قسمت بیست و دوم . محمدرضا پهلوی و درس نقشه کشی در لوروزه!

از اولین روزی که پای محمدرضا پهلوی به سوئیس رسید، تا زمان بازگشت، یکی از اقدامات مؤدب الدوله نفیسی، نوشتنِ راپورت هفتگی برای رضاخان بود. در این گزارشات، که به صورتی مجمل، در روزهای شنبه ی هر هفته نوشته می شد، سعیِ نفیسی بر آن بود تا تمامیِ حرکات و سکنات و رفتارِ ولیعهد ایران را برای رضاشاه به تصویر کشد و الحق که در این حرکت، موفق نیز بود؛ ولی آنچه در این راپورت های هفتگی در هاله ای از ابهام قرار دارد، این است که در هیچ یک از آنها، در طولِ این 55 ماه، که دربرگیرنده ی حدود 240 گزارش می باشد، - البته گزارش های مربوط به زمان حضور ولیعهد در منزل پرفسور مرسیه و تحصیل در مدرسه ی اکل نوول، موجود نیست!! هرگز نامی از « ارنست پرون » به میان نیامده و این در حالی است که در این گزارش ها، حتی از چگونگیِ ارتباط دانش آموزی که تنها برای یک یا دو بار در گردش های روزهای یکشنبه با ولیعهد ایران همراه بوده، مطلب نوشته شده است.
به هرحال، یکی از مواردی که در این گزارشات از ویژگی و فراوانیِ قابل توجهی برخوردار می باشد، کیفیت و کمیت تحصیلات محمدرضاست.
همانگونه که در قبل نوشته شد، هنوز چند روزی از رضاشاه شدنِ رضاخان سپری نشده بود که محمدرضا را در مراسمی رسمی، در روزی که برای عوامفریبی، مصادف با روز غدیرخم انتخاب شده بود، به ولیعهدی معرفی کرد و بلافاصله، برنامه های آموزشی او نیز در کاخی مستقل و جدایِ از خانواده و تحت سرپرستی مادام ارفع، آغاز گردید. در این موقع نیز، مستشارالملک، معلم فارسی و مؤدب الدوله، پزشک خصوصی ولیعهد بود. پس از چندی، با حرکتی عجولانه، به آموزش های داخل کشور خاتمه داده شد و علی رغم اینکه کشور فرانسه برای ادامه ی تحصیلات ولیعهد در نظر گرفته شده بود، این تصمیم!!، تغییر کرد! و محمدرضا پهلوی، با کیفیتی که ذکر شد، به سوئیس فرستاده شد و بعد از یک سال که در منزل پرفسور مرسیه! و مدرسه ی « اکل نوول » گذراند، به مدرسه ی پادشاهان راه یافت.
پس از گذشت حدود 30 ماه از این اقدام، وزارت معارف، در دی ماه سال 1312ش، جویایِ کیفیت و مراتب تحصیلیِ ولیعهد ایران در سوئیس شد؛ که مؤدب الدوله در پاسخ نوشت:
« در مدرسه معروف به لوروزه... مشغول تحصیل می باشند. این مدرسه دارای 8 کلاس است، دو کلاس تهیه و 6 کلاس متوسطه و شاگردان را از سن 10 سالگی به بالا می پذیرند و ابتدائاً وارد کلاس 8 شده، سال به سال بالا می روند تا کلاس 1 و اگر همه امتحانات را به خوبی گذرانیده باشند، در سن 18 سالگی فارغ التحصیل دوره متوسطه شده و به عبارت اخری باشیسه می شوند... کلاس هایشان عبارت است از کلاس های فرانسه و آلمانی و انگلیسی و جبر و مقابله و هندسه و تاریخ و جغرافیا و در علوم تاریخ طبیعی... در این مدرسه، شاگردان را بنا بر قو?{ای} که دارند در رشته های مختلفه همدرس و همکلاس می نمایند. بدین جهت بندگان... پنج شعبه را در کلاس 2، که یک کلاس قبل از آخر است، تحصیل می فرمایند. از این قرار، فرانسه و تاریخ و جغرافیا و هندسه و علوم آلمانی را در کلاس 3 ، انگلیسی را در کلاس 5 و جبرومقابله را در کلاس 3 . امیدواریم با این جدیت و استعداد و اهتمامی که در کار دارند، سه سال دیگر تحصیلات متوسطه را تمام نموده و به رتبه باشیسه نائل گردند. »
و این درحالی بود که در آبان ماه همین سال، در توضیحی پیرامونِ روش های آموزشی این مدرسه نوشته بود:
« در مدرسه لوروزه، از حیث قد و رشد بدنی و سن، شاگردان را به سه طبقه تقسیم کرده اند: طبقه صبیان، از 10 الی 13 . طبقه متوسطین، از 13 الی 16 . طبقه شبان، از 16 الی 18 . سال گذشته بندگان معظم الیه را در عِداد شاگردان طبقه متوسطین قرار داده بودند و امسال نظر به قد و رشد بدنی و حسن رفتار و هم ترقیات علمی، بندگان معظم الیه را با وجودی که هنوز 16 سال ندارند، در طبقه شبان وارد کرده اند .این است که بیشتر کلاس های مدرسه را با شبان می باشند.»
در این نوشته، صبیان، جمعِ صبی،( به فتح ص و کسر با ) به معنای پسربچه و شبان، ( به ضم شین و تشدید با ) جمع شابّ، به معنایِ جوان می باشد و این نیز از عجایب شیوه ی آموزشیِ در مدرسه ی پادشاهان است که در طبقه بندی تحصیلیِ آن، نه تنها ترتیب کلاس ها وارونه و از بالا به پائین است که دانش و آگاهی دانش آموزان نیز محلی از اِعراب ندارد!
در مدرسه لوروزه، ورزش از ویژگی خاصی برخوردار است و یکی از علل ییلاق و قشلاقِ دانش آموزان به گشتاد و رول، توجه به همین مسئله است؛ هرچند در نوبتِ حضور دانش آموزان در کوه های آلپ و پرداختن به ورزش اسکی، ولیعهد ایران بنا بر دلایلی از انجام آن محروم بود، که در موقع خود به آن خواهیم پرداخت.
مدرسه ی لوروزه دارای نظم مشخصی بود که رعایتِ آن از ضروریات رفتاری شاگردان به شمار می رفت. گزارش مؤدب الدوله نفیسی در اردیبهشت ماه سال 1312 در باره ی این نظم، به این شرح می باشد:
« ساعات شبانروزی بندگان معظم له از قراری است که ذیلاً به شرف عرض آستان ملک پاسبان ملوکانه روحنافداه می رساند. برخاستن از خواب ساعت 7 . غذای صبح ساعت 7 ونیم . درس از ساعت 8 الی 12 و 20 دقیقه . ناهار و استراحت تا ساعت 2 . دروس مدرسه از ساعت 2 الی چهارساعت و ربع . دروس فارسی از ساعت 4 و ربع تا 5 . مشق های بدنی و ژیمناستیک و بازی ها از 5 تا 7 . شام در ساعت 7 و ربع . مطالعات و حاضر کردن دروس از ساعت 8 تا 9 و ده دقیقه . ساعت خواب 9 و نیم ...... مجلس درس فارسی بین اسپورت های بعدازظهر منعقد خواهد شد. غلام جان نثار علی اصغر.»
به همین علت است که در مجله ی خواندنی ها به نقل از وی نوشته شده است:
« کار من مشکل تر و سخت تر از سایر شاگردان بود و من ناگزیر بودم بیش از همه آنها درس بخوانم، زیرا اضافه بر سایر دروس و علوم گوناگون، می بایست به تحصیل و آموختن زبان فارسی نیز بپردازم¹.»
یکی دیگر از ویژگی های مدرسه لوروزه، سقف نمرات امتحانی است که از عدد 10 فراتر نمی رود. در این سبک و سیاق، ولیعهد ایران، در درس های گوناگونِ خود!، به جز دروس ریاضی، از نمرات قابل قبولی برخوردار بود.
نمونه ای از ریز نمرات، که مربوط به سالِ سوم حضور او در این مدرسه می باشد، چنین است:
« معدلات ماهیانه و امتحانات سه ماهه بندگان والاحضرت اقدس وحی فداه
ادبیات و صرف و نحو فرانسه 9 و پنج عشر .
زبان آلمانی 6 .
زبان انگلیسی 9 .
تاریخ 9 و پنج عشر .
جغرافیا 9 و پنج عشر .
علوم 10 .
جبر و مقابله 7 و پنج عشر .
هندسه 6 .
رفتار 8 .
سعی و اهتمام در کار 8 و پنج عشر»
از نکته های قابل توجه گزارشات هفتگیِ مؤدب الدوله نفیسی، توجه دادنِ رضاخان، به ترسیم نقشه هایی است که یکی از دروس اصلی آموزشی ولیعهد در مدرسه لوروزه می باشد. نقشه هایی که به نظر می رسد ترسیمِ آن، بسیار حساب شده و هدفمند، به عهده ی محمدرضا پهلوی گذاشته شده است. نمونه هایی از مکاتبات فی مابین سوئیس و تهران در خصوصِ ترسیمِ این نقشه ها چنین است:
مؤدب الدوله :
« یک قطعه نقشه ایطالیا... چنانکه خود حضرتعالی هم تصدیق خواهید فرمود خیلی قابل تحسین و تمجید است، مخصوصاً در نمایش جبال ایطالیا در واقع استادی کرده اند. زیاده جسارت است. مؤدب نفیسی»
رضاخان :
« نقشه جغرافی ایطالیا را هم که جدیداً ترسیم کرده اید، فرستاده بودند. ملاحظه نمودیم. به نظر ما از نقشه هائی که سابقاً ارسال داشته بودند، بهتر بود. معلوم است که به قسمت جغرافی علاقه مخصوص دارید و انشاءاله ترقی خواهید کرد.»
مؤدب الدوله :
« یک نقشه دیگر جغرافیا از شبه جزیره بالکان و یونان و جزیره کرت که به تازگی بندگان والاحضرت اقدس روحی فداه ترسیم فرموده اند... نمره این نقشه را معلم با مداد قرمز 10 که بالاترین نمره است داده.»
رضاخان :
« دیکته ها و مشق ها به ضمیمه نقشه شبه جزیره بالکان هم که جدیداً ترسیم نموده اید، به دقت ملاحظه کردیم... انتظار ما همین است.»
مؤدب الدوله :
« اخیراً نقشه بسیار خوبی از مملکت اطریش ترسیم فرموده اند که طرف تحسین واقع شده و معلم به آن نمره 10 داده است. نقشه مذکور با همین پست به خاک پای مبارک... تقدیم گردید.»
رضا خان :
« دیکته ها و مشق ها را هم با نقشه اطریش که خیلی خوب ترسیم شده بود به دقت ملاحظه کردیم...»

پی نوشت ها
1 . مجله خواندنی ها . شماره 9 ص 4

تعداد مشاهده: 8144