مساجد استان قزوین

سال انتشار: 1395

تعداد صفحات: 599

شابک: 978-600-149-076-7

قیمت: 300000 ریال

کتاب پنجم از مجموعه پایگاه های انقلاب اسلامی به روایت اسناد ساواک (مساجد)، به مساجد استان قزوین اختصاص یافته است. این کتاب از نظر ساختار به مانند دیگر کتابهای این مجموعه شامل بخش های زیر است:

• سخن ناشر (صفحات پنج تا هفت)
• مقدمه ی مؤلف (صفحات نه تا سی و هفت)
• اسناد (صفحات 1-495)
• فهرست اعلام(صفحات497-520)
• ضمائم(صفحات 521-536)
• تصاویر (شامل بیست و دو عکس، صفحات537-559)

محدوده زمانی

اسناد این مجموعه با تلگراف شماره340، تاریخ:23/ 11/ 1341 آغاز می شود. (صفحه1) چند روز قبل (6بهمن1341) رژیم شاه، اصول شش گانه موسوم به انقلاب سفید را به همه پُرسی (Referendum) گذاشته بود. این همه پرسی و البته پیش از آن تصویب نامه انجمن های ایالتی و ولایتی (مهر-آذرماه1341) با واکنش سخت علما و روحانیون روبه رو شده بود. در چنین شرایطی احتمال تداوم فعالیت های سازمان یافته روحانیون انقلابی به ویژه در شبهای احیاء ماه مبارک رمضان (شبهای19، 21 و23) ، دستگاه انتظامی و امنیتی رژیم را به تکاپو انداخته بود. اولین سند این مجموعه این فضا را توصیف کرده است. آخرین سند مجموعه حاضر (سند شماره3851/ 25ه) گزارش ساواک زنجان به اداره کل سوم(312)ساواک است و تجمع مردم قزوین در مسجد شاه این شهر در روز 23/ 10/ 1357را توصیف کرده است. خواننده این اسناد 16 سال تاریخ مبارزات مردم قزوین را- البته با تکیه بر نقش و جایگاه مساجد- مرور خواهد کرد. همان گونه که مؤلف توضیح داده است پیش از این، در روزشمار انقلاب اسلامی در اسناد قزوین (4جلدی، تهران مرکز بررسی اسناد تاریخی، 1393) اسناد مربوط به مبارزات مردم قزوین در انقلاب اسلامی منتشر شده است. کتاب حاضر فهم بخشی دیگر از تاریخ قزوین را ممکن می سازد.

انواع اسناد

اسناد این مجموعه از نظر فُرم و منشأ متفاوت هستند. این سندها در محیط های امنیتی و انتظامی تولید شده اند. اسناد گاه حاوی اخبار دست اول از یک رویداد هستند و گاه مکاتبات اداری را بازتاب داده اند. مهم ترین گونه های سندی این مجموعه را چنین می توان بر شمرد:

1. گزارش های دست اول منابع ساواک (به عنوان نمونه نک:سندشماره3812/ 23ه،تاریخ:28/ 9/ 1350، صص88-89، سندشماره3811/ 23ه،تاریخ:28/ 9/ 1350،ص90، سندشماره2266/ 23ه،تاریخ:6/ 6/ 1351، ص149) این گزارش ها دربردارنده توصیفات دست اول از رویدادهای انقلاب در قزوین هستند و توسط منابع ساواک که در ساختار خبرگیری این سازمان با نام شنبه رمزگذاری شده اند، تولید و وارد ساختار سلسله مراتبی سازمان شده اند. به پیوست بعضی از این گزارش ها، اعلامیه های منتشر شده انقلابیون نیز آمده است. اعلامیه های پیوست ارزش خاصی به این دسته از اسناد داده است. (نک: سندشماره 1006،تاریخ:17/ 12/ 1353، صص212-215)
2. گزارش های شهربانی (نک: سندشماره2111/ 5،تاریخ:16/ 3/ 1343، ص51، سندشماره4443/ 5،تاریخ: 18/ 7/ 1353، ص198، سندشماره4620/ 5،تاریخ:29/ 7/ 1353، ص199) این اسناد نیز مانند گزارش های منابع ساواک، حاوی گزارش های دست اول از فعالیت های انقلابی در قزوین هستند  و دارای ارزش ویژه ای برای فهم رویدادها هستند. گزارش های شهربانی پس از انعکاس به ساواک، خود مبنای گزارش های درون سازمانی و تحلیل های سلسله مراتبی کارشناسان آن سازمان واقع می شدند. (نک: سندشماره3752/ 23ه، تاریخ:20/ 11/ 1353، ص209) برخی گزارش های ژاندارمری از فعالیت های انقلابی در روستاها نیز در زمره این نوع گزارش ها قرار می گیرند و ارزش مشابهی برای تاریخ روستایی این منطقه دارند. (سندشماره 127/ 1-2-501، تاریخ:20/ 3/ 2537،ص305، سندشماره20/ 66/ 04/ 507، تاریخ:24/ 5/ 2537، ص348)
3. مکاتبات درون سازمانی ساواک؛ (به عنوان نمونه نک: سندشماره:181/ ق ز، تاریخ:8/ 2/ 1342، ص3، سندشماره8352/ 333، تاریخ:30/ 2/ 1342،صص5-8،سندشماره3526/ 23ه،تاریخ:8/ 11/ 1353، ص208)
4. مکاتبات و اسناد برون سازمانی (صورت جلسه کمیته امنیتی، مورخه4/ 3/ 1342، ص11-12، صورت جلسه شورای هماهنگی منطقه فرمانداری نظامی قزوین و حومه، مورخه17/ 9/ 1357، صص448-449،  مکاتبات شهربانی:سندشماره3758/ 5،تاریخ:22/ 3/ 1342،ص15،مکاتبات ساواک با ژاندارمری؛ سندشماره 4241/ ق ز،تاریخ:30/ 9/ 1343،ص59،مکاتبات ژاندارمری با ساواک؛ سندشماره 123/ 168/ 221، تاریخ: 21/ 11/ 1350،ص107)

مبارزات مردم قزوین

این سناد مبارزات مردم قزوین از سال 1341 تا 1357 را به تصویر کشیده اند. در این اسنا برخی فعالیت های انقلابیون چون تعطیلی بازار و خودداری از اقامه نماز جماعت در مساجد (تلگراف مورخه18/ 3/ 1342 و سند شماره3758/ 5،تاریخ:22/ 3/ 1342،ص15،سندشماره3995/ 5،تاریخ:29/ 3/ 1342،ص19،سندشماره 3632/ 23ه، تاریخ:21/ 10/ 2536، ص260، سندشماره 3644/ 23ه،تاریخ:24/ 10/ 2536،ص265،سندمورخه 9/ 1/ 2537، ص280)، انتشاراعلامیه(سند شماره 4013/ 5، تاریخ:30/ 3/ 1342، ص20،سندمورخه2 / 11/ 1350،ص96، سند شماره4218/ 23ه،تاریخ: 25/ 12/ 1353، ص220) تظاهرات و راه پیمایی (سندشماره1395/ 23ه، تاریخ: 20/ 5/ 2537،ص340، سندشماره1403/ 23ه، تاریخ:22/ 5/ 2537،صص344-345) به تصویر کشیده شده است.

مطالعه این اسناد نشان می دهد که انقلابیون در قزوین در پیوندی تنگاتنگ به انقلابیون دیگر شهرها و مناطق ایران، مبارزات انقلابی را تداوم می بخشیده اند. خواننده این اسناد حضور مردم انقلابی قزوین در سرفصل های مهم انقلاب چون خرداد1342(نک:اسناد و گزارش های متعدد، صص13-22) تحریم عضویت در حزب رستاخیز (نک:سندشماره697/ 23،تاریخ:22/ 2/ 1354) برگزاری مجالس ترحیم شهید آیت الله حاج آقا مصطفی خمینی (سندشماره3199/ 23ه،تاریخ:16/ 8/ 2536،صص248-249) رویدادهای 17و19 دی ماه 1356 قم -که در اعتراض به انتشار مقاله احمد رشیدی مطلق در روزنامه اطلاعات شکل گرفت-(سندشماره3729/ 23ه،تاریخ :6/ 11/ 2536، صص269-271) رویداد 29بهمن 1356 تبریز (سندشماره3969/ 23ه،تاریخ:15/ 12/ 2536، ص276، سند مورخه 9/ 1/ 2537، ص280، سندشماره151/ 23ه،تاریخ: 10/ 1/ 2537، ص283) تحریم جشن ها و اعیاد (صفحه 321 و گزارش مورخه31/ 4/ 2537، ص322، سندشماره1234/ 23ه، تاریخ:31/ 4/ 2537، ص323) اعتراض به سخت گیریهای دولت عراق نسبت به حضرت امام خمینی(ره) در آبان ماه سال1357(نک: سندشماره352ک80، تاریخ:10/ 7/ 1357،ص418) اعتصابات به ویژه در شرکت ها و کارخانه ها (سند مورخه13/ 9/ 1357،صص344-345) تعطیلی مدارس (سندشماره2468/ 23ه، تاریخ26/ 9/ 1357، صص464-465) نمونه هایی از هماهنگی فعالیت های انقلابی مردم قزوین با دیگر مناطق را نشان می دهد.

این اسناد به روشنی گواه نقش فعال روحانیت در مبارزات انقلاب اسلامی در قزوین است. روحانیون انقلابی مسجد را به سنگر مبارزه علیه رژیم شاهنشاهی تبدیل کرده بودند. به کمک این اسناد می توان فهرستی از روحانیون انقلابی (آیت الله حاج سید عباس ابوترابی، آیت الله سیدابوالحسن رفیعی، حجت الاسلام سید محمد حیاتی معروف به شهاب و.....) و مساجد قزوین (مسجد آقاسیدعلی، مسجد جامع، مسجد سلطانی، پیغمبریه، حاجی اسماعیل و ......) را بازسازی کرد که طی سالهای 1341 تا 1357 شعله مبارزات انقلابی در قزوین را همچنان فروزان نگه داشته اند.(نک: اطلاعیه مورخه 5/ 2/ 1342،ص2، سندشماره:181/ ق ز،تاریخ:28/ 2/ 1342، ص3، سندشماره3903/ 5،تاریخ:27/ 3/ 1342،ص16،سندشماره3995/ 5، 29/ 3/ 1342،ص19،سندشماره 25171، تاریخ:19/ 11/ 1342،ص47)

اسناد این مجموعه ساختاری پویا از مساجد و روحانیون انقلابی را تصویر می کنند که در ارتباط با روحانیون و مساجد دیگر شهرها و استانها و در تبعیت از رهبری حضرت امام خمینی(ره) کانون های مبارزه علیه رژیم پهلوی را همچنان گرم و پویا نگه داشته اند. (سندشماره6283س ت،تاریخ:1/ 4/ 1342،ص21، سند شماره2386/ 23ه،تاریخ:11/ 9/ 1349،ص67،سندشماره70س/ 5،تاریخ:26/ 8/ 1350،ص83،سندشماره 1250/ 23ه، تاریخ:28/ 3/ 1351، ص140)

با مطالعه این اسناد و به ویژه محتوای سخنرانی های روحانیون می توان دریافت که روحانیت انقلابی تفسیری دو قطبی از تاریخ ارائه می کرد. در این تفسیر تاریخ صحنه جدال و کشاکش دو نیروی حق و باطل بود. این نبرد در درازای تاریخ به شکل نبرد پیامبران و امامان (ع) (ابراهیم، موسی، امامان شیعه )و مخالفینشان (نمرود، فرعون، خلفای اموی عباسی چون یزید، حجاج بن یوسف ثقفی، منصور دوانیقی و.....) بروز می یافت. این تفسیر به گونه ای طراحی و ارائه می شد که مردم به روشنی در می یافتند جدال حق و باطل تا روزگار کنونی ادامه یافته است. این بازسازی تاریخ در سخنرانی های روحانیون در مساجد به ظرافت و دقت ارائه می شد و سبب تداوم مبارزات انقلابی مردم می شد.(نک:سندشماره:181/ ق ز،تاریخ:28/ 2/ 1342،ص3، سندشماره595/ 23ه، تاریخ:11/ 2/ 1351،ص126، سندشماره3734/ 23ه،تاریخ:6/ 11/ 12536، ص267)

در این کانونها از سیاست ها فرهنگی رژیم (مسئله حجاب، مجلات رادیو و تلویزیون و......) انتقاد می شد. (سندشماره:2312/ 23ه،تاریخ: 28/ 8/ 1349،ص65، سندشماره2388/ 23ه، تاریخ: 11/ 9/ 1349، ص68، سندشماره6324/ 5،تاریخ:24/ 11/ 1350،ص108، سندشماره 8354/ 5،تاریخ: 18/ 2/ 1351، ص130، سندشماره 791/ 23ه،تاریخ:25/ 2/ 1351، ص134، سندشماره 1697/ 23ه، تاریخ:26/ 4/ 1351، ص143)

بخشی از این فعالیت های انقلابی در پوشش کلاس های قرائت و تفسیر قرآن، تدریس زبان عربی و در قالب هیئت های مذهبی (هیئت فیض بخش، هیئت انصارالمهدی، هیئت جوانان متوسل به طفلان مسلم، کانون ناشرین حق، مجمع ادبی جوانان شهرستان قزوین) انجام می گرفت.(سندشماره5328/ 316،تاریخ:20/ 12/ 1349، ص70، سندشماره 919/ 23ه،تاریخ:10/ 3/ 1350،ص74، سند شماره 276/ 23ه،تاریخ:20/ 1/ 1351،ص122، سندشماره1450/ 23ه، تاریخ:11/ 4/ 1351،ص142،سندشماره2227/ 23ه، تاریخ:7/ 6/ 1351، ص151، سندشماره 2967/ 23ه، تاریخ:18/ 9/ 1352، ص170)

در این اسناد می توان نقش و جایگاه گروه ها و قشرهای مختلف مردم قزوین در مبارزات انقلاب اسلامی طی سالهای دهه چهل و پنجاه را به نظاره نشست. کارمندان ادارات، بازاریان و پیشه وران شهری، دانشجویان (نک: سندشماره2301/ 23ه، تاریخ:27/ 8/ 1349،ص63 سندشماره2/ س/ 5،تاریخ:20/ 1/ 1351، ص123، سندشماره 744/ 5،تاریخ:21/ 2/ 1351، ص131، سندشماره698/ 23ه، تاریخ:23/ 2/ 1352، ص157، سندشماره 1439/ 23ه، تاریخ:19/ 4/ 1353، صص190-191، سندشماره1006،تاریخ:24/ 5/ 2537، ص349) در سند شماره3242،تاریخ: 28/ 3/ 1342 از فعالیت های انقلابی  روستاییان سخن رفته است.(همان، ص17 نیز سندشماره277/ 02/ 501، تاریخ:21/ 8/ 2536،ص252، سندشماره 127/ 1-2-501، تاریخ:20/ 3/ 2537،ص305، سندشماره20/ 66/ 04/ 507، تاریخ:24/ 5/ 2537، ص348)

پژوهشگران تاریخ انقلاب اسلامی و خوانندگان علاقه مند به این بخش از تاریخ ایران، این مجموعه اسناد را برای فهم تاریخ انقلاب در قزوین مفید خواهند یافت. آنها با مطالعه این سندها همگام با روحانیت و مردم رویدادهای انقلاب اسلامی در قزوین را مرور خواهند کرد و با روند انقلاب و گسترش و تعمیق آن در این ناحیه از کشورمان آشنا خواهند شد. تحقق چنین هدفی، آرزوی مرکز بررسی اسناد تاریخی انقلاب اسلامی از انتشار مجموعه های سندی تحقق خواهد یافت.

تعداد مشاهده: 7217