مجموعه یاران امام ^(ره)

آیت الله هادی باریک بین

سال انتشار: 1395

تعداد صفحات: 272

قیمت: 150000 ریال

کتاب شصتم از مجموعه یاران امام به روایت اسناد ساواک به آیت‌الله باریک بین اختصاص یافته است. (تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی، 1395، شمارگان هزار نسخه، 272 صفحه) این کتاب به مانند دیگر آثار این مجموعه شامل سخن ناشر(صص پنج و شش) زندگینامه(صص هفت تا بیست و هفت) اسناد (تصاویر اسناد و متن بازنویسی شده آنها؛ صص1-213) فهرست اعلام(صص215-224) و ضمائم و تصاویر (تصویر 20 سند در 5 صفحه و 22 عکس در 11 صفحه) می‌باشد.
مؤلف در مقدمه، زندگی و فعالیتهای آیت‌الله هادی باریک بین را از زمان تولد (2 خرداد 1309 در قزوین) تا سال‌های اخیر مورد بررسی قرار داده است. بخش بیشتر زندگینامه آیت‌الله باریک بین بر مبنای اسناد این مجموعه تدوین شده است.
سندهای این مجموعه با گزارش تیپ 5 مستقل قزوین (سند شماره 16576/د61 تاریخ: 20/11/1341، صفحه1) شروع و با سند شماره 2658/23ﻫ، تاریخ 20/10/1357 (گزارش سازمان اطلاعات و امنیت قزوین به سازمان اطلاعات و امنیت زنجان، ص210-213) پایان می‌یابد.
اسناد این مجموعه از نظر شکل و فرم، چگونگی تهیه و مرجع صادر کننده سند متنوع هستند. برخی از گونه‌های سندی این مجموعه را چنین می‌توان برشمرد:
1) مکاتبات داخلی ساواک (مثلاً ساواک تهران به ساواک قزوین؛ سند شماره 3607، تاریخ: 13/4/1342، ص2، سندشماره 1365/23، تاریخ: 4/5/1345، ص11، سندشماره7502/911، تاریخ 6/6/1346، ص27)
2) متن تلگراف‌ها(به عنوان نمونه متن تلگراف طلاب و روحانیون به حضرت امام خمینی(ره) در تیرماه 1342. نک: سند شماره 3607، تاریخ: 13/4/1342، صص2-4)
3) متن نامه‌ها؛ آگاهی ما به متن این نامه‌ها محصول سانسور مکاتبات توسط ساواک است. (نامه حضرت امام خمینی(ره) به آیت‌الله باریک بین به تاریخ 14 صفر 1386 ق، ص9، متن برخی نامه‌ها به صورت نقل قول آمده است؛ سند شماره 664/23ﻫ تاریخ: 16/2/(135،ص46)*
* برای فهم ساختار و روند اداری کنترل مکاتبات افراد توسط ساواک، ‌نک: برگ تقاضای کنترل مکاتبات، درخواست کننده: 23ﻫ برابر ابلاغیه 11625/312-5/11/51 ص61) و سند شماره 444/312 تاریخ: 25/1/1352 ص62)
4) متن استعلامیه‌های ساواک که توسط افراد (در اینجا: آیت‌الله باریک بین) تکمیل شده است. (استعلامیه پیوست نامه شماره 1839/23-21/6/45 صص16-18) درخواست صدور المثنی گذرنامه مفقود شده نیز یک سند اداری است که فرم آن توسط آیت‌الله باریک بین تکمیل شده است (تاریخ سند: 24/2/1346، صص20-21)
5) مکاتبات وزارتخانه‌ها، سازمانها و ادارات با ساواک (مکاتبه وزارت امور خارجه اداره گذرنامه با ساواک، سند شماره 15028/12، تاریخ: 21/5/1346، ص25)
6) مکاتبات درون سازمانی نهادها و ادارات دیگر (مثلاً مکاتبه سرکنسولگری شاهنشاهی ایران در کربلا با وزارت امور خارجه؛ اداره گذرنامه و روادید؛ سند شماره 2328، تاریخ: 27/4/1346، ص25)
7) گزارش‌های منابع ساواک از فعالیت‌های انقلابیون، در مقایسه با دیگر اسناد، این گروه از اهمیت بیشتری برخوردار هستند، زیرا منبع ساواک به عنوان یک گزارشگر، شاهد و راوی یک فعالیت یا وضعیت بوده است که از نگاه سازمان متبوع وی (ساواک) دارای اهمیت بوده است. منابع ساواک برای کسب خبرهای مورد نظر، آموزش‌ها و توصیه‌های لازم را دریافت می‌داشتند و با توجه به اهداف سازمان به خبرگیری و گزارش فعالیت‌ها می‌پرداختند. (سند شماره 909/23ﻫ ، تاریخ 4/4/1348، ص29)
8) صورتجلسات شورای هماهنگی شهرستان قزوین؛ در این جلسات به مسائل شهرستان قزوین پرداخته شده است. با توجه به حضور رؤسای ساواک، شهربانی و ژاندارمری اهمیت این اسناد آشکار می‌شود. این اسناد با گزارش‌های منابع ساواک که از فعالیت‌های جزئی و رویدادها گزارش تهیه می‌کردند متفاوت بوده و در بردارنده تحلیل‌های مسئولین انتظامی و امنیتی نسبت به مسائل و رویدادهای منطقه است. (نک: صورتجلسه شورای هماهنگی، جلسه چهاردهم، تاریخ 18/6/1351، صص55-58 نیز درباره صورتجلسه کمیسیون حفظ امنیت اجتماعی شهرستان قزوین، تاریخ 15/5/57، ص134)
9) مکاتبات شهربانی با ساواک (سند شماره 95/س5، تاریخ: 22/8/1353، ص 64، سند شماره 1006، تاریخ: 28/8/1353، ص65)
10) بریده روزنامه‌ها (روزنامه کیهان تاریخ 12/7/1357، ص137) نیز یکی دیگر از گونه‌های سندی این مجموعه را تشکیل می‌دهد.
11) بخشی از اسناد این مجموعه به ویژه اسناد متعلق به آذرماه 1357 بر مبنای شنود مکالمات آیت‌الله باریک بین تنظیم شده‌اند. شنود مکالمات روند اداری خاصی داشت که اسناد آن در پرونده آیت‌الله باریک بین موجود نبوده است. (برای دیدن اسناد و گزارش های مبتنی بر شنود نک: صص192-196)
در اسناد این مجموعه می‌توان جایگاه و نقش حضرت امام خمینی(ره) در مقام رهبر نهضت اسلامی مردم ایران را به خوبی مشاهده کرد (سند شماره 3607 تاریخ: 13/4/1342، صص2-4) در سند شماره 23/10/23 تاریخ 29/3/1345 مقام آیت‌الله باریک بین به عنوان نماینده حضرت امام خمینی(ره) در دریافت وجوه سهم امام مورد اشاره قرار گرفته است(ص5 و صص8-9، سند دیگر به شماره 1365/23، تاریخ 4/5/1345، ص11 این سند اطلاعاتی درباره دریافت وجوه سهم امام و ارسال آن به خدمت حضرت امام خمینی(ره) دارد. نیز سند مورخه 18/3/1346، ص 23)
این اسناد برخی از زوایای نشست‌ها و فعالیت‌ها کانون ناشرین حق (درباره این کانون نک: سند شماره 909/23ﻫ ، تاریخ 4/4/1348، ص29 نیز سند شماره 1042/23ﻫ ، تاریخ:17/4/1348، ص30 و هیئت علمیه قزوین را آشکار می‌کنند (سند بدون شماره تاریخ 9/1/1351، ص42 سند شماره 194/312 تاریخ: 14/1/1351؛ ص44) سندهای این مجموه همچنین فعالیت انقلابی قشرهای مختلف مردم را به روایت نشسته‌اند. گروه‌های مختلف مردم معمولاً حول نقطه کانونی به نام روحانیت جمع می‌شدند و به مبارزه علیه رژیم می‌پرداختند. (سند شماره 3013/316 تاریخ: 20/6/1349، ص32، سند شماره 1968/23ﻫ ، تاریخ: 22/3/2536، ص77) درباره سخت گیری‌های ساواک نسبت به روحانیون نک: سند شماره 9728/312، تاریخ: 26/12/1353، ص 76، سند شماره 2165/23ﻫ ، تاریخ: 16/8/1357، ص 146)
تشکیل صندوق‌های کمک و اعانه و صندوق‌های قرض‌الحسنه به ویژه برای کمک به اشخاصی که مقلد حضرت امام خمینی(ره) بودند اما وضعیت مالی مساعدی نداشتند از فعالیت‌هایی است که در این اسناد به آن اشاره شده است. (سند شماره 515/23ﻫ ، تاریخ: 4/2/1351، ص 45، سند شماره 1762/23ﻫ تاریخ: 1/5/1351، ص49)
اسناد این کتاب همچنین نقش و جایگاه کانونی و محوری مساجد و مکانهای مذهبی در مبارزات انقلابی مردم ایران طی سالهای 1342-1357 را نشان می‌دهد. (سند شماره 95/س5 تاریخ: 22/8/1353، ص64، سند شماره 1006، تاریخ: 28/8/1353، ص65، سند شماره 2872/23ﻫ ، تاریخ: 2/9/1353، صص66-67)
این اسناد اطلاعاتی را درباره سانسور (بازبینی و کنترل) نامه‌ و ساز و کار سانسور نیز ارائه می‌کنند. نک: سند شماره 123/23، تاریخ: 29/3/1345، صص5-6) محققان و پژوهشگران نیز می‌توانند شکل‌ها و شیوه‌های مبارزه را در این اسناد مشاهده کنند. مبارزه فرهنگی و آگاه‌سازی مردم به شکل‌هایی چون برگزاری جلسات قرائت و تفسیر قرآن، آموزش قواعد قرآن و صرف و نحو عربی، تشکیل صندوق‌های قرض‌الحسنه و کمک و اعانه، (سند شماره 1379/23ﻫ ، تاریخ: 30/4/1354، ص68، سند شماره 1762/23ﻫ ، تاریخ: 1/5/1351، ص49، سند شماره 515/23ﻫ تاریخ: 4/2/1351، ص45) سخنرانی (این سخنرانی‌ها ابعاد گوناگون داشت و در آن گاه از وضع فرهنگی کشور، سیاست‌ها و ... انتقاد می‌شد و گاه مباحثی مانند اقتصاد اسلامی و جایگاه امام در اسلام مطرح می‌شد. (نک: سند شماره 1414/23ﻫ ، تاریخ: 5/5/1354، ص69) پخش اعلامیه (نک: سند شماره 3725/23ﻫ ، تاریخ: 4/11/1356، ص 86) تعطیلی نماز جماعت(سند شماره 3861/23ﻫ ، تاریخ: 30/11/2536، ص95) انجام می‌شد.