واپسین روزهای سقوط رژیم پهلوی - سیری در اسناد شاهپور بختیار(بخش اول)

در دی ماه 1357 آمریکایی‌ها برای روی کار آوردن یک دولت موجه ملیکه در جامعه پایگاه و جایگاه داشته باشد به دنبال شخصیت‌هایی از درون جبهه ملی برآمدند، لذا کسانی چون: دکتر کریم سنجابی، دکتر غلامحسین صدیقی و دکتر شاپور بختیار برای تصدی این سمت مطرح شدند. کریم سنجابی به رغم دیدار با شاه و بوسیدن دست «اعلیحضرت»¹ از پذیرفتن نخست وزیری امتناع کرد، اما دکتر غلامحسین صدیقی پذیرفت و با تلاش و کوشش به دنبال تنظیم کابینه رفت و حتی پنج دیدار با شاه در این مورد داشت. سرانجام احسان نراقی از مشاوران شاه و تیمسار مقدم، رئیس ساواک، شاهپور بختیار را جهت نخست وزیری معرفی کردند. ساواک در گزارشی می‌نویسد: «شاپور بختیار عضو جبهه ملی ایران بدون رعایت انضباط سازمانی مأموریت تشکیل دولت را پذیرفته‌اند»².
آمریکایی‌ها که از روی کار آوردن جمشید آموزگار یکی از مهره‌های خود، سود نبرده بودند، با توافق انگلیس، استاد اعظم لژ ماسونی، مهندس جعفر شریف امامی را به صدارت نشاندند، که وی نیز قادر به مهار انقلاب نشد. دولت نظامی ازهاری نیز به رغم تهدیدها و کشتارهایی که انجام داد، نتوانست نهضت اسلامی را متوقف کند. این بار فال بنام «مرغ طوفان»³ افتاد و بختیار با شعار ملی گرائی و ملیت وارد میدان شد. وی که آخرین مهره آمریکا بود و از سال‌های 1331-1357 با مأموران ویژه سفارت مرتبط بود،⁴ هنگامی فعالیت خود را به عنوان نخست وزیر قانونی و منتخب شاه آغاز کرد که مردم در شعارهای خود، او را دست نشانده آمریکا⁵ دانسته و در پلاکاردهای خود خواهان حکومت اسلامی بودند.⁶
در همین زمان ساواک گزارش داد که تعدادی از اهالی چیذر در تظاهراتی شرکت کرده و چون شاهپور بختیار را مورد تأیید امام خمینی(ره) نمی‌دانستند، خواستار ادامه مبارزه علیه وی شدند.⁷ آنچه از اسناد ساواک بر می‌آید، حاکی از آن است که تمامی اقشار مردم، دولت دست نشانده بختیار را محکوم کرده و علیه آن تظاهرات ‌کرده‌اند. در همین روز ساواک از خیابان بهار تهران گزارش داد که 500 نفر در حال دادن شعار علیه شاه، ساواک و شاهپور بختیار هستند.⁸
ساواک در گزارش رمز خود می‌نویسد: «دکتر شاپور بختیار عضو قدیمی حزب ایران و جبهه ملی به این منظور کاندید شد و پس از شرفیابی و مذاکرات لازم، آمادگی خود را برای تشکیل کابینه به شرف عرض رسانیده و قریباً ترکیب دولت خود را تعیین و معرفی خواهد کرد»⁹ در تلفنگرام ساواک قم به تهران، در محله چهارمردان و باجک، آذر، صفائیه، نیروگاه… گروه‌هایی مبادرت به شعارهای علیه آقای شاهپور بختیار کرده‌اند‌¹⁰ و ساواک قم اضافه می‌کند: «بامداد امروز دکتر مصطفوی ضمن تماس با آیت الله شریعتمداری درباره نخست وزیری آقای بختیار و این که آیا مورد تأیید آیت الله شریعتمداری می‌باشد یا خیر مطالبی ایراد و نظر ایشان را استفسار که آیت الله شریعتمداری اظهار می‌کند: «گفته می‌شود ایشان سوسیال است و ممکن است در کابینه‌اش آزادی بیشتری بدهد که در موقعیت فعلی مملکت خیلی بد می‌شود و بیشتر مملکت را متشنج می‌کند و تأکید می‌نماید که این نظریه آیت الله شریعتمداری بدون ذکر نام ایشان به اطلاع مقامات مسئول برسد»¹¹
طرح بعدی آمریکا برای شکست دولت بختیار «کودتا» بود.¹²دیدار محسن پزشکپور با آیت الله شریعتمداری و نظر ایشان که: «کمونیست‌ها مملکت را تهدید می‌کنند… اما … چون در شرایط کنونی هر فردی که مصدر کار شود اگر شایستگی داشته باشد وظیفه ماست (روحانیون) که چنین فردی را تأیید نمائیم ولی مثل این که قدرت اداره مملکت از دست رفته است.»¹³ به این موضوع اشاره دارد. دکتر مصطفوی به ساواک اعلام می‌دارد که در مذاکرات خصوصی با آیت الله سید کاظم شریعتمداری، ضمن ابلاغ اظهار تشکر و خداحافظی ارتشبد ازهاری و اشاره به احتمال نخست وزیری شاپور بختیار گفته است:
«اگر شاپور بختیار هم قادر به کسب موفقیتی نباشد در این صورت دخالت شدید نظامیان مطرح خواهد شد»¹⁴ ساواک در گزارش نوبه‌ای اطلاعاتی شماره 34 خود  در 10 صفحه از سراسر کشور، گسترش تظاهرات را پیش بینی می‌کند:
«تصور می‌رود آشوبگران در روزهای آینده به منظور ابراز مخالفت با نخست وزیری آقای شاپور بختیار به تظاهرات وسعت بخشیده و ناآرامی‌های بیشتری را سبب گردند»¹⁵ دکتر کریم سنجابی در سخنرانی  در بیمارستان امیر اعلام نمود که: «شاپور بختیار را 30 سال است می‌شناسم فردی محیل و دورو و جاسوس پیشه [است] از وی اطاعت نکنید و به مبارزه خود ادامه دهید و یقیناً نیز پیروز خواهید شد»¹⁶  دکتر مصطفوی در یک تماس خصوصی با آیت‌الله سید کاظم شریعتمداری درباره این که قرار است شخصاً مطالبی را به شرف عرض شاهنشاه آریامهر برساند، نظر آیت‌الله شریعتمداری را راجع به کابینه جدید و مسائلی که صلاح است به شرف عرض برسد استفسار نموده است. آیت‌الله شریعتمداری در این مورد اظهار داشته بود که «شاپور بختیار در مورد سوسیال دموکرات بودن آزادی مطبوعات و احزاب مطالبی ایراد کرده که اولاً وی (بختیار) به جای عنوان سوسیال دموکرات می‌بایست بگوید مملکت مشروطه را به سوی حکومت مردم بر مردم خواهد برد و در مورد آزادی احزاب هم گفته شده مشروطه به این که با خارج ارتباط نداشته باشند، احزاب ظاهراً مدعی می‌شوند با خارج تماس ندارد…
آیت‌الله شریعتمداری سپس در مورد مسافرت شاه به خارج از کشور اظهار کرد:
در شرایط کنونی صلاح در انصراف از مسافرت به نظر می‌رسد. وانگهی چه لزومی دارد که در این موضوع عنوان گردد؛ می‌توانند انتشار دهند که مسافرت صورت گرفته است و اگر قصد معالجه است لزومی به نظر نمی‌رسد که قبلاً انتشار یابد که به دنیال آن تعبیرات نادرستی صورت گیرد»¹⁷
پی نوشت ها:
1- خاطرات دکتر شاهپور بختیار، مصاحبه دانشگاه هاروارد آمریکا
2- شاهپور بختیار به روایت اسناد ساواک، تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی، ص 540. این را از اطلاعیه رسمی شورای مرکز جبهه ملی می‌نویسد. اگرچه منصور رفیع زاده مأمور ساواک در آمریکا، در خاطرات خود به گونه‌ای بدان اشاره دارد.
3- بختیار خود را مرغ طوفان می‌نامید!
4- اسناد لانه جاسوسی، تهران، موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی
5- بختیار به روایت اسناد ساواک، پیشین ص 544
6- همان، ص 544
7- همان، ص 548
8- همان، ص 550
9- همان، ص 551
10- همان، ص 552
11- همان، ص 553
12- همان، ص 554
13- همان، ص 556
14- همان، ص 557
15- همان، صص 560-569
16- همان، ص 575
17- همان، ص 588

تعداد مشاهده: 8745