آیت‌الله سید یحیی جعفری

سال انتشار: 1395

تعداد صفحات: 400

شابک: 978-600-149-094-1

قیمت: 220000 ریال

مرکز بررسی اسناد تاریخی در راستای انتشار اسناد ساواک، اخیراً اقدام به انتشار کتاب آیت‌الله سید یحیی جعفری(متولد1310شمسی؛ دهستان جور، شهرستان کوهبنان، استان کرمان)  به روایت اسناد ساواک کرده است.(تهران، 1396، چاپ اول، 400صفحه) این کتاب به مانند دیگر کتاب‌های این مرکز شامل بخش‌های زیر است.

سخن ناشر (صفحات پنج و شش)

مقدمه مصحح (صفحات هفت تا بیست و پنج)

اسناد(تنظیم براساس سالشمارانه، صفحات 1-325)

فهرست اعلام (بر مبنای چینش الفبایی، صفحات327-340)

ضمائم (تصاویر برخی اسناد، صفحات341-358)

تصاویر (بیست و چهار تصویر، صفحات359-372)

در سخن ناشر به اهمیت کتاب و برخی نکات درباره چگونگی تهیه و تدوین آن اشاره شده است. (صفحات پنج و شش) مصحح در مقدمه کتاب (صفحات هفت تا بیست و پنج) در روایتی خطی زندگی و فعالیت‌های آیت‌الله جعفری را - با تأکید بر سرفصل‌ها و رویدادهای مهم زندگی ایشان-ارائه کرده است. این روایت خواننده را با خطوط کلی زندگی و مبارزات آیت‌الله جعفری آشنا و زمینه فهم بیشتر و دقیق‌تر اسناد را برای وی فراهم می‌کند. مصحح این بخش را عمدتاً بر مبنای اسناد کتاب  و البته برخی کتب سندی دیگر -منتشره از سوی مرکز بررسی اسناد تاریخی- تدوین کرده است. این مقدمه ما را با نحوه چگونگی تولید این اسناد و اهمیت آنها آشنا می‌کند و در پیوند با سخن ناشر نکات مهم و کلیدی برای درک بهتر اسناد را فراهم می‌آورند. مصحح همچنین در بخش اسناد به گویاسازی و ارائه توضیحات لازم پیرامون اشخاص، مؤسسات، وقایع و رویدادهای مهم و شرح برخی اشارات مندرج در اسناد پرداخته است.    

اسناد

محدوده سالشماری

اسناد این مجموعه با سندی به تاریخ 4 / 4 / 1342 (ص1) آغاز می‌شود. رویدادهای سال1341(لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، همه‌پرسی اصول ششگانه موسوم به انقلاب شاه و ملت) و رویدادهای ماه‌های نخست سال1342 (اعلام عزا به جای برگزاری جشن‌های عیدنوروز، حمله رژیم به مدرسه فیضیه قم، سخنرانی حضرت امام خمینی(ره) در عاشورای1388قمری /  خرداد1342) نقاط مهم و سرنوشت‌سازی در تاریخ اخیر ایران هستند که مبدأ آغاز انقلاب اسلامی مردم ایران به رهبری حضرت امام خمینی(ره) به شمار می‌روند. نخستین سند این مجموعه نیز در چنین شرایطی شکل گرفته است. این سند به سخنرانی آیت‌الله جعفری در مسجد جامع کرمان و پیوند این مبارزات با رهبری حضرت امام خمینی(ره) اشاره دارد.

آخرین سند این مجموعه به تاریخ هیجدهم آذرماه1357 تولید شده است. این سند(شماره:151 / 02-501-956، صفحه325) گزارشی است از مرکز آموزش کرمان(40ز) به تیمسار فرماندهی ناحیه ژاندارمری کرمان، درباره فعالیت‌های آیت‌الله جعفری در شهر بافت کرمان. این سند در زمانی تولید شده است که فعالیت‌های روحانیون انقلابی به اوج رسیده و رژیم پهلوی و دستگاه‌های امنیتی و انتظامی آن در سراشیبی سقوط و فروپاشی قرار داشتند.

تنوع و گوناگونی اسناد

گرچه کتاب حاضر بر مبنای اسناد برجای مانده در آرشیوهای ساواک( پرونده انفرادی آیت‌الله جعفری) تدوین شده است؛ اما سندهای این کتاب از یک نوع نیستند و چگونگی شکل‌گیری، ساختار، ادبیات و اصولاً هدف از تولید آنها با هم متفاوت است؛ هم از این رو اعتبار این اسناد نیز متفاوت است. تنوع و گوناگونی این اسناد برای مخاطب عام و پژوهشگران متخصص جالب خواهد بود و آنها را با افق‌های متفاوتی در تولید اسناد امنیتی و انتظامی آشنا خواهد کرد. اهمیت این اسناد برای پژوهش در تاریخ انقلاب اسلامی و فهم آن هنگامی کامل‌تر خواهد شد که آن را در پیوند با مجموعه‌های سندی دیگر(مانند مجموعه چند جلدی و در دست انتشار انقلاب اسلامی در استان کرمان به روایت اسناد ساواک و برخی کتاب‌های سندی منتشر شده دیگر) اخبار مطبوعات، خاطرات، کتاب‌های تاریخ شفاهی و آثار دیگری از این دست مطالعه کنیم.

برخی از گونه‌های سندی این کتاب که به آن تنوع و رنگارنگی بخشیده‌اند را چنین می‌توان برشمرد:

1.       گزارشهای میدانی مأموران (منابع) ساواک از فعالیت‌های انقلابی آیت‌الله جعفری؛ ساواک می‌کوشید فعالیت‌های انقلابیون را به شیوه‌های گوناگون و با استفاده از ابزارهای موجود و ممکن زیر نظر بگیرد و از این فعالیت‌های آگاهی یابد. یکی از این شیوه‌ها استفاده از منابع برای دستیابی به اطلاعات مورد نظر بود. منابع ساواک در مساجد، محیط‌های کاری یا اداری و ..... حضور داشتند و گزارشی از فعالیت‌های فرد یا افراد مورد نظر تهیه می‌کردند. این منابع معمولاً در اسناد ساواک با کد (مثلاً در مجموعه حاضر برخی اسناد حاصل کار منبعی با کد302 است. نک: سند شماره14169 / 8ه، تاریخ:25 / 8 / 1347 و سند شماره14913 / 8ه، تاریخ:7 / 10 / 1347، همان، صص 32و33) و گاه با نام (مثلاً: حکیمی؛ نک:سند شماره10275 / 8ه،تاریخ:10 / 6 / 1348، همان، ص42)مشخص شده‌اند. منابع برای کسب خبر و ..... آموزش‌های لازم را دریافت می‌داشتند.(سند شماره5496 / ه، تاریخ:26 / 2 / 1347، همان، ص28)برخی اسناد دربردارنده اطلاعاتی درباره میزان و نحوه فعالیت منابع هستند. (سند شماره9968 / ه، تاریخ:19 / 12 / 1353، ص144)

گزارشهای تعقیب و مراقبت گونه‌ای خاص از اسناد این مجموعه هستند که گزارش‌‌هایی درباره فعالیت‌های آیت‌الله جعفری را ارائه می‌کنند. این گونه از اسناد ما را با نحوه فعالیت مأمورین آشنا می‌کند. مراقبت معمولاً از صبح (ساعت 6یا 6:30) شروع می‌شد و تا شب (ساعت21:30 یا 22) ادامه می‌یافت. (نک: اسناد مورخه 5 / 12 / 1353تا8 / 12 / 1353، صص128-141، نیز نک: صص198-199)

2.       مکاتبات میان ادارات و دوایر مختلف ساواک؛ این اسناد گاه برمبنای گزارشهای میدانی مأموران ساواک تدوین شده‌اند و در واقع انعکاس این گزارش‌ها به دوایر بالاتر برای اطلاع مقامات مافوق یا کسب تکلیف بوده است. (نک: سند شماره14160 / 8ه، تاریخ:25 / 8 / 1347، ص32) گاه برخی از این اسناد جنبه اداری یا عملیاتی دارند و مقامات بالاتر از مسئولین پایین‌تر می‌خواهند اقدامات خاصی را انجام دهند.(سند شماره4076 / 306، تاریخ: 15 / 8 / 1348، از اداره کل سوم به ریاست ساواک کرمان برای جمع‌آوری مدارک مستند و غیرقابل انکار درباره اظهارات آیت‌الله سیدیحیی جعفری، همان، ص53، نیز سند شماره5770 / 316، تاریخ:27 / 11 / 1348، نامه‌ای از 316 به ساواک کرمان درباره کنترل اعمال، رفتار و تماس‌های ایشان،همان، ص68)

3.       مکاتبات ساواک با شهربانی، ژاندارمری و ارتش (دستگاه‌های انتظامی و نظامی). در این گونه اسناد ساواک از مسئولین شهربانی و ژاندارمری خواستار مراقبت ویژه یا کنترل بیشتر در خصوص فعالیت‌های آیت‌الله جعفری بوده است. (نک: سند شماره14174 / ه، تاریخ:28 / 8 / 1347، نامه‌ای است از ساواک استان کرمان به ریاست شهربانی استان کرمان درباره کنترل دقیق منبر آیت‌الله جعفری در مسجد سیدرضا،همان، ص32، سند شماره 4123 / ه، تاریخ:14 / 1 / 1348، نامه ساواک استان کرمان به فرماندهی هنگ ژاندارمری کرمان درباره مراقبت از رفتار و فعالیت‌های آیت‌الله جعفری در بافت، همان، ص39 ، مکاتبات ساواک و ارتش درباره ازدواج احمدشجاعی باغینی با خانم زهرا جعفری نسب، نک: سند شماره6058 / 363، تاریخ:13 / 10 / 1355، سند شماره225917 / 540، تاریخ:4 / 12 / 1355،ص162) مکاتبات اداری خارج از محدوده فعالیت ساواک - البته با توجه به ماهیت امنیتی و انتظامی آنها- را نیز می‌توان در محدوده این گونه اسناد جای داد. (مثلاً مکاتبه شهربانی با استانداری کرمان، نک: سند شماره37-5-51، تاریخ:22 / 6 / 1357، صص263-264)

4.       متن اعلامیه‌ها و پیام‌ها؛ گاه به پیوست برخی اسناد این مجموعه، متن اعلامیه‌های انقلابی مربوط به گروه‌های مختلف آمده است. سوای نامه یا سندی که اعلامیه‌های مذکور بدانها پیوست شده‌اند، متن اعلامیه‌ها و چگونگی نشر و گسترش آنها ما را با بخشی از مبارزات انقلابی آشنا می‌کند. (به عنوان نمونه نک:سند شماره6519 / ه، تاریخ: 9 / 1 / 1357، صص200-201، سند شماره 3977 / 8ه، تاریخ:11 / 3 / 1350، صص97-100) متن بازجویی‌ها نیز اسنادی از این دست هستند و دربردارنده اطلاعاتی از زندگی و فعالیت‌های افراد هستند و شرایط مبارزه و تضییقات و فشارهای محیطی را بازتاب داده‌اند. (نک:سند شماره9839 / ه، تاریخ:15 / 12 / 1352، همان، صص113-115) شکل کوتاه شده و فشرده‌تر این اطلاعات را می‌توان در خلاصه پرونده انفرادی افراد دید.(سند شماره6756 / ه، تاریخ:14 / 7 / 1353، صص123-124، نیز سند مورخه27 / 11 / 1353، ص126)

5.       گزارشهای مبتنی بر شنود مکالمات تلفنی؛ پس از طی مراحل اداری و موافقت با شنود مکالمات تلفنی افراد(نک: سند شماره9559 / ه، تاریخ:27 / 11 / 1353، ص127)، این پروژه وارد مراحل اجرایی می‌شد. متن مکالمات پس از ضبط و پیاده شدن مبنای تهیه گزارش‌هایی می‌شد که برخی از آنها در این کتاب آمده است.(به عنوان نمونه نک: سند شماره10427 / 8ه، تاریخ:1 / 11 / 1356، سند شماره: 10468 / 8ه،تاریخ:6 / 11 / 1356، صص168-169، 202-205)

اهمیت اسناد

با مطالعه این اسناد می‌توان بخش‌‌هایی از زندگی و فعالیت‌های انقلابی آیت‌الله جعفری را به نظاره نشست. این کتاب حاوی گزارش‌های متعددی است درباره سخنرانی‌های آیت‌الله جعفری در مساجد، برخی نشست‌ها (جلسه در کتابخانه مسجد جامع برای پاسخگویی به سؤالات دینی و علمی جوانان؛ نک: سند شماره12555 / 8ه،تاریخ:25 / 5 / 1349، همان، ص82)، اخبار مربوط به مدرسه معصومیه کرمان(در این نشست‌ها درباره مسائل مختلف روز چون جنگ اسرائیل و اعراب و...... صحبت می‌شد. نک: سند شماره 10872 / 8ه،تاریخ:30 / 6 / 1348، همان، صص47-48، سند شماره11586 / 8ه، تاریخ:7 / 8 / 1348، همان، ص52)این اسناد همچنین حاوی اشاراتی به برخی فشارها و تضیقاتی است که دستگاه‌های امنیتی و انتظامی به مبارزین انقلابی-در اینجا به ویژه آیت‌الله جعفری- وارد می‌آوردند.(نک:سند شماره10566 / 8ه،تاریخ:9 / 5 / 1350، ص101) اسنادی در این مجموعه درباره احضار و بازجویی روحانیون انقلابی به ویژه آیت‌الله جعفری وجود دارد. (سند شماره 9839 / ه، تاریخ:15 / 12 / 1352، همان،صص113-115) اسناد نشان می‌دهند که چگونه تضییقات و فشارها حتی گاه به حریم خصوصی افراد نیز وارد می‌شد.(به عنوان نمونه درباره ازدواج احمد شجاعی باغینی با خانم زهرا جعفری نسب، نک: سند شماره 6058 / 363، تاریخ:13 / 10 / 1355، سند شماره 225917 / 540، تاریخ:4 / 12 / 1355،ص162)

مطالعه این اسناد پژوهشگران را کمک می‌کند تا بتوانند درکی از اوضاع کرمان و فعالیت‌های انقلابی در این منطقه طی سال‌های 1342 تا1357 به دست بیاورند.اسناد این مجموعه اطلاعات جالب و البته پراکنده‌ای از ارتباط روحانیون انقلابی کرمان با روحانیون شهرهای دیگر به ویژه روحانیون قم و تهران ارائه می‌کنند.(نک:سندشماره14816 / 8ه، تاریخ:13 / 12 / 1348، همان، ص69) با کمک این اطلاعات و البته اطلاعات موجود در اسناد و منابع دیگر می‌توان شبکه از روحانیون انقلابی را تصویر کرد که در ارتباطی مداوم، پیام دعوت به انقلاب را در شهرها و روستاهای دور و نزدیک منتشر می‌کردند.(نیزنک:سندشماره15314 / 8ه، تاریخ: 26 / 8 / 1349، همان، ص95)در این مجموعه اسناد و گزارش‌هایی درباره فعالیت‌های انقلابی در روستاهای کرمان نیز وجود دارد. معمولاً روحانیون پیام آوران انقلاب به این روستاها بودند. (سندشماره6715 / 8ه، تاریخ:21 / 6 / 1352، همان، ص106)

با مطالعه این اسناد می‌توان توجه روحانیون انقلابی به آگاه‌سازی زنان و نقش ایشان در گستراندن پیام انقلاب را مشاهده کرد.(سندشماره1361 / ج ه، تاریخ:26 / 11 / 1356، صص181-182)

این اسناد درباره روحانیون تبعیدی به کرمان نیز اطلاعات جالبی ارائه می‌کنند.(مثلاً درباره تبعید شهید آیت‌الله سید محمدعلی قاضی طباطبایی در بافت به سال1347، نک: سند شماره 17139 / 8ه، تاریخ:17 / 12 / 1347، همان، ص36، نیز سند شماره 8748 / ه، تاریخ:5 / 10 / 1352،همان،صص110-11، سندشماره4258 / 8ه،تاریخ:1 / 2 / 1353،همان، صص118-119) 

همچنین فعالیت نمایندگان امام خمینی(ره) در کرمان به ویژه در کار دریافت وجوه سهم امام در این اسناد بازتاب یافته است.(سندشماره 2123 / ه، تاریخ:12 / 4 / 1354، صص145-146، نیز نک: صص147-149)

در این مجموعه همچنین می‌توان روند فعالیت‌های انقلابی در کرمان و در ارتباط با حوادث و رویدادهای مهم انقلاب در دیگر نقاط کشور را مشاهده کرد.(ارسال تلگراف انتقادی به مسئولین حکومت عراق به دلیل ایجاد فشار و تضییقات بر حضرت امام خمینی در مهرماه 1357، نک: سندشماره10376 / 8ه1، تاریخ:5 / 7 / 1357، صص281-282،ارسال تلگراف به رئیس جمهور فرانسه مبنی بر رعایت منزلت حضرت امام خمینی(ره) به عنوان مهمان کشور فرانسه، نک: سند شماره10532 / 8ه1، تاریخ:16 / 7 / 1357، ص295،برگزاری مراسم ختم مرحوم کافی و آیت‌الله معصوم علی همدانی، نک: صص228-232، مجلس ترحیم حجت‌الاسلام سیدمهدی گلپایگانی، صص275-276، برگزاری مراسم چهلم شهدای 17 شهریور تهران، نک: سندشماره: 10787 / 8ه1، تاریخ:28 / 7 / 1357، صص229-230)در این اسناد اطلاعاتی درباره حادثه مسجد جامع کرمان و تظاهرات و راه پیمایی‌های مردمی نیز وجود دارد. (نک: سندشماره11186 / 8ه1،تاریخ:25 / 8 / 1357، سندشماره11399 / 8ه1،تاریخ:12 / 9 / 1357،سندشماره11458 / 8ه1،تاریخ: 16 / 9 / 1357، صص317-318،323و324)

خواننده علاقمند و پژوهنده متخصص تاریخ انقلاب اسلامی اسناد این مجموعه را برای فهم تاریخ انقلاب اسلامی در کرمان بسیار مفید خواهند یافت. امید است که انتشار این کتاب پرتوی بر مبارزات آیت‌الله سید یحیی جعفری و تاریخ انقلاب اسلامی در کرمان افکنده باشد.

تعداد مشاهده: 7125