امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) فرمودند: عبرت‌ها چه بسیارند و عبرت‌گیری و پندپذیری چه اندک است. قصارالحکم، صفحه 118، به نقل از آثارالصادقین، آیت‌الله احسان‌بخش.

ما را در طول تاریخ و در سده‌های اخیر از هر پیشرفتی محروم کرده‌اند و دولت‌مردان خائن و دودمان پهلوی خصوصاً. امام خمینی(قدس سره)، صحیفه امام، ج 21، ص 416.

 

شرحی بر اسناد

نگاهی کوتاه به زندگی سپهبد حسین آزموده دادستان نظامی ارتش شاهنشاهی


تاریخ انتشار: 07 اسفند 1401

حسین آزموده

«سپهبد حسین آزموده معروف‌ترین و بدنام‌ترین دادستان نظامی دوره پهلوی بود.

حسین آزموده، فرزند محمود به سال ۱۲۸۵ در تهران به دنیا آمد؛ تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در تهران به پایان رساند. در ۱۳۰۶ از مدرسه دارالمعلمین دیپلم گرفت و اول مهر ۱۳۰۶ وارد دانشکده افسری شد و در اول مهر ۱۳۰۸ با درجه ستوان دومی فارغ‌التحصیل گردید و کار خود را در ارتش آغاز کرد. وی در ارتش تا درجه سپهبدی ارتقاء درجه یافت.

حسین آزموده با نام مستعار امیر، تا سال ۱۳۲۳ در قسمت‌های مختلف ارتش اعم از لشگرهای مختلف و همچنین اداره مهندسی ارتش فعالیت کرد. وی در ۲۸ آبان ۱۳۲۳ وارد دادستانی ارتش شد و سه سال در این حوزه فعالیت کرد و عضو دادگاه تجدیدنظر شماره 2 شد. آزموده تا اول اردیبهشت ۱۳۲۷ در اداره دادرسی ارتش ماند و در این تاریخ به اداره مهندسی ارتش بازگشت و رئیس این اداره شد و چند ماه بعد نیز در اول مهر ۱۳۲۷ برای گذراندن دوره‌ی عالی نظامی به دانشگاه جنگ رفت. پس از پایان دوره، از اول آبان ۱۳۲۸ در ستاد ارتش شاهنشاهی مشغول به کار گردید. او در اول آذر ۱۳۲۸ به دادستانی ارتش بازگشت و معاون دادستانی ارتش شد و تا اواخر دوران نظامی‌گری‌اش در این اداره ماند و تا مقام دادستانی ارتش ارتقاء یافت. عمده اشتهار حسین آزموده در ارتش مربوط به دوره فعالیتش در دادستانی و در سمت دادستان کل ارتش است. در این دوره تقاضای صدور حکم اعدام برای تعداد زیادی از مخالفان حکومت پهلوی، از وی چهره‌ای خشن و بدنام ساخت؛ به‌گونه‌ای که از او به‌عنوان «برادر آیشمن»، «آیشمن ایران» و «دراکولای ایران» یاد شده است.

حسین آزموده، در اول مهر ۱۳۳۰ درجه سرتیپی گرفت. در دوره نخست‌وزیری دکتر محمد مصدق از وی تقاضای منصب مهمی کرد و در پاسخ به توصیه نخست‌وزیر که به وی پیشنهاد ادامه فعالیت در امور قضایی ارتش و پذیرفتن سمت دادستانی ارتش را داده بود، عذر خواست و خود را فاقد دانش حقوقی دانست.

سپهبد آزموده در سال ۱۳۳۱ به همراه ۲۶ نفر از افسران، یک سازمان مخفی به نام «سازمان افسران ناسیونالیست»، تشکیل داد که هدف آن به‌طورکلی حمایت کامل از محمد مصدق اعلام شده بود؛ حتی وی پس از کودتای ناموفق ۲۵ مرداد ۱۳۳۲ هرگونه ارتباط با برادرش - اسکندر آزموده- را که در جریان کودتا دستگیر شده بود، نیز تکذیب و او را خائن نامید. این در حالی است که سازمان افسران ناسیونالیست، در خفا با مخالفان دولت نیز در تماس بود و در جریان کودتای ۲۸ مرداد نیز قرار داشت. روز ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، آغاز فعالیت‌های مشهور حسین آزموده است. وی در این روز به همراه کودتاچیان در خیابان‌های تهران به راه افتاد و نخستین افسر ارشد ارتش بود که به حمایت از حکومت پهلوی به پادگان قصر بیسیم در تهران رسید و وارد پادگان شد و مقدمات سقوط دولت مصدق را فراهم آورد. وی در روز کودتا توسط فضل‌الله زاهدی، رئیس دولت کودتا، به سمت دادستان ارتش منصوب شد.

حسین آزموده به‌مدتی طولانی که بر ریاست دادستانی ارتش تکیه زده بود، محاکمات بزرگ و جنجالی بسیاری بر عهده گرفت، به‌گونه‌ای که گفته می‌شود هیچ‌کس به‌اندازه او تقاضای حکم اعدام نکرده است.

محاکمه دکتر محمد مصدق، محاکمه و اعدام دکتر حسین فاطمی و محاکمه افسران سازمان نظامی حزب توده، محاکمه و اعدام رهبران جمعیت فدائیان اسلام و محاکمه سرلشگر ولی‌الله قرنی از مهم‌ترین و مشهورترین محاکماتی است که آزموده در آن دادستان بوده است.

پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، مصدق بازداشت شد؛ محاکمه وی به همراه سرتیپ تقی ریاحی آغاز شد. آزموده در کیفرخواست خود، جرم هر دو نفر را تلاش برای بر هم زدن اساس حکومت دانسته و تقاضای اعدام کرد، البته بنا به مصالحی محمدرضا پهلوی بنای اعدام مصدق و ریاحی را نداشت و بر این اساس حکم ریاحی بسیار کاهش یافت و مصدق نیز تنها به سه سال حبس مجرد محکوم گردید.

از دیگر محاکمات جنجالی در دوره ریاست آزموده بر دادستانی ارتش، محاکمه دکتر حسین فاطمی، وزیر امور خارجه دولت محمد مصدق بود. حسین فاطمی پس از مدتی اختفا بازداشت و در تابستان ۱۳۳۳ محاکمه شد. هنگام بازداشت حسین فاطمی، وی به دست شعبان جعفری (بی‌مخ) و اراذل و اوباش اطراف وی به‌شدت مجروح شد؛ مدتی در بیمارستان بستری بود، اما به‌رغم بیماری، به دستور سرتیپ آزموده چهار نفر از پزشکان بهداری روز ششم شهریور ۱۳۳۳ در پادگان لشگر ۲ زرهی اعلام کردند که حال او رضایت‌بخش است و حضورش در دادگاه مانعی ندارد. محاکمه حسین فاطمی ده جلسه به طول انجامید و سرانجام وی در روز یکشنبه ۱۷مهر ۱۳۳۳ به اعدام محکوم شد. دادگاه تجدیدنظر نیز به‌سرعت حکم اعدام وی را تأیید کرد و با تقاضای فرجام او نیز موافقت نگردید.

پس از صدور حکم اعدام حسین فاطمی، در داخل و خارج برای رهایی وی تلاش شد، اما با اصرار لوئی هندرسن، سفیر آمریکا در ایران، و سر دنیس رایت، کاردار انگلستان در تهران، حکم اعدام وی به اجرا درآمد و او در ساعت ۵ بامداد ۱۹ آبان ۱۳۳۳ در حالی‌ که تب داشت، اعدام شد. حسین آزموده و تیمور بختیار، در محل اجرای حکم حاضر بودند. گفته می‌شود این دو با نوشیدن مشروب به شادمانی در حین اجرای حکم پرداختند. آزموده ساعت ۸ صبح همان روز در مصاحبه با خبرنگاران گفت: «مدتی بود یک‌چیزی در قلب من بود که مرتباً مرا آزار می‌داد و ناراحت می‌کرد؛ ولی امروز، ساعت ۶ صبح، خودبه‌خود آن چیز از قلبم بیرون رفت و مرا از ناراحتی درآورد.»

محاکمه دیگری که به دست آزموده انجام شد، محاکمه شهید حجت‌الاسلام سید مجتبی نواب صفوی و یاران اوست. دستگیری‌های گسترده فدائیان اسلام در ۱۳۳۴ رخ داد. در این دستگیری‌ها ده نفر دستگیر شدند. یکی از دستگیرشدگان عبدالحسین واحدی بود که بیست و نهم آبان ۱۳۳۴ در اهواز دستگیر و به تهران اعزام گردید اما پیش از محاکمه به شهادت رسید. گزارش‌های رسمی حکایت از آن داشت که وی حین انتقال به تهران، قصد فرار داشته که توسط مأموران کشته شده است، اما بعدها مشخص شد که وی به تهران منتقل شده و در جلسه بازجویی که سپهبد بختیار نیز در آن حضور داشته، آزموده، دادستان ارتش به وی دشنام می‌دهد و وی قصد داشته با صندلی به دادستان حمله کند که با گلوله کلت دادستان در همان اتاق بازجویی به شهادت می‌رسد. البته برخی منابع تاریخی آورده‌اند که ناسزاگویی به عبدالحسین واحدی و سپس قتل وی به دست تیمور بختیار انجام شده است.

پس از قتل عبدالحسین واحدی، دادگاه نواب صفوی و هفت نفر از یارانش در چهارم دی ۱۳۳۴ به ریاست سرلشگر قطبی (دایی فرح دیبا) در اداره دادرسی ارتش آغاز شد. دادگاه تجدیدنظر در بیست و سوم دی ۱۳۳۴ در محل پادگان لشگر ۱ عشرت‌آباد به دادستانی سرلشگر حسین آزموده برگزار شد و برای همه متهمان تقاضای صدور حکم اعدام گردید. بر اساس حکم دادگاه سرانجام سید مجتبی نواب صفوی، مظفر علی ذوالقدر، سید محمد واحدی و خلیل طهماسبی به اعدام محکوم شدند و در مراسم اعدام آنها حسین آزموده شخصاً حضور داشت.

از دیگر گروه‌هایی که در دوره ریاست حسین آزموده بر دادستانی ارتش، محاکمه و اعدام شدند، گروهی از اعضای سازمان افسران حزب توده بودند. وی عامل اصلی صدور حکم اعدام برای ۲۶ نفر از اعضای این گروه بود که همگی اعدام شدند. همچنین حسین آزموده در دی ۱۳۳۴ و در ماجرای دستگیری آیت‌الله سید ابوالقاسم کاشانی، شخصاً از وی بازجویی کرده و پس از توهین‌ها و بی‌احترامی‌های متعدد، حکم بازداشت وی را صادر کرده است.

از دیگر محاکمات مهم دوره ریاست حسین آزموده بر دادستانی ارتش، محاکمه سرلشگر ولی‌الله قرنی معاون ستاد ارتش در ۱۳۳۷ بود که در هشتم اسفند ۱۳۳۶ بازداشت شده بود. به‌رغم این‌که دادستان تقاضای صدور حکم اعدام برای وی کرده بود و اقدام وی را به‌مراتب خطرناک‌تر از اقدامات سازمان نظامی حزب توده توصیف کرده بود، وی تنها به سه سال زندان و اخراج از ارتش محکوم گردید.

حسین آزموده در مهر ۱۳۳۹ به درجه سپهبدی رسید. در ۱۳۴۰ نیز دکتر علی امینی به نخست‌وزیری رسید و به‌منظور فراهم آوردن زمینه لازم برای پذیرش اصلاحات ارضی، عده‌ای از امیران ارتش را به اتهام سوءاستفاده از مقام و حیف و میل اموال دولتی دستگیر کرد. سپهبد حسین آزموده در مقام دادستان ارتش به این دستگیری‌ها اعتراض کرد و ۱۷ خرداد ۱۳۴۰ تقاضای بازنشستگی کرد. آزموده پس از بازنشستگی علیه دولت علی امینی به علت بازداشت امرای ارتش که آن را غیرقانونی می‌دانست، اعلام جرم کرد، اما خود به اتهام تشویش در اذهان عمومی، در ۲۹ خرداد ۱۳۴۰ بازداشت شد و بازداشت او با استقبال عمومی روبرو شد.

سپهبد آزموده پس از مدت کوتاهی آزاد شد و به کارهای شخصی خود پرداخت. از این تاریخ تا سال پایانی حکومت پهلوی، کمتر نام وی بر سر زبان‌ها بود. در سال ۱۳۵۷ و هم‌زمان با نخست‌وزیری جمشید آموزگار که از بستگان سپهبد حسین آزموده بود، گهگاه در روزنامه رستاخیز، ارگان حزب حکومتی «رستاخیز ملت ایران»، مقاله‌هایی در دفاع از حکومت پهلوی به امضای حسین آزموده منتشر می‌شد.

در ماه‌های پایانی حکومت پهلوی، تمام طرفداران حکومت به میدان آمدند تا شاید راه نجاتی برای دودمان پهلوی بیابند. سندی وجود دارد که نشان می‌دهد در ۸ آذر ۱۳۵۷ جلسه‌ای با حضور تعدادی از امیران ارتش شاهنشاهی در تهران تشکیل می‌شود که با هدف جلوگیری از سقوط حکومت پهلوی به طراحی شیوه‌های تبلیغاتی مبادرت می‌ورزد؛ یکی از اعضای ثابت این گروه سپهبد حسین آزموده است.

روز ۲۶ دی ۱۳۵۷ که محمدرضا پهلوی از کشور گریخت، در فرودگاه مهرآباد به شاپور بختیار، آخرین نخست‌وزیر دوره پهلوی، سفارش کرد تا بلادرنگ دستور صدور گذرنامه حسین آزموده را صادر کند تا وی بتواند به‌فوریت از کشور بگریزد.

سپهبد حسین آزموده در طول خدمت به حکومت پهلوی، پنج مرتبه با تقدیر کتبی تشویق شده و نشان‌های رستاخیز، درجه ۲ و ۱ خدمت، درجه ۳ و ۱ لیاقت اخذ کرده است. همچنین پرونده انفرادی وی نشان می‌دهد که در طول خدمت به حکومت پهلوی، بارها توسط مخالفان حکومت تهدید به مرگ شده است. همچنین در پرونده انفرادی وی آمده که او در سال‌های اولیه فعالیت در ارتش موجب مرگ یک نفر شده و در مرگ شخص دیگری نیز در حدود سال‌های ۱۳۲۵ مشارکت داشته است؛ چند فقره ضرب و جرح افراد نیز در پرونده وی منعکس است.

هم‌زمان با پیروزی انقلاب اسلامی، سپهبد حسین آزموده از کشور گریخت و در مهر ۱۳۷۷ در فرانسه درگذشت.»[1]

 

پی‌نوشت:




















سپهبد حسین آزموده


سپهبد حسین آزموده؛ دادستان نظامی


 

تعداد مشاهده: 23415


مطالب مرتبط

تقویم تاریخ

کانال‌های اطلاع‌رسانی در پیام‌رسان‌ها

       
@historydocuments
کلیه حقوق این پایگاه برای مرکز بررسی اسناد تاریخی محفوظ است.