نگاهی کوتاه به غلامرضا پهلوی

تاریخ انتشار: 16 ارديبهشت 1402

غلامرضا پهلوی، پنجمین فرزند رضاشاه از توران امیرسلیمانی در 25 اردیبهشت 1302 ش در تهران به دنیا آمد. اندکی بعد از تولد، مادرش از رضاشاه جدا ‌شد و از همان زمان با مادرش در خانه‌ای که رضاخان برایشان تهیه کرده بود، زندگی می‌کرد. وی تحصیلات ابتدایی را در ایران گذراند و در سال 1313 همراه سه برادر دیگرش‌ برای ادامه‌ی تحصیل به مدرسه‌ی لو روزه در سوئیس فرستاده شد و در سال 1315 به‌اتفاق محمدرضا به تهران بازگشت و در دبیرستان نظام مشغول به تحصیل شد. سپس برای تحصیلات عالیه به آمریکا سفر کرد و در دانشگاه پرینستون به تحصیل پرداخت و مجدداً به تهران بازگشت. وی سپس وارد دانشکده‌ی افسری شد و در 1327 دانشکده‌ی نظام را به پایان رساند و در اسفند 1350 به درجه‌ی سرتیپی رسید و به‌ عنوان یک مقام رسمی نظامی به شمار می‌رفت و در ضیافت‌های خارجی و داخلی به‌ جای شاه حاضر می‌شد.

اهم مشاغل وی عبارت بود از: ریاست کمیته ملی المپیک، ریاست باشگاه سوارکاران، آجودان ویژه شاه، ریاست عالی بازرسی ویژه ستاد فرماندهی عالی، عضو شورای نیابت سلطنت.

غلامرضا پهلوی در سال 1326 با هما اعلم‌، دختر امیر اعلم پزشک رضاشاه ازدواج کرد. دومین ازدواج غلامرضا با منیژه جهانبانی دختر سرلشگر منصور جهانبانی بود. در میان اعضای خاندان پهلوی‌، غلامرضا به‌ عنوان فردی فاقد شخصیت و پول‌دوست و خسیس شهره است‌. به‌ عنوان نمونه هنگامی‌که یک نفر به او گفته بود به فراماسون‌هایی که بعد از انقلاب به خارج آمده‌اند ماهی صد دلار کمک مالی می‌شود، تلاش زیادی کرده بود تا این پول واهی را وصول کند و ظاهراً بعد از مراجعه به او گفته بودند که سر به سرش گذاشته‌اند. از نحوه‌ی فعالیت و شیوه‌ی ورود غلامرضا پهلوی در فراماسونری اطلاع کاملی در دست نیست ولی قدر مسلم آن است که وی از فعالان فراماسونری در ایران بوده است‌.

یک سال قبل از پیروزی انقلاب اسلامی غلامرضا پهلوی به خارج از کشور گریخت و به گفته‌ی کسانی چون شعبان جعفری (بی‌مخ): «غلامرضا پهلوی در لوس‌آنجلس زندگی انگلی سابق خود را ادامه می‌دهد و مرتباً به ایرانیان مقیم، پول و پله‌دارها و ثروتمندان آویزان است تا مشروب‌ مجانی بخورد و تریاک مجانی بکشد.»[1] وی در 17 اردیبهشت 1396 در پاریس درگذشت.

ارتشبد سابق حسین فردوست مسئول امنیتی، اطلاعاتی که از جزئی‌ترین مسائل و اتفاقات رژیم و دربار مطلع بود حجم عمده‌ای از خاطرات خود را به شرح و بسط درباره خاندان پهلوی داده است. وی درباره غلامرضا پهلوی می‌گوید:

    «... درباره سایر فرزندان رضاشاه، حتی اگر یک کلمه نوشته شود اضافی است؛ چون موجوداتی بی‌اثر و بی‌فایده و اهل عیش و نوش و سوء استفاده بودند و عرضه‌ای نداشتند که دسته‌بندی کنند. ولی در کنار آن‌ها عده‌ای بودند که از وجودشان سود می‌بردند. مثلاً غلامرضا با جهانبانی‌ها وصلت کرده و دختر سرلشکر منصور جهانبانی را گرفته بود. پدر زن غلامرضا مدتی رئیس پلیس راه‌آهن بود و سپس سناتور شد. دار و دسته جهانبانی نیز در دربار و کشور نفوذ داشتند و مادر زن غلامرضا این اواخر نماینده شیراز در مجلس بود. یکی از مراکز نفوذ جهانبانی‌ها شیراز بود و شهناز پس از جدایی از اردشیر با یکی از جهانبانی‌ها ازدواج کرد و نفوذ آن‌ها در دربار افزایش یافت. به‌ هر حال خود غلامرضا فردِ بی‌بو و خاصیتی بود.»[2]

درباره ویژگی‌های غلامرضا مطالب متعددی ذکر شده است اما موضوع خساست او شهرت بیشتری دارد:

«وضع مالی غلامرضا نیز که هم‌ اکنون مقیم انگلیس است خوب و با همان خساست همیشگی زندگی‌اش را اداره می‌کند. مراسم سالگرد مرگ شاه بود. اعضای خانواده و دوستان یکایک از نقاط مختلف جهان به قاهره می‌آمدند و جالب اینکه همان زمان شاهپور غلامرضا از لندن پیغام داد که چون پول تهیه بلیط و مخارج سفر را ندارد نمی‌تواند در شب سال‌مرگ برادرش شرکت کند که البته همه می‌دانستند آن‌ یک بهانه بود و نشان دیگری از خست او که مشهور خاص و عام بود و الا با زندگی مرفه و پول‌های فراوانی که او داشت این هزینه به‌ حساب نمی‌آمد. به همین سبب هم برخلاف انتظار وی، فرح یا اشرف برای او پولی نفرستادند و او هم در مراسم شرکت نکرد.»[3]

فعالیت اقتصادی خاندان پهلوی حد و حصری نداشت و در هر زمینه‌ای که سودآور بود اینان در آنجا حضور داشتند. شاید بتوان گفت کمتر شرکتی بود که به ‌نوعی با خانواده پهلوی مرتبط نبود. نمونه‌ای از شرکت‌هایی را که متعلق به غلامرضا و خانواده‌اش بود یا وی و خانواده‌اش در آن سهامدار بودند به نقل از روزنامه ایرانشهر چاپ لندن در اینجا ذکر می‌کنیم:

کارخانجات آزمایش، غلامرضا پهلوی 50% سهام؛ شرکت ریسندگی و بافندگی کرج، غلامرضا پهلوی و خانواده اکثریت سهام؛ شرکت کارخانجات نورد و پروفیل ساوه، منیژه پهلوی سهامدار عمده؛ شرکت تمیشان، غلامرضا پهلوی جزو سهامداران؛ شرکت اینداستریال هومز اینترنشنال، غلامرضا و منیژه پهلوی کلیه سهام؛ کشت و صنعت تمیشان، غلامرضا پهلوی 40% سهام؛ شرکت کشاورزی و عمرانی سبزدشت غلامرضا پهلوی؛ شرکت تولیدی سیاک، غلامرضا پهلوی سهامدار عمده؛ کلوپ ورزشی دریاکنار، غلامرضا پهلوی و بنیاد پهلوی کلیه سهام؛ سهامدار شرکت خدمات سرمایه‌گذاران ماوراء بحار و سرمایه‌گذاری در بانک چیس مانهاتان بالغ‌بر 500 هزار دلار؛ شرکت سهامی خاص کالای الکتریک، غلامرضا پهلوی 5 / 12 درصد سهام.[4]

چند سند زیر قسمتی از سهامداری غلامرضا پهلوی و سوءاستفاده او و شرکایش در افزایش قیمت کفش‌های ماشینی می‌باشد.

*****

تلگراف

رمز شود

از: مرکز 302                                                                  شماره: 2751 / 302

به: ریاست سازمان اطلاعات و امنیت گیلان                               تاریخ: 2 / 5 / 37

    برابر اطلاع واصله در بیجار از توابع شهرستان رودبار یک دستگاه کامیون با شماره خارجی پارک شده و راننده آن احمدی ضمن جمع‌آوری چادر و باطری خودرو متذکر و اظهار داشته: این کامیون متعلق به والاحضرت شاهپور غلامرضا است. ضمناً چهار دستگاه از همین نوع کامیون مقابل سد تاریک رود آبرفومن در جنگل مشاهده شده دستور فرمایید سریعاً پیرامون صحت یا سقم موارد فوق تحقیق و چگونگی را [گزارش نمایید].                                                            

ثابتی

1 / 5 / 37

*****

گزارش 302

محترماً به استحضار عالی می‌رساند.

منظور: به عرض رساندن سوابق امر و موافقت با اعلام موضوع به دفتر ویژه اطلاعات

سابقه: اداره دوم اطلاعات و ضد اطلاعات ستاد بزرگ‌ارتشتاران در تاریخ 1 / 5 / 2537 اعلام داشت در شهر بیجار از توابع شهرستان رودبار گیلان یک دستگاه کامیون با شماره خارجی پارک شده و راننده آن احمدی ضمن جمع‌آوری چادر و باطری خودرو مذکور اظهار داشته: این کامیون متعلق به والاحضرت شاهپور غلامرضا می‌باشد کسی نباید به آن دست بزند و سپس محل را ترک نموده است. چهار دستگاه از همین نوع کامیون مقابل سد تاریک رود آبرفومن در جنگل مشاهده شده و ژاندارمری محل ظاهراً تاکنون از وجود کامیون‌های بی‌اطلاع می‌باشد.

تیمسار ریاست ساواک مقرر فرمودند تحقیق شود.

اقدامات انجام‌شده در اجرای امر، مراتب جهت تحقیق به سازمان اطلاعات و امنیت گیلان منعکس شد و نتیجه تحقیقات وسیله سازمان مزبور به شرح زیر به عرض می‌رسد.

1-در جنگل‌های درفک محلی در سی کیلومتری سد تاریک طرحی در دست انجام است به نام طرح جنگل‌داری درفک که مجری طرح خرم می‌باشد و بین اهالی و کارکنان طرح چنین عنوان گردیده که والاحضرت شاهپور غلامرضا در اجرای طرح با مجری شریک می‌باشند.

2-شخص احمدی معروف به مهندس احمدی مقاطعه‌کار راه‌سازی راه سد تاریک به درفک می‌باشد.

3- در حال حاضر دو دستگاه تریلی از نوع بنز و ولوو و یک دستگاه از نوع بوزنیک که هر سه بدون شماره هستند، دو دستگاه در ابتدا، یک دستگاه در انتهای جاده تاریک شهر بیجار پارک شده که قرار است از این تریلی‌ها جهت حمل کنده درخت در آینده استفاده گردد. دارای مجوز جهت عبور از روی سد از طرف سازمان آب و برق گیلان می‌باشند.

نظریه: با عرض مراتب فوق در صورت تصویب مراتب جهت تحقیق به کمیسیون مربوطه در دفتر ویژه اطلاعات اعلام گردد.

*****

به: تیمسار ریاست سازمان اطلاعات و امنیت کشور              شماره: 117-1631-61-401-403

از: اداره دوم- 23د                                                                            تاریخ: 19 / 6 / 1357

برابر خبر واصله:

    در آبگرم سرعین اردبیل از طرف سازمان جلب سیاحان مقدار زمینی از اهالی را جهت احداث هتل برای جلب توریست گرفته بودند و مبلغ بسیار ناچیزی برای هر متر به صاحبان آن‌ها پرداخت گردید و بعضی از آن‌ها از دریافت آن خودداری نموده‌اند. صاحبان زمین به تمام مسافرین که برای استفاده آبگرم به آنجا می‌آمدند بازگو می‌کردند زمین‌ها را مفت شاهپور غلامرضا جهت هتل جلب سیاحان از مردم به‌ زور گرفته است. این موضوع اثر تبلیغات سوئی برای خاندان سلطنت به وجود آورده.

ارزیابی خبر: مطالب فوق از طرف صاحبان زمین صحت دارد.

اداره کل چهارم – سوم

اصل نامه به اداره کل چهارم و فتوکپی به اداره کل سوم داده شود. 30 / 6

به استحضار ریاست بخش مستقل 302 برسد. رئیس اداره چهارم عملیات و بررسی. حسینی از طرف... 2 / 7 / 57

*****

شماره: 792 / 348                                                                           تاریخ:11 / 8 / 1357

افزایش قیمت کفش‌های ماشینی و وسایل الکتریکی تولیدات داخلی

    در دو سال اخیر کفش ملی، کفش بلا، کفش ایران و کفش وین تا حدود دویست درصد بر قیمت کفش‌های خود افزوده‌اند. ضمناً وسایل الکتریکی تولیدات داخلی که جنس آنها هم بسیار نامرغوب است تا سیصد درصد گران شده است.

باوجود شایعاتی مبنی بر مشارکت خاندان جلیل سلطنت در این کارخانه‌ها نارضایتی مصرف‌کنندگان از افزایش قیمت‌ها توأم با تأثیر تبلیغات سوء بوده و اصلح است در تعدیل و تثبیت قیمت کفش‌های ماشینی و وسایل الکتریکی اقدامات لازم به عمل آید.

ارزیابی خبر: خبر صحت دارد.

اقدامات انجام‌شده: مراتب به نخست‌وزیری منعکس گردیده است.

محترماً به عرض می‌رساند:

آقای فامیلی ضمن تماس تلفنی از نخست‌وزیری اظهار داشته‌اند جناب آقای نخست‌وزیر خواسته است سریعاً اسامی خاندان جلیل سلطنت که شایعاتی مبنی بر مشارکت آنان در کارخانجات کفش‌های ماشینی و وسایل الکتریکی وجود دارد و نحوه سهیم بودن ایشان روشن و اعلام شود.

بنابراین تلفنگرامی با متن تهیه‌شده جهت اعلام.

ارسال گردد. 4 / 8

*****

گزارش

 348

محترماً به استحضار می‌رساند:

    منظور: به عرض رسانیدن نتیجه تحقیقات در مورد اوامر مقام مدیریت کل درباره افزایش قیمت کفش

سابقه: سازمان تهران در گزارش خبری که ارسال داشته اعلام نموده در دو سال اخیر کفش ملی، کفش بلا، کفش وین و کفش ایران حدود دویست درصد بر قیمت کفش‌های خود افزوده‌اند که امریه صادر گردیده که (دقیقاً میزان افزایش قیمت‌های کفش روشن و سپس در بولتن درج شود)

اقدامات انجام‌شده: سازمان تهران طی تلفنگرامی اعلام داشته:

1-برای تعیین میزان افزایش قیمت واقعی کفش‌های کارخانجات کفش ماشینی و قیمت‌های سال قبل و درصد افزایش بایستی لیست قیمت فروش سال جاری با سال گذشته مقایسه گردد که این لیست‌ها نیز در اختیار کارخانجات کفش و فروشگاه‌های آنان بوده و در دسترسی افراد غیرمجاز نمی‌باشد

2-آقای قاضی رئیس اتحادیه صنف کفش‌های ماشینی نیز از در اختیار گذاردن لیست قیمت‌ها به عناوین مختلف خودداری و به‌طوری‌که شفاهاً اظهار نموده افزایش قیمت‌ها بین 25تا50 درصد می‌باشد.

3-قیمت کفش‌های دست‌دوز مردانه که در دو سال قبل بین 2700 الی 3000 ریال بوده در سال جاری 4300 الی 5000 ریال است و در حدود 70 درصد گران‌تر شده است.

نظریه: با توجه به‌ مراتب فوق و اینکه کارخانجات کفش و مسئول مربوط از در اختیار گذاردن لیست قیمت‌ها خودداری می‌نمایند تعیین افزایش دقیق قیمت‌های کفش و درج در بولتن میسر نمی‌باشد.

*****

از: 348                                                                            تاریخ: 29 / 8 / 57

به: سازمان تهران 20 ه‌ ‌‌25                                                     شماره: 826 / 248

موضوع: نارضایتی از افزایش قیمت کفش‌های ماشینی

بازگشت به 51061 / 20 ه‌ ‌15-11 / 7 / 1357

    موضوع نارضایتی ناشی از گرانی قیمت کفش‌های ملی، بلا، وین، و وسایل الکتریکی تولیدات داخلی و شایعات مبنی بر مشارکت اعضا خاندان جلیل سلطنت به استحضار جناب آقای نخست‌وزیر رسید خواسته‌ شده است دقیقاً تعیین و اعلام گردد کدام‌ یک از اعضاء خاندان جلیل سلطنت در کارخانجات مورد بحث و چه ترتیبی سهیم می‌باشند. بنابر این خواهشمند است دستور فرمایید در اسرع وقت در این زمینه تحقیقات لازم معمول و نتیجه را جهت انعکاس به نخست‌وزیری اعلام نمایند.

مدیر کل اداره کل سوم – طباطبائی

از طرف . . .29 / 8 / 57

*****

از: سازمان اطلاعات و امنیت تهران 20 ه‌ ‌25                            شماره: 80955 / 20 ه‌ ‌25 

به: مدیریت اداره کل سوم 348                                                   تاریخ: 11 / 9 / 57

درباره: نارضایتی از افزایش قیمت کفش‌های ماشینی

پیرو 80915 / 20 ه‌ ‌25-12 / 9 / 57

    در تحقیقات انجام‌شده آقای اندره خجامیریان مدیرعامل شرکت البرز (فاکو الکتریک) اظهار داشته: شرکت البرز فاکو الکتریک سازنده وسایل برقی با سرمایه 350 میلیون ریال با 35 هزار سهم که ارزش اسمی هر سهم 10000 ریال است می‌باشد.

سهامداران عبارتند از:

1-شرکت لگراند فرانسه که مرکزش در کشور فرانسه است با 140 میلیون ریال 40% سهام

2-شرکت کالا الکتریک که مربوط به برخوردارها و شرکت‌های دیگر نامبرده می‌باشد با 140 میلیون ریال 40% سهام؛ که 15 تا 20% از این سهام مربوط به والاحضرت شاهپور غلامرضا می‌باشد.

3-بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران با 38.500 میلیون ریال 11% سهام

4-شرکت سرمایه‌گذاری ایران و فرانسه با 31.500 میلیون ریال 9% سهام

هیئت‌مدیره عبارتند از آقای محمدتقی برخوردار رئیس هیئت‌مدیره –آقای سعید آصفی نایب‌رئیس – آقای اندره خجامیریان مدیرعامل شرکت – عباس سیدشاکری عضو- رافائل ورس پیرن نماینده شرکت لگراند.

ضمناً اضافه گردیده تمام اراضی آن قسمت متعلق به والاحضرت شاهپور غلامرضا می‌باشد که کارخانه و سردخانه نیز جزئی از آن است.

رئیس سازمان اطلاعات و امنیت تهران. پرنیان فر

دایره تهران- کرمانی نسب

پیرو اقدامات قبلی به نخست‌وزیری اعلام گردد. 23 / 9 / 57

پی‌نوشت‌ها:

غلامرضا پهلوی

غلامرضا پهلوی

تعداد مشاهده: 15031