آیت‌الله حاج شیخ عباس واعظ طبسی

سال انتشار: 1394

تعداد صفحات: 719

شابک: 978-600-149-079-8

قیمت: 250000 ریال

کتاب پنجاه و پنجم از مجموعه یاران امام به روایت اسناد ساواک، روایتی است از زندگی و مبارزات آیت‌الله حاج شیخ عباس واعظ طبسی[ره] (1314-1394ش). اسناد این کتاب رویدادها و وقایع محدوده زمانی 12 / 4 / 1340 (سند شماره: 2933 / م الف11، ص1) تا 30 / 9 / 1357 (سند شماره: 21643 /  ﻫ 1، ص609) را بازتاب داده اند. نقطه کانونی این اسناد مرحوم آیت‌الله حاج شیخ عباس واعظ طبسی(ره) و اقدامات و فعالیت‌های ایشان است که توجه نهادهای انتظامی و امنیتی را به خود جلب کرده است.

این مجموعه ترکیبی از گونه‌های متنوع سندی است. مکاتبات اداری بخش عمده‌ای از این اسناد را شکل داده اند. از این گونه مکاتبات می‌توان به گزارش‌های میدانی مأموران امنیتی و انتظامی (نوع سند: اطلاعیه، تاریخ: 29 / 4 / 1342، صص 85-84، سندمورخه 22 / 4 / 1340،گزارش مأمور ویژه، ص6، سند بدون شماره، گزارش، تاریخ: 4 / 6 / 1340، ص13) مکاتبات درون سازمانی ساواک (نامه ساواک خراسان به اداره کل سوم، سند شماره: 2979 /  م الف11، تاریخ: 19  / 4 / 1340،ص4، نامه دفتر روابط عمومی ساواک به مدیریت اداره کل یکم، سند شماره: 222، تاریخ: 15 / 5 / 1340، ص7، سند شماره: 231، تاریخ: 17 / 5 / 1340، ص9) مکاتبات ساواک و شهربانی (سند شماره 2933 /  م الف 11، تاریخ: 12 / 4 / 1340 و سند شماره: 5565 / 5، تاریخ: 13 / 4 / 1340، ص1) مکاتبات ارتش (لشکر12 خراسان) و ساواک (سند شماره: 3279 / 2، تاریخ: 14 / 4 / 1340، ص3) ارتش و شهربانی (از لشکر 6خراسان، رکن2، به سرپرستی شهربانی‌های خراسان، سند شماره: 4466 / 2، تاریخ: 26 / 4 / 1342، ص79) شهربانی و استانداری (سند شماره6082 / 5، تاریخ:تاریخ:31 / 4 / 1342، ص87) صورت جلسات کمیسیون امنیت استان خراسان (صورت جلسه، تاریخ: 2 / 1 / 1342،ص53) اشاره کرد. اسناد مربوط به بازجویی‌ها (سند بازجویی، تاریخ:7 / 11 / 1341، صص32-31، سند بازجویی، تاریخ: 29 / 1 / 1343، ص 138-137، سند بازجویی، تاریخ: 5 / 2 / 1343، صص 151-147 و بازجویی تاریخ: 9 / 2 / 1343، صص 156-154) و نامه‌ها و مکاتبات افراد بخش‌های دیگر این مجموعه را شکل می‌دهند. (به عنوان نمونه نک: نامه امام خمینی(ره) به آیت‌الله میلانی، تاریخ:25 / 2 / 1343، صص164-163)صورت جلسه رسمی دادگاه (تاریخ سند: 1 / 9 / 1344، صص194-193) وجود این اسناد در پرونده‌های انفرادی افراد در ساواک، محصول کنترل و بازبینی مکاتبات افراد با یکدیگر توسط ساواک است. تلگراف‌ها (نک: سند شماره: 2658، تاریخ: 4 / 3 / 1342، صص61-60) و گزارش فرمانداری نظامی مشهد و حومه (خلاصه اطلاعاتی شماره: 15، دوره زمانی20 / 9 / 1357تا21 / 9 / 1357، ص590) نیز به این مجموعه تنوع و رنگانگی خاصی بخشیده اند. این تنوع و رنگارنگی به پژوهشگران تاریخ انقلاب اسلامی این امکان را می‌دهد که با منابع و سرچشمه هایی متنوع به فهم تاریخ و بازسازی آن بپردازند.

در این اسناد درباره برخی منابع اطلاعاتی وجود دارد. در سند شماره 210، تاریخ: 17 / 5 / 1343، (ص 175) به یکی از مأمورین سازمان اشاره شده که مورد اعتماد آیت‌الله قمی بوده است. این مأمور به صورت تلفنی گزارش ورود آیت‌الله طبسی و محامی به شهر مشهد را داده بود. منبعی خاص مطالب مطروحه در جلسات درس آیت‌الله طبسی را به ساواک گزارش می‌کرده است. (سند شماره: 7752 / 9 ﻫ ،تاریخ: 13 / 8 / 1346، ص224، سند شماره7751 / 9 ﻫ ، تاریخ: 13 / 8 / 1346، ص223) منبع 177 گزارشی از این جلسات را به واسطه یکی از طلاب تهیه کرده است. (سند شماره: 10928 / 9ﻫ ، تاریخ: 5 / 11 / 1346، ص226) ساواک همچنین از برخی منابع و همکاران افتخاری آن سازمان برای مراقبت دقیق اعمال و رفتار ایشان کمک خواسته بود. (سند شماره: 4348 / 312، تاریخ: 30 / 4 / 1352، ص 332) منبع برخی گزارش‌های سال‌های 1352 و1353، با کد: 6223 مشخص شده است. (نک: سند شماره: 10187 / 9 ﻫ ، تاریخ: 16 / 7 / 1352، سند شماره: 10190 / 9 ﻫ ،تاریخ: 16 / 7 / 1352، سند شماره: 10574 / 9ﻫ ، تاریخ: 29 / 8 / 1352، سند شماره: 10633 / 9 ﻫ ، تاریخ: 6 / 9 / 1352، سند شماره: 3221 / 9 ﻫ ، تاریخ: 28 / 1 / 1353، 3404 / 9ﻫ ، تاریخ: 10 / 2 / 1353 ، صص347-342) بعضی سخنرانی‌های آیت‌الله طبسی با نوار ضبط شده و به عنوان مدرک علیه ایشان استفاده شده است. (سند شماره: 1504، تاریخ: 6 / 6 / 1342، ص95، سند شماره: 6661 /  م الف11، تاریخ: 11 / 6 / 1342، ص96، سند شماره: 6985 /  م الف 11، تاریخ: 227 / 1342، ص100) یکی از نکات جالب در این اسناد اشاره به کشف نامه‌ای رد و بدل شده میان آیت‌الله واعظ طبسی و همسر ایشان خانم زهرا عرفانیان است. این نامه ظاهراً توسط افسر نگهبان زندان مشهد کشف شد. در این نامه به محل اختفای کتاب‌های ممنوعه در منزل و تماس با مقام معظم رهبری و چند مسئله دیگر اشاره شده بود. تحقیقات معموله منجر به کشف کتاب‌های یاد شده و مکاتبات آیت‌الله واعظ طبسی (با نام مستعار آقازاده) با برخی طلاب قم شد. (سند شماره: 3778 / 9 ﻫ ،تاریخ: 22 / 6 / 2535 [1355]، ص399 و سند شماره: 4745 / 312، تاریخ: 23 / 6 / 2535، ص401) به دنبال این وقایع، آزادی ایشان از زندان به مصلحت دانسته نشد. (سند شماره: 4625، تاریخ: 16 / 9 / 2535، ص403)

با مطالعه این اسناد می‌توان بخشی از وابط آیت‌الله واعظ طبسی با حضرت امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری را بازسازی کرد. ملاقات آیت‌الله واعظ طبسی با حضرت امام خمینی(ره) در قم (تلگراف شماره: 29، تاریخ: 27 / 1 / 1357، ص 128، تلگراف، سند شماره: 34، تاریخ: 27 / 1 / 1343، سند شماره: 6515 / 321، تاریخ: 27  / 1 / 1343، ص130) و سخنان ایشان در محضر مبارک امام خمینی (ره) در اسناد این مجموعه به خوبی بازتاب یافته است: (سند شماره: 190 /  ق م، تاریخ: 30 / 1 / 1343، ص 141)

حضرت آیت‌الله خمینی اینجانب شیخ عباس طبسی از طرف آقای قمی و اهالی مشهد مأموریت دارم چند جمله‌ای را به عرض مبارک برسانم. حضرت آیت‌الله خمینی اهالی مشهد آمادگی خود را به عرض عالی می‌رسانند. حضرت آیت‌الله خمینی من دستورهای جنابعالی را در مجلس‌ها به عرض اهالی مشهد رسانیدم.

البته آیت‌الله طبسی پس از این ملاقات دستگیر شدند (سند شماره: 160، تاریخ: 28 / 1 / 1343، سند شماره: 6516 / 321، تاریخ: 29 / 1 / 1343، اشاره به دستگیری ایشان در ایستگاه راه‌آهن، نک: سند شماره: 393، تاریخ: 29 / 1 / 1343، ص137) حضرت امام خمینی (ره) نیز با واسطه آیت‌الله شهاب‌الدین اشراقی و آیت‌الله محمدصادق خلخالی به دستگیری ایشان اعتراض کردند. (سند شماره: 162، تاریخ: 28 / 1 / 1343، ص131، سند شماره: 163، تاریخ: 29 / 1 / 1343، ص134) و در تلگرافی به آیت‌الله قمی اعلام کردند که از آیت‌الله طبسی خبری ندارند. (سند شماره: 2165 / 20 الف، تاریخ: 6 / 2 / 1343، ص153) این روابط در سال‌های بعد نیز ادامه یافت و آیت‌الله طبسی در سال 1349 جمع طلاب اعلام کردند: (سند شماره: 10833 / 9 ﻫ ، تاریخ: 28 / 3 / 1349، ص268)

من مقلد آیت‌الله خمینی هستم و هرکس از من سؤال می‌کند، می‌گویم باید از اقای خمینی تقلید کند و از کتاب تحریرالوسیله ایشان بهره ببرید.

نامه‌نگاری آیت‌الله طبسی و حضرت امام خمینی (ره) در سال‌های بعد ادامه یافت و در اسناد این مجموعه نیز بازتاب پیدا کرده است. (سند شماره: 11847 / 9 ﻫ ،تاریخ: 7 / 4 / 1350)

در گزارش اطلاعات داخلی (تاریخ سند: 22 / 11 / 1344، ص200) به آشنایی‌ها و همکاری‌های آیت‌الله طبسی با مقام معظم رهبری اشاره شده است. (سند شماره: 13607 / 9ﻫ ، تاریخ: 9 / 12 / 1344، ص203) این اشارات در سال‌های آخر دهه 1340، شدت گرفته است. (مثلاً نک: سند شماره: 11200 / 9 ﻫ ،تاریخ: 25 / 4 / 1349، ص290، سند شماره: 11322 /  ﻫ 1، تاریخ: 8 / 5 / 1349، ص293، سند شماره: 11798 /  ﻫ 1، تاریخ: 26 / 6 / 1349، صص: 303-302، نیز سند شماره: 9848 / 9 ﻫ ، تاریخ: 9 / 9 / 1351، ص 326) در سند شماره: 11134 / 9 ﻫ ،تاریخ: 28 / 12 / 1351 (ص 328) از تلاش‌های مأموران حکومتی برای به بن‌بست کشاندن تأسیس مدرسه علمیه در مشهد سخن رفته است. ظاهراً قرار بود این مدرسه توسط مقام معظم رهبری و آیت‌الله واعظ طبسی تأسیس شود. (درباره تأسیس این مدرسه، نیز نک: سند شماره: 9659 / 9ﻫ ، تاریخ: 31 / 2 / 1352، ص334) این اقدام در تقابل با برنامه‌های سازمان اوقاف بود. برخی جلسات نیز در منزل مقام معظم رهبری برگزار می‌شد. (سند شماره: 8925 / 9ه، تاریخ: 27 / 3 / 1352، ص331، سند شماره: 10633 / 9 ﻫ ،تاریخ: 6 / 9 / 1352، ص345)

در این اسناد می‌توان در باره رویدادهای مهم دهه 1340، چون تصویب نامه انجمن‌های ایالتی و ولایتی (1341ش؛ سند شماره: 9099 / م الف 11، تاریخ: 29 / 8 / 1341، ص23) وانقلاب سفید (6 بهمن1342؛ نوع سند: گزارش اطلاعات داخلی، تاریخ: 9 / 11 / 1341، ص 34، سند شماره: 10319 /  م الف11، تاریخ:9 / 11 / 1341، ص36) اطلاعات مهمی بدست آورد. در گزارش اطلاعات داخلی مربوط به 3 / 1 / 1342، حمله ژاندارم به مردم و چگونگی دفاع روحانیون از مردم توصیف شده است. این گزارش (نوع سند: گزارش اطلاعات داخلی، تاریخ: 3 / 1 / 1342، ص57 نیز نک: سند شماره: 321 / 25232، تاریخ: 11 / 9 / 1341، ص25) چنین اشاره می‌کند:

عامل اصلی این آشوب طلبه‌ها و شال به سرها بودند و معلوم بود دستوری داشتند.

درباره رویدادهای مهم و شتاب‌دهنده انقلاب اسلامی در دهه پنجاه مانند شهادت حاج آقا مصطفی خمینی (ره) (نک: سند شماره: 9237 / 9 ﻫ 1، تاریخ: 22 / 8 / 2536 [1356]، سند شماره: 9279 / 9 ﻫ 1، تاریخ: 24 / 8 / 2536 [1356] صص 429 و430) حوادث تبریز، (نک: ص447) یزد (سند شماره: 5258 / 9 ﻫ 1،تاریخ: 21 / 1 / 2537 [1357] ، سند شماره: 5651 / 9 ﻫ 1، ص456) رحلت حجت‌الاسلام و المسلمین حاج شیخ احمد کافی (سند بدون شماره، تاریخ: 9 / 6 / 2537 [1357] ، صص498-497) ارتباط انقلابیون با پاریس (گفتگوی تلفنی آیت‌الله طبسی با پاریس، سند بدون شماره، دهه سوم آذر، صص 592 - 591، نیز سند شماره: 21372 /  ﻫ 1،تاریخ: 20 / 9 / 1357، ص583) راهپیمایی روز عاشورا در مشهد (سند شماره: 21374 /  ﻫ 1، تاریخ: 21 / 9 / 1357، ص584) و بازتاب و تأثیر آنها در مشهد، اطلاعات و آگاهی‌های مفید و ارزشمندی وجود دارد.

اختلافات استاندار استان خراسان (استان نهم) با مقامات امنیتی و انتظامی استان (دهه 40) نیز در اسناد این مجموعه نمود یافته است. شاید این دودستگی‌ها به انقلابیون فرصت و مجال بیشتری می‌داد. (سند شماره: 272، تاریخ: 20 / 12 / 1341، ص47، در این زمان سیدجلال‌الدین تهرانی 1272- 1366ش استاندار خراسان بود.) این اختلافات به حدی بود که منوچهر هاشمی رئیس ساواک خراسان، کارها را به شیبانی سرپرستی ساواک خراسان را عهده دار بود. (درباره این اختلافات هم چنین نک: سند شماره: 2658، تاریخ: 4 / 3 / 1342، صص61-60)

نکته دیگری که با مطالعه این اسناد می‌توان بدان دست یافت، تفسیر روحانیت مبارز و انقلابی از تاریخ است. در این تفسیر تاریخ به مثابه جدال دو قطبی حق و باطل تصویر می‌شود. در دوره‌های مختلف تاریخی نبرد حق و باطل به گونه مبارزات پیامبران، امامان (ع) و انسان‌های حق طلب دربرابر جبهه ستمگرانی چون فرعون و نمرود تصویر می‌شود. این جدال تا روزگار ما نیز ادامه یافته و اکنون دو قطبی شاه و انقلابیون تداوم همان مبارزات است. (به عنوان نمونه نک: گزارش اطلاعات داخلی، تاریخ: 13 / 3 / 1342، ص67، گزارش اطلاعات داخلی، تاریخ: 14 / 3 / 1342، ص68، سند شماره: 5027 / 5، تاریخ: 24 / 4 / 1342، ص72، گزارش اطلاعات داخلی، تاریخ: 20 / 1 / 1343، صص 119- 118، سند بدون شماره،تاریخ: 25 / 1 / 1343، ص125، سند شماره: 7751 / 9 ﻫ ، تاریخ: 13 / 8 / 1346، ص223)

اسناد این کتاب می‌تواند برای فهم تاریخ انقلاب به ویژه تاریخ اجتماعی مفید باشند. در این اسناد می‌توان درباره محلات و مساجد مشهد اطلاعات زیادی بدست آورد. (سرای محمدیه، بازار بزرگ، مسجد بناها، سند شماره: 5565 / 5، تاریخ: 13 / 4 / 1340، ص1، دروازه دریادل مشهد؛ سند شماره: 10894 / 9 ﻫ ، تاریخ: 30 / 11 / 1345، ص214)

در این اسناد سیمای مردی را می‌بینیم که از آغاز نهضت امام خمینی(ره) آنی سنگر مبارزه را واننهاد و در هر جای و به هر شیوه در خدمت انقلاب و حضرت امام خمینی (ره) بود. ایشان همچنین با مقام معظم رهبری مبارزات انقلابی را در خراسان - همگام با دیگر نقاط ایران - پیش می‌بردند. مرحوم آیت‌الله واعظ طبسی، در سال 1357ش، چون دیگر انقلابیون پیروزی نهضت امام (ره) را به نظاره نشست. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ایشان با تمام توان در خدمت نظام نوپای جمهوری اسلامی ایران بودند و در سال1394، چشم از جهان فانی فروبستند. با درگذشت ایشان دفتر عمر یکی از مبارزین بزرگ انقلاب اسلامی بسته شد و انقلاب اسلامی یکی از فرزندان اصیل خویش را از دست داد. جهان را نوای ماتم فراگرفت و خلقی با رفتن ایشان گریان شدند.

تعداد مشاهده: 8218