننده خود صحبت می‌کردند.

از بیستم فروردین ۱۳۵۷ متجاوز از یکصد نفر از زندانیان سیاسی قزل حصار، اعتصاب ملاقات خود را آغاز کردند. این اعتصاب تا یازدهم اردیبهشت ادامه یافت. زندانیان علاوه بر خودداری از رفتن به اتاق ملاقات، غذای زندان را نیز تحریم کردند و خواستار ملاقات با بستگان درجه دوم و ورود مطبوعات به داخل بند شدند.

زندانیان سیاسی تبریز نیز در نامه‌ای که برای دبیر و چند تن از اعضای کمیته دفاع از حقوق زندانیان سیاسی ارسال کردند، با استناد به ماده ۳۱ قانون مجازات عمومی و اصل ۷۶ و ۷۹ متمم قانون اساسی مشروطه، در موارد تقصیرات سیاسیه و مطبوعات که مطابق آن می‌بایست هیئت منصفه در محاکمه حضور یافته باشند، خواستار تجدید محاکمه در دادگاه دادگستری به صورت علنی و با حضور هیئت منصفه شدند. علاوه بر آن خواستار تحویل هرگونه کتاب و مطبوعات داخلی و خارجی مجاز و رادیو دو موج شخصی با پخش صوت، و ملاقات حضوری با خانواده و خویشان، افزایش مقدار جیره غذایی و اعزام زندانیان به بیمارستان شهر در مواقع ضروری و گسترش و ایجاد فضای مناسب برای زندانیان شدند. این درخواست‌ها با تمام مراجع ذیربط توسط نامه در میان گذاشته شد و چون جوابی دریافت نشد از تاریخ سوم اردیبهشت ۱۳۵۷ این زندانیان اعتصاب ملاقات کردند.

بعد از کشتار ۱۷ شهریور ۱۳۵۷، اعتصاب ملاقات دیگری در زندان قصر شکل گرفت. هدف از این اعتصاب اعتراض به کشتار مردم بی‌گناه بود. وقتی خانواده‌ها از اعتصاب ملاقات زندانیان آگاهی یافتند فشارهای آنان بر حکومت پهلوی بیشتر شد و اخبار اعتصاب ملاقات و اعتراضات زندانیان سیاسی به میان مردم و روزنامه‌ها کشیده شد.»[1]

پی‌نوشت:

[1] . دانشنامه زندان سیاسی دوره پهلوی، دفتر ادبیات انقلاب اسلامی حوزه هنری، چاپ اول، سال 1401، ج 1، ص 95 تا 97.