انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک (کتاب اول) استان بوشهر

سال انتشار: 1395

تعداد صفحات: 511

شابک: 978-600-149-036-1

قیمت: 200000 ریال

انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک: استان بوشهر، کتاب اول از بخش های زیر تشکیل شده است:

o       سخن ناشر (صفحات پنج تا هفت)

o       مقدمه (صفحات نه تا سی و یک)

o       اسناد (صفحات 1-433)

o       فهرست اعلام (صفحات 435-453)

o       ضمائم (صفحات 455-464)

o       تصاویر(صفحات 465-477: 24 عکس)

مؤلف در مقدمه به توصیف موقعیت جغرافیایی و تاریخی بوشهر - به مثابه بخشی از استان هفتم، فرمانداری کل بنادر و جزایر خلیج فارس، استان ساحلی و نهایتاً استان بوشهر- پرداخته است. این توصیفات، بستری مناسب  را برای فهم جغرافیا و تاریخ حدوث گزارش های ساواک فراهم می کند. مؤلف در ادامه به تاریخ انقلاب در استان بوشهر پرداخته است. این گزارش رویدادنگارانه بر مبنای گزارش هایی است که در کتاب منتشر شده اند. با مطالعه مقدمه مؤلف، خواننده کتاب تصوری کلی و چشم اندازی واقعی از مبارزات انقلابی در بوشهر به دست می آورد.

اسناد جلد اول این کتاب با سند مورخه17 / 1 / 1342 با سخنرانی حجت‌الاسلام و المسلمین شیخ ابوتراب عاشوری (1314-1357ش) شروع می شود. (صفحه1) و با گزارشی درباره اهالی قریه بارگاهی (سند شماره 4-21 / 11-403) مورخه29 / 12 / 1356 (صفحه433) پایان می یابد.

این مجموعه دربردارنده اسناد متنوعی است. گزارش های میدانی از حسینیهها، مساجد (سند مورخه 17 / 1 / 1342، صفحه1)، جلسات گروه ها (معلمان: سند شماره 152 / 16 / ه، تاریخ:1 / 1 / 1344، صفحه 2، کارگران، سند شماره 1603 / 16 / ه، تاریخ: 19 / 3 / 1344، صفحه6) نامه‌ها و مکاتبات ادارات و دوایر داخلی ساواک (سند شماره 45709 / 316، تاریخ:14 / 8 / 1346،صفحه 85) نامه نگاریهای اشخاص (نامه مورخه22 / 7 / 1356، ص78، سند بدون شماره، تاریخ:22 / 7 / 1346، ص78، سند شماره10327 / 16 / ه1،تاریخ:13 / 3 / 1353، صفحه203، سندشماره10406 / 16 / ه1، تاریخ:21 / 3 / 1353، صفحه207) به این مجموعه تنوع جالب توجهی داده اند.

مطالعه این اسناد خواننده را با فضای انقلاب در استان بوشهر آشنا می کند. در این اسناد می توان آگاهی های ارزشمندی درباره فضای فرهنگی بوشهر به دست آورد. گزارش های متعددی درباره کتابفروشی های بوشهر و برازجان و جمع‌آوری کتابهای این کتابخانه ها  و تمرکز  فعالیت ساواک بر این مراکز در این مجموعه وجود دارد. (اطلاعاتی درباره کتابفروشی ها، کتابها و مجلات، نک: سند شماره28 / 12 / 16 / ه، تاریخ:20 / 3 / 1344،صفحه7، سند شماره 3244 / 16 / ه، تاریخ: 23 / 4 / 1344، صفحه9، سند شماره: 5832 / 16 / ه، تاریخ:20 / 6 / 1344، صفحه11، سند شماره: 6039 / 16 / ه، تاریخ:11 / 7 / 1344، صفحه12، گزارش ساواک، سند بدون شماره و بدون تاریخ، صفحه 196، سندشماره 1-525، تاریخ: 26 / 9 / 1353، نامه ای از شهربانی کل کشور، شهربانی استان بوشهر، صفحه230 و سند شماره 2041 / 76، تاریخ:7 / 8 / 1353، صفحه224) کتاب به مثابه عنصری آگاهی بخش به اندازه ای مورد توجه ساواک بوشهر بود؛ حتی کتابهایی که زندانیان مطالعه می کردند، از نگاه مأموران این سازمان به دور نمی ماند. (به عنوان نمونه نک: سندشماره7625 / ه1، تاریخ:28 / 9 / 1351، صفحه 152)

با مطالعه این اسناد می توان نقش قشرهای مختلف در مبارزات انقلاب اسلامی در استان بوشهر را بازسازی کرد.

روحانیت به عنوان قشر پیش رو در مبارزات انقلابی حضوری فعال دارند. (سند شماره4729 / 16ه1، تاریخ: 5 / 3 / 1347، صفحات 107-104 نیز درباره فعالیت گروه های مذهبی نک: سند شماره10761 / 16 / ه1، تاریخ:14 / 12 / 1352، صفحات194-193، نیز اسنادی درباره برخی روحانیون چون شهید ابوتراب عاشوری و گزارشی درباره سانسور مکاتبات ایشان، نک: گزارش ساواک، تاریخ:10 / 7 / 1347، صفحه 113)گزارش هایی متعددی درباره فعالیت روحانیون و گروه های طرفدار امام خمینی(ره) در این مجموعه وجود دارد. (سند شماره6074 / 16ه1، تاریخ: 16 / 9 / 1347،صفحات 117-115، سند شماره 7928 / ه، تاریخ:7 / 9 / 1350، صفحه130و اسنادی درباره فعالیت های اجتماعی روحانیون و استفاده از سهم امام یکی برای ارسال به عراق و دیگری برای خدمات اجتماعی نک: سندشماره7443 / 16 / ه2، تاریخ: 1 / 7 / 1350، صفحه125، سند شماره8454 / 312، تاریخ: 13 / 10 / 1350، ص127 سند دیگری درباره فعالیت روحانیون و سهم امام، نک: سند شماره10647 / 312، تاریخ:27 / 10 / 1352، صفحه186، سندشماره 10515 / 16 / ه1، تاریخ:16 / 11 / 1352، صفحه189) اقدامات روحانیون بوشهر به ویژه در ماه های عزاداری (سندشماره 11666 / ه، تاریخ:29 / 10 / 1353، صفحه236 و گزارش شهربانی در این باره؛ نک: سندشماره5-525، تاریخ: 1 / 11 / 1353، صفحات239-237) زیر نظر ساواک این استان بود. ساواک حتی فعالیت روحانیون غیر بومی را نیز از نگاه دور نمی داشت. (سندشماره:12044 / ه1، تاریخ:18 / 12 / 1353، صفحه254)

مساجد و حسینیه های بوشهر به عنوان نقطه کانونی مبارزات انقلابی در این استان، موضوع گزارش های منابع ساواک بوده اند. (به عنوان نمونه نک:سند شماره 2515 / 16 / ه1،تاریخ:7 / 9 / 1351،صفحات149-147، سندشماره 10038 / 16 / ه،تاریخ:24 / 7 /  1352، صفحه181، درباره فعالیت های انقلابی در مساجد نک: سندشماره11720 / ه1، تاریخ: 7 / 11 / 1353، ص242، سند شماره11716 / ه1، تاریخ:7 / 11 / 1353، ص244، سند شماره11713 / ه1، تاریخ:7 / 11 / 1353، صفحه245)

 فعالیت فرهنگیان (سندشماره:8412 / 16 / ه،تاریخ:20 / 8 / 1344،صفحه 16،سندشماره10548 / 16 / ه1،تاریخ: 7 / 11 / 1352، صفحه 187 برای دیدن اسنادی درباره مدارس و فعالیت دانش آموزان و دبیران نک: سند شماره5640 / 16 / ه1، تاریخ: 3 / 7 / 1347، صفحات 112-111، نیز درباره فعالیت های انقلابی در دبیرستان ها و هنرستان صنعتی، سندشماره 11530 / 16 / ه1، تاریخ: 15 / 10 / 1353، صفحه 232، گزارش شهربانی استان بوشهر، سند شماره 421-12-57، تاریخ:17 / 10 / 1353، صفحه233، سندشماره 278-29-57، تاریخ:26 / 11 / 1353، گزارش شهربانی استان بوشهر، صفحه253، سندشماره6708 / ه1، تاریخ:4 / 10 / 1354،صفحات290-289، دانشسرای مقدماتی، سندشماره 5460 / ه1، تاریخ:20 / 3 / 1354، صفحه 261) دانشجویان و دانشگاهیان -که منشأ آگاهی بودند- (سند شماره 6785 / 16 / ه / 1، تاریخ:1 / 12 / 1347، ص119) و دیگر قشرهای مردم به ویژه انقلابیون پیرو حضرت امام (ره) (سندشماره8016 / 16ه1، تاریخ: 8 / 12 / 1351، صفحه154 و سندشماره8052 / 16 / ه / 1، تاریخ:15 / 12 / 1351، صفحات 167-157) در پیشرفت روند انقلاب نیز موضوع گزارش های متعدد مأموران ساواک بوده است.

این اسناد گزارش هایی جذاب از فعالیت های انقلابی در روستاهای بوشهر را به خواننده ارائه می کنند. خواننده این مجموعه با مطالعه این اسناد در می یابد که انقلاب اسلامی محدود به چند مرکز یا شهر خاص نبود؛ بلکه انقلابی مردمی بود و مردم روستاها و شهرهای مختلف کشور در آن نقش داشتند. (به عنوان نمونه نک: سندشماره11694 / ه1، تاریخ:14 / 4 / 1355، صفحات 309-308، سندشماره12268 / ه1، تاریخ:27 / 7 / 1355، صفحات 321-320، سند شماره12622 / ه1،تاریخ:30  / 9 / 1355، صفحه327) روحانیون و معلمین عناصر آگاهی بخشی بودند که روستاها را با انقلاب اسلامی پیوند می دادند. (مثلاً سند شماره15264 / ه، تاریخ:29 / 9 / 1350، صفحه 135)

این اسناد همچنین به خواننده اجازه می دهند که روابط هدفمند انقلابیون بوشهر را با سایر انقلابیون در داخل و خارج کشور درک کند. انقلابیون مبارز بوشهر از سویی با مراکز انقلابی در تهران و دیگر شهر ها در ارتباط بودند (سند شماره7224 / 16 / ه1، تاریخ: 4 / 11 / 1346، صفحات 101-100) و از سوی دیگر به دلیل موقعیت جغرافیایی بوشهر با کشورهای دیگر چون کویت، قطر و بحرین نیز در ارتباط بودند؛ ارتباطاتی که با فعالیت های انقلابی در پیوند بود. (برای نمونه نک: ارتباط با قطر؛ سند شماره 8979 / 16 / ه / 1،تاریخ: 11 / 11 / 1349، صفحه120، سند شماره 9155 / 16 / ه1، تاریخ:9 / 12 / 1349، صفحات123-122، کویت و بحرین، سندشماره1022 / 16 / ه1، تاریخ:27 / 1 / 1351، صفحه140، سند شماره12260 / 312،تاریخ:9 / 12 / 1352،صفحه 192، سندشماره6152 / ه1، تاریخ:23 / 7 / 1354، صفحه 278)  برخی اسناد موجود ارتباط انقلابیون بوشهر با عراق را به خوبی بازتاب داده اند. این ارتباط به ویژه به دلیل حضور حضرت امام (ره) در این کشور مهم بود. در این باره می توان به جمع آوری سهم امام و ارسال بخشی از آن به عراق اشاره کرد. (نک: سندشماره7443 / 16 / ه2، تاریخ: 1 / 7 / 1350، صفحه125، سند شماره8454 / 312، تاریخ: 13 / 10 / 1350، ص127)

در این اسناد می توان اطلاعات مفصل اما پراکنده‌ای را درباره اوضاع سیاسی و اجتماعی بوشهر بدست آورد. اطلاعاتی درباره انقلابیونی که به بوشهر تعبید شده‌اند (برازجان؛ سند شماره10348 / 16 / ه1، تاریخ:25 / 9 / 1352، صفحات184-183) فعالیت نیروهای انقلابی در نیروی هوایی (مثلاً افسری که زیردستان خود را به خواندن مجله مکتب اسلام تشویق می کرده؛ نک: سندشماره10359 / 16 / ه، تاریخ:13 / 3 / 1353، صفحه204) و وضع ورزشگاه ها (گزارش شهربانی، سند شماره11594 / ه1، تاریخ:20 / 10 / 1353، صفحه234، سندشماره 11705 / ه1، تاریخ:5 / 11 / 1353، صفحه 241) نمونه هایی از این دست هستند.

این اسناد اطلاعات جالبی درباره فعالیت منابع ساواک در تهیه گزارش ها ارائه می کنند. شاید نوعی کم تجربگی درباره نوع کار منابع و شیوه های خبرگیری آنها در این اسناد وجود دارد که خواندن آنها را برای خوانندگان و پژوهشگران جالب می سازد. برخی اسناد از شیوه کار منابع اطلاعات جالبی دارند. (سند شماره183 / 16 / ه، تاریخ:11 / 1 / 1344،صفحه4،نیزسندشماره2586 / 16 / ه،تاریخ:25 / 7 / 1345،صفحه30،شماره6530 / ه1،تاریخ:11 / 11 / 1345، صفحه50) گاه حتی به نشانی منزل منبع و سوژه اشاره می شود. (سند شماره6615 / 16ه1، تاریخ:20 / 8 / 1346، ص86) گاه رهبر عملیات اطلاعاتی درباره منبع می دهد؛ (مثلاً: منبع958 که در مسجد نمکی فعالیت می کرد، فردی سرشناس است. سند شماره6841 / 16ه1، تاریخ:19 / 9 / 1346،صفحه 90،اطلاعات بیشتری درباره این منبع در سند شماره6938 / 16ه1، تاریخ:4 / 10 / 1346، صفحات 94-93 آمده است. در سند دیگر اشاره شده است که منبع در بین روحانیون منطقه دارای قرب و منزلتی خاص است. سندشماره 7022 / 16ه1، تاریخ:13 / 10 / 1346، صفحه95) در سندی اطلاعاتی درباره موقعیت منبع ارائه شده؛ (مثلاً اشاره شده که شخص مزبور، جزوات را مستقیماً جهت توزیع در اختیار شنبه گذارده،نک: سند شماره 8034 / 16ه، تاریخ: 18 / 9 / 1350، ص134) در سند دیگر بیمار بودن منبع و دیر رسیدن خبر به رهبر عملیات (سند شماره7224 / 16 / ه1، تاریخ: 4 / 11 / 1346، صفحات 101-100) مورد اشاره قرار گرفته است. تعقیب و گریزهای مأمورین شهربانی و حضور آنها در جلسات قرآن از نکات جالب برخی گزارشهای این مجموعه است. (سندشماره8210 / ه، تاریخ:16 / 5 / 1347، صفحه108)

بی گمان خوانندگان این اسناد و پژوهشگران تاریخ انقلاب اسلامی به ویژه تاریخ بوشهر این مجموعه اسناد را برای فهم تحولات تاریخ این منطقه بسیار مفید و کارآمد خواهند یافت. با کمک این اسناد بخش هایی از تاریخ اجتماعی بوشهر بر علاقه مندان و پژوهشگران تاریخ انقلاب روشن خواهد شد. بدین ترتیب می توان گفت که مرکز بررسی اسناد تاریخی با انتشار این کتاب به اهداف خود در راستای فهم تاریخ انقلاب اسلامی مردم ایران، نزدیک تر شده است. 

تعداد مشاهده: 6710