ماه رمضان، ماه بیداری معنوی، اجتماعی و سیاسی
تاریخ انتشار: 23 اسفند 1402
پیشگفتار
در مجموعه اسناد حضرت امام خمینی(ره) در ساواک تعدادی از اسناد حکایت از گفتارهایی دارد که به امام منتسب است. این نقل قول‌ها غالباً بیان همه یا قسمتی از نامه‌ها و سخنان امام است که به وسیله اشخاص مختلف و در موضوعات متفاوت ارسال یا بیان گردیده و در جلسات خصوصی و یا عمومی به سمع حضار رسیده است. منابع ساواک که بعضاً در این جلسات حضور یافته و یا رخنه نموده بودند پس از شنیدن مطالب، طی گزارشی آن را به مرتبطین خود در ساواک ارائه می‌دادند و سپس طبق سلسله مراتب، ارزیابی شده و در پرونده افراد مربوط به موضوعِ مطرح شده بایگانی و یا مورد عملیات بعدی قرار می‌گرفت.
اهمیت انتشار این گونه گفتارها در بازخوانی حوادثی است که در کتاب‌های تاریخ انقلاب اسلامی ایران کمتر مورد توجه قرار گرفته است و می‌تواند گوشه‌ای از تاریخ پر حادثه بین سال‌های 1340 تا 1357 را روشن کند و از طرفی از لابلای این نقل قول‌ها سیره و روش حضرت امام و برخی از مبارزین و مبارزات آنها روشنتر گردد.
با توجه به این که منابع ساواک گزارش‌های خود را از این گونه جلسات ـ بسته به میزان سواد، دقت و حافظه خود ـ ارائه می‌نمودند، احتمال خطا و نادرستی در نقل آنها وجود دارد؛ لذا ما اولاً در انتخاب و درج نقل قول‌ها از اسناد و قراین دیگر برای اثبات صحت یا مقرون به صحت بودنِ آنها استفاده می‌کنیم و ثانیاً می‌کوشیم با ذکر شواهدی آنها را تبیین نموده، یا در جایی از آنها بهره بگیریم که می‌توانند نکته‌ای غلط و یا سهوی تاریخی را اصلاح و روشن کنند.
******
استفاده از ایام‌الله برای تبلیغ و آگاهی دادن به مردم درباره وظایف دینی، اجتماعی و سیاسی آنها از جمله وظایف مبلغین دین و روحانیت در طول سالیان دراز بوده است، زیرا در این ایام خاص اقبال و توجه مردم به مساجد و تکیه‌ها بیشتر شده و حضور آنها پررنگ‌تر می‌گردد. در انقلاب اسلامی ایران استفاده از این ظرفیت و فعلیت یافتن آن از نکاتی است که بارها با درایت و رهبری امام خمینی(ره) و روحانیان مبارز و آگاه به منصه ظهور و بروز رسید و دستاوردهای مهم و تأثیرگذاری در پیشبرد نهضت داشت.
در سال 1357 شروع ماه مبارک رمضان مصادف با 15 مرداد بود و خطبا و وعاظ با اطاعت از پیام امام خمینی که در پنجم و پانزدهم مرداد صادر شده بود و در ضمن آن استفاده از منابر را برای آگاهی مردم و پیشبرد انقلاب توصیه فرموده بود، اقدام به این مهم را در رأس امور خود قرار داده بودند. به نظر می‌رسد تأکید به استفاده از ماه مبارک رمضان برای آگاهی و ایجاد اتحاد و پیشبرد نهضت علاوه بر این پیام، به‌صورت شفاهی نیز به اطلاع روحانیان مبارز سراسر کشور رسیده بود و اشاره شهید آیت‌الله دکتر محمد مفتح نیز به همین مسئله است. به هر حال حضرت امام خمینی(ره) در پیامی خطاب به ملت ایران لزوم ادامه مبارزه تا پیروزی نهایی و رهنمودها و راهکارهای این هدف را در 8 بند مطرح فرمودند و در 15 مرداد با پیام دیگری وظایف علما را در بسیج مردمی یادآور شدند. قسمت‌هایی از این دو پیام به شرح زیر است.
«... امروز که ملت، به پا خاسته و راه خود را خوب و درست یافته است، سکوت و امر به سکوت، مخالف مصالح عالیه اسلام است و خلاف طریقه شیعه جعفرى است و امر به تحرک و استنکار و افشاى فجایع خانمان‌سوز و اسلام بربادده دستگاه شاه، موافق سیره مبارکه انبیا و خصوصْ رسول معظم خاتم است. اکنون که ماه مبارک رمضان در پیش است و ماه مبارک امسال نمونه است که ملت معظم ایران از سویى خاطرات چندین ماهه اخیر از کشتارهاى وحشیانه دسته‌جمعی و اختناق و حبس و تبعید در قلبش زنده است و از سوى دیگر براى انتقام از بیدادگری‌های رژیم منحط پهلوى و شاخه‌هاى آن، کارگزاران اجانب استعمارگر با بیدارى و همبستگى بى‌سابقه به پا خاسته است...
6- حضرات ائمه جماعات محترم- دامت برکاتهم- گویندگانى را دعوت نمایند که معتقد و علاقه‌مند به نهضت اسلامى و با هدفى اصیل روشنگرى مردم را بر عهده گیرند و از دعوت «وعاظ‌السلاطین» و اشخاصى که به نفع دستگاه جبار، دانسته یا ندانسته مطالبى را انتخاب مى‌کنند که ملت را از مسائل اصلى روز بازدارند جداً احتراز فرمایند و از کسانى که عمال دولت تعیین مى‌کنند دورى و احتراز کنند و فداکارى در راه اسلام و مصالح مسلمین را در رأس برنامه خود قرار دهند.
7- گویندگان محترم در مجامع و مساجد وظیفه دارند که مصائب وارده بر ملت را در این پنجاه سال سلطنت سیاه پهلوى، خصوصاً در این چند ماه اخیر و کشتار اخیر شهر مقدس مشهد در جوار حضرت ثامن‌الائمه- علیهم‌السلام- و رفسنجان، به سمع مردم برسانند و آنان را از مسائلى که مفید براى اسلام و مصالح مسلمین است آگاه گردانند و از مطالبى که موجب سردى و سستى است احتراز کنند که عذر در درگاه خداى متعال و پیشِ ملتِ مُسْلم پذیرفته نیست.
8- بر مستمعین است که آقایان گویندگان را در ذکر مطالب اسلامى و انسانى تشویق کنند و از آنان با احترام تقاضا کنند که جنایات و ستمگری‌ها را بیان و تفسیر کنند و از مطالب غیر مفید و احیاناً مخالف با مسیر حرکت ملت احتراز کنند و با پشتیبانى خود از گویندگان محترم به آنان اطمینان خاطر دهند...»[1]
«... گویندگان محترم و متعهد هر چه بیشتر به روشنگرى قیام و علماى اعلام با اعلامیه‌ها و بیانات خود مردمِ مهیا را که راه خود را خوب یافته‌اند، بسیج عمومى نموده و یک‌دل و یک‌جهت براى برچیده شدن بساط غارت و جنایت هم‌صدا و با اتکا به قدرت لایزال الهى، این ریشه پوسیده فساد را از بُن برکنند و ملت مستضعف را از چنگال استعمارگران داخلى و خارجى نجات بخشند. وَ نُریدُ انْ نَمُنَّ عَلَى الَّذینَ اسْتُضْعِفُوا فی‌الارض وَ نَجْعَلَهُمْ ائِمّةً وَ نَجْعَلَهُمُ الْوارِثین. اراده خداوند تعالى بر آن است که با رهبرى حکیمانه انبیاى عظام و وارثان آنان، مستضعفین را از قید حکومت طاغوتى آزاد و سرنوشت آنان را به دست خودشان بسپارد؛ باید در این امر الهى ملت عزیز به دنبال روحانیون مسئول، این راه حیاتى را طى کنند...»[2]
سند زیر صفحه‌ای از بولتن سِرّی است که ساواک برای وقایع روزانه تهیه و به اطلاع رؤسا و شخص شاه می‌رسانده است.
*****
سخنرانى تحریک‌آمیز مفتح ـ امام جماعت مسجد قبا در تهران
روز 15 / 5 / 37 مجلسى با شرکت قریب به یک‌هزار نفر در مسجد قباـ تهران برگزار شده و در این مجلس واعظى به نام قطب[3] مطالب تحریک‌آمیزی ایراد کرده است (مراتب قبلاً به استحضار رسیده است.)
روز 16 / 5 / 37 نیز مجلس دیگرى با شرکت حدود 2 هزار نفر در مسجد مذکور برگزار گردیده است.
در این مجلس شیخ محمد مفتح امام جماعت مسجد مورد بحث به منبر رفته است و اظهار داشته:
«وجود این جمعیت در مجلس بدین معناست که آزادى نزدیک است. علت قیام ما در دو ماهه اخیر، خفقان، زندان، کشتن و شکنجه در 15 سال گذشته بوده است. امام خمینى فرموده‌اند که: در ماه مبارک رمضان مى‌بایست مردم را به مسائل اجتماعى آشنا و آگاه سازیم. این برنامه شب‌هاى دیگر هم ادامه خواهد داشت.»
مجلس مورد بحث در ساعت 20:22 خاتمه یافته و دو نفر جوان ناشناس جزوه استنسیل شده‌اى تحت عنوان «اگر پاپ و مارکس نبودند» نوشته دکتر على شریعتى را به شرکت‌کنندگان در مجلس مذکور به قیمت 10 ریال فروخته‌اند.
ارزیابى خبر: خبر صحت دارد.
اقدامات انجام‌شده: مراتب به نخست‌وزیری اعلام شده است.
پی‌نوشت‌ها:
[1] . صحیفه امام خمینی(ره)، ج 3، ص 432، 434 و 435.
[2] . همان، ص 436 و 437.
[3] . خلاصه مطالب گفته‌شده توسط آقای قطب طبق گزارش منبع ساواک به شرح زیر است:
سخنرانى تحریک‌آمیز یکى از وعاظ در مسجد قباى تهران
از ساعت 00:22 الى 00:23 روز 15 / 5 / 37 مجلسى به مناسبت ماه مبارک رمضان با شرکت حدود یک هزار نفر از طبقات مختلف مردم به‌ویژه دانشجویان، در مسجد قباى تهران برگزار گردیده است. در این مجلس واعظى بنام «قطب» به منبر رفته و در خلال سخنرانى‌هاى تحریک‌آمیز که ایراد کرده است، گفته: ما باید مردم را در ماه رمضان به وظایف خود آشنا سازیم و آنها را از اوضاع فعلى آگاه سازیم و در واقع تفاوت بین ظالم و مظلوم را روشن نماییم. ناطق در خاتمه سخنرانى خود از گروه‌هاى به اصطلاح روشنفکر و آگاه دعوت کرده در جلسات سخنرانى مسجد مذکور شرکت و جوانان را ارشاد نمایند.
در هنگام سخنرانى یادشده حدود 30 برگ اعلامیه روح‌الله خمینى در زمینه تشکر نامبرده از عدم شرکت مردم در برگزارى جشن میلاد حضرت قائم(ع) و مخالفت با انتخابات مجلسین و نظریات وى در مورد برگزارى مجالس وعظ و خطابه براى آگاه کردن مردم، در بین جمعیت پخش گردیده است.
ارزیابى خبر: خبر صحت دارد.
اقدامات انجام‌شده: مراتب به نخست‌وزیرى اعلام گردیده است.
توضیح: مسجد قبا در جنب [نزدیکی] حسینیه ارشاد تهران واقع است و طرفداران جمعى به‌اصطلاح نهضت آزادى و جبهه به اصطلاح ملى به مناسبت‌هاى مختلف اجتماعاتى در این مسجد تشکیل داده‌اند.
منبع: یاران امام به روایت اسناد ساواک، شهید آیت‌الله دکتر محمد مفتح، مرکز بررسی اسناد تاریخی، چاپ اول، سال 1382، ص 403.
شهید آیت‌الله دکتر محمد مفتح
تعداد مشاهده: 13026
