نگاهی به زندگی استاد مجاهد مرحوم حجت‌الاسلام سیدهادی خسروشاهی
تاریخ انتشار: 07 اسفند 1402
استاد حجت‌الاسلام و المسلمین سیدهادى خسروشاهى در سال 1317 شمسی در تبریز در خاندانى آراسته به دین، علم و فقاهت به دنیا آمد. سه قرن حیات و کوشش علمى و فقهى اجداد وى که جملگى از علمای بزرگ و فقهای نامدار ایران و عراق در دوران خود بودهاند، این حقیقت را به خوبى روشن می‌سازد.
پدر وى، آیتاللَه سیدمرتضى خسروشاهی از بزرگان علما و فقها و مراجع صاحب رساله و تحصیل کرده حوزه علمیه نجف بود. از وى علاوه بر رساله عملیه، کتاب «نثارات الکواکب على خیارات المکاسب» و کتاب «حدیث الغدیر» در نجف، تبریز و قم، چاپ شده است. ایشان تألیفات دیگرى نیز در فقه و اصول و مواعظ در (4 جلد) دارند که مخطوط و موجود است. علاوه بر استاد دو فرزند دیگر آیتاللَه سید مرتضى خسروشاهى، یعنی آیتاللَه سیدابوالفضل خسروشاهى و آیتاللَه سیداحمد خسروشاهى از علما و فقهای قم و تبریز بودهاند و در دو دهه اخیر به رحمت حق پیوسته‌اند.
پدر آیتاللَه سیدمرتضى، آیتاللَه سیداحمد خسروشاهى از علماى بزرگ عصر مشروطیت در آذربایجان بود، از ایشان آثارى در زمینه فقه و اصول به جای مانده که بعضى از آن‌ها در حواشى کتاب والدش (تقریرات بحث التعادل و التراجیح شیخ انصارى) در نجف به چاپ رسیده است. در جریانات نهضت مشروطه، وى هوادار «خط سوم» و در واقع بدون ورود علنى در میدان مبارزه سیاسى، خواستار «مشروطه مشروعه» بوده و به همین دلیل مدتى نیز به عنوان اعتراض به اوضاع جارى به نجف اشرف هجرت کرد.
پدر آیتاللَه سیداحمد، آیتاللَه سیدمحمد خسروشاهى از شاگردان ممتاز محقق بزرگوار و یگانه دوران، شیخ مرتضى انصارى بود.
پدر آیتاللَه سیدمحمد، آیتاللَه سیدعلى خسروشاهى و پدر او آیتاللَه سیدابوالحسن خسروشاهى، به شهادت کتب تراجم و رجال، جملگى از علمای بزرگ و فقهای نامدار عصر خود بودهاند.[1]
مرحوم حجت‌الاسلام شیخ محمد رازى مورخ و رجال شناس معاصر و صاحب کتاب «آثار الحجه» در جلد دوم کتاب خود در مورد این بزرگواران مى‌نویسد:
«تمامى اسلاف این خاندان به تقوى و علم و پرهیزکارى و طهارت و پاکى و ایثار و بذل در راه دعوت به خدا و ارشاد مردم به تعالیم اسلامى معروفند و چرا چنین نباشد در حالى که آنان از خاندان اهل بیت هستند و نسب آنان به امام حسین بن على بن ابی‌طالب علیهمالسلام مى‌رسد...» [2]
استاد سیدهادى خسروشاهى در چنین خاندان اصیل و ریشه داری به دنیا آمد و در دامن پدر بزرگوارش پرورش یافت. تحصیلات مقدماتى را در تبریز به پایان رسانید و پس از رحلت پدر، در 1332 شمسی و در 15 سالگى عازم قم شد و در حوزه علمیه به تحصیل دروس سطح پرداخت و سپس در مراحل عالی دروس حوزوى (فلسفه، تفسیر، فقه و اصول)، در حضور اساتیدى چون: آیتاللَه العظمی سیدحسین بروجردى، امام خمینى، آیتاللَه سیدکاظم شریعتمدارى، علامه سید محمدحسین طباطبائى و بزرگانى دیگر شاگردی نمود و به دریافت اجازاتى در امور حسبیّه (منوط به اذن فقها) نائل آمد. در مراحل علمى بالاتر، ایشان درجه اجتهاد و اجازه نقل حدیث را از علماء و مراجع بزرگ نجف، قم و مشهد، از جمله امام خمینى و آیات عظام: سیدابوالقاسم خوئى، سید شهاب‌الدین نجفى مرعشى، سید کاظم شریعتمدارى، سیدمحمدهادى میلانى، سیدمحمدصادق روحانى و آیتاللَه شیخ آقا بزرگ تهرانى، آیتاللَه شیخ مرتضى حائرى، آیتاللَه سیداحمد زنجانى، آیتاللَه میرزا عبدالجواد جبل عاملى، آیتاللَه میرزا ابوالفضل زاهدى قمى و دیگران، دریافت نمود.
استاد بیش از 80 جلد کتاب به زبان فارسی و عربی (علاوه بر صدها مقاله در نشریات اسلامى ایران و جهان اسلام) تألیف کرده‌اند که بیش از 40 جلد آن تاکنون بارها در داخل و خارج منتشر شده و بعضى از آن‌ها بیش از 30 بار تجدید چاپ شده‌اند. علاوه بر تألیفات و ترجمه‌ها، 120 جلد کتاب دیگر نیز با تحقیق، توضیح و یا مقدمه و اشراف ایشان در ایران و ایتالیا و مصر و... چاپ و منتشر شده است.
از جمله آثار استاد، ترجمه و تحقیق «امام على(ع) صداى عدالت انسانى» استاد جرج جرداق در 5 جلد و 3000 صفحه است که تاکنون دهها بار و در دهها هزار نسخه چاپ شده است. تدوین، تحقیق، احیاء و نشر مجموعه آثار سید جمالالدین اسدآبادی در 35 جلد، در ایران و مصر یکى از خدمات ارزنده دیگر استاد و در واقع محصول نیم قرن تلاش، کوشش، تحقیق و بررسى در کشورهاى اسلامى و عربى است. مجموعه «حرکتهاى اسلامى معاصر» در 20 جلد (تاکنون 10 جلد آن چاپ شده است)، «اسناد نهضت اسلامى ایران» در 10 جلد (6 جلد آن تاکنون انتشار یافته است) و «مجموعه آثار استاد علامه طباطبائى» در 24 جلد از جمله آثارى است که استاد در تألیف، جمع آورى یا تحقیق و ویرایش آن‌ها زحمت و رنج فراوان را پذیرا شده است.
علاوه بر تألیفات و ترجمه‌هاى خود ایشان، استاد همواره در تدوین و تنقیح و نشر آثار اساتیدى چون: آیتاللَه شیخ محمدحسین کاشف‌‌الغطا، علامه سیدمحمدحسین طباطبائى، حجت‌الاسلام حاج سراج انصارى، استاد سیدمحمد محیط‌طباطبائى، سیدغلامرضا سعیدى، محمد نخشب و... کوشا بوده و خدمات ارزنده‌‌اى را در حفظ فرهنگ اسلامى و نشر اندیشه اصیل اسلامى ارائه داده است.
بیشتر کتاب‌ها و آثار استاد خسروشاهى در زمینه مسائل فرهنگی، اجتماعى، سیاسى، جریان‌ها و وقایع جهان اسلام مورد نیاز جامعه اسلامى است. این آثار به تصدیق اهل خرد، در روشنگرى نسل جوان معاصر بى‌شک تأثیر به سزایی داشته است.
استاد از سال 1332 شمسی تا زمان رحلت با اغلب مطبوعات اسلامى از جمله: مکتب اسلام، مکتب تشیع، معارف جعفرى، راه حق، نداى حق، وظیفه، مجموعه حکمت، نور دانش، آیین اسلام، مسلمین، آستان قدس رضوی(ع)، نسل نو، نسل جوان، استوار، پیکار اندیشه، مهد آزادى و... همکارى داشته است که نتیجه این همکاری درج صدها مقاله در این مطبوعات مى‌باشد.
ایشان پس از پیروزى انقلاب بیشترین همکارى قلمى را با روزنامه «اطلاعات» داشت و خود مدیر انتشار مرتب هفته نامه «بعثت» - که هم اکنون وارد سی و پنجمین سال انتشار خود شده و تاکنون بیش از 1500 شماره از آن منتشر شده است و همچنان انتشار آن ادامه دارد- بود.
استاد خسروشاهی در سطح جهانى، با شرکت در کنفرانس‌ها و کنگره‌هاى اسلامى در کشورهاى اروپایى و اسلامى، از جمله پاکستان، مصر، الجزایر، عربستان، سوریه، قطر، ترکیه، لبنان، ایتالیا، انگلیس، آلمان، سوئیس و... به عنوان نماینده امام خمینى و یا نماینده حوزه علمیه قم فعال بود. [3]
در مسئله تقریب بین مذاهب اسلامى، استاد خسروشاهی از نیم قرن پیش، از پیشگامان این حرکت اصلاحى به شمار مى‌رود. مکاتبات ایشان با علامه شیخ محمدتقى قمى - مؤسس دارالتقریب قاهره – گواه این سابقه بلند است. در این راستا، استاد با اغلب حرکتهاى اسلامى معاصر و رهبران آن‌ها در سراسر جهان اسلام ارتباط و پیوند نزدیکى داشت. [4]
حجت‌الاسلام خسروشاهی در سال 1352 شمسى، «مرکز بررسی‌هاى اسلامى قم» را به عنوان مرکزی وابسته به حوزه علمیه قم، تأسیس و به ثبت رساند و سپس در سال 1361، «مرکز فرهنگى اسلامى اروپا» را در رم (ایتالیا) تأسیس نمود. هر کدام از این دو مؤسسه دهها کتاب ارزشمند در زمینه‌هاى اسلامى، از جمله قرآن مجید و نهج‌البلاغه را به زبان‌هاى عربى، انگلیسى، ایتالیایى، آلمانى و… ترجمه و منتشر کرده‌اند که این اقدام در نشر فرهنگ اسلامى در سطح دنیا از ارزش بالایی برخوردار است .
پس از پیروزى انقلاب اسلامى نخست به مدت دو سال به عنوان نماینده امام خمینى(ره) در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى فعال بود و سپس به عنوان سفیر ایران در واتیکان انتخاب شد و به مدت 5 سال در این سمت به فعالیت پرداخت. تأسیس «مرکز فرهنگى اسلامى اروپا» در رم و تأسیس دو ماهنامه انگلیسى زبان اینکوایرى (Inquiry) و افریکن ایونتس (Aferican Events) و هفته‌نامه عربى «العالم» در لندن - با همکارى وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى- از آثار این دوره است. در مدت حضور ایشان در ایتالیا، علاوه بر چاپ و نشر ترجمه قرآن مجید و نهج‌البلاغه به زبان ایتالیایى و نشر ماهنامه‌اى به نام «جهان نو» به ایتالیایى، طی مدت پنج سال جمعاً 162 کتاب و نشریه به زبان‌هاى فارسى، عربى، انگلیسى، ایتالیایى و فرانسوى منتشر و در سراسر جهان توزیع شد.
در دوره اقامت سه ساله در قاهره به عنوان رئیس نمایندگی جمهوری اسلامی ایران، علاوه بر حضور در محافل علمى و سیاسى و سخنرانى و مصاحبه تلویزیونى و مطبوعاتى و دهها نوبت ملاقات با شیخ الازهر و مقامات علمى و سیاسى مصر، بیش از 50 جلد کتاب و نشریه درباره انقلاب اسلامى ایران، سید جمالالدین اسدآبادی و تشیع و اهل بیت(علیهمالسلام) تألیف و یا با همکارى و مساعدت ایشان در مصر منتشر گردید که این خود خدمت بزرگى در راستاى وحدت و تقریب بین مذاهب اسلامى است.
مهمترین این آثار: «نهج‌البلاغه» با مقدمه استاد و شرح شیخ محمد عبده، «اهل‌البیت فى مصر»، «صحیفه سجادیه»، «حقیقه علاقه عبدالناصر بالثوره الاسلامیه فى ایران»، «عبدالله بن‌سبا بین الواقع و الخیال»، «ادعیه اهل‌البیت»، «الامام على‌بن ابی‌طالب»، «الامام الحسین»، «الامام جعفرالصادق»، «الطریق الى مذهب آل‌البیت» و «عقیدتنا» است.
استاد خسروشاهی علاوه بر زبان فارسى، عربى، ترکى آذرى و ترکی استامبولى به زبان انگلیسى و ایتالیایى هم آشنایى داشت و پس از مراجعت از واتیکان، ضمن ادامه اشتغال در وزارت امور خارجه به عنوان مشاور وزیر، در دانشگاه‌هاى تهران، از جمله دانشکده حقوق و علوم سیاسى و دانشکده روابط بین‌الملل وزارت امور خارجه به تدریس پرداخت.
استاد به مدت 6 سال، با انتشار فصلنامه پـُر ارج «تاریخ و فرهنگ معاصر» به نشر حقایق و روشن ساختن زوایاى تاریک تاریخ معاصر ایران و جهان اسلام در چندین هزار صفحه پرداخت که بى‌شک این فصلنامه فرهنگى تاریخى به مثابه یک منبع مستند، همواره مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
هم چنین، ویژه نامه‌هایى زیر نظر ایشان از سوى مرکز بررسی‌هاى اسلامى منتشر شد که قرار بود بالغ بر 50 جلد گردد، ولى متأسفانه به علت مسافرت به خارج از کشور و اشتغالات دیگر و سپس رحلت ایشان تاکنون فقط سه جلد از آن‌ها منتشر شده است.[5]
برخی از ویژگی‌ها و آثار استاد سیدهادی خسروشاهی
همانگونه که از سطور بالا استفاده می‌شود استاد مرحوم دارای ویژگی‌هایی بود که بسیار برجسته و قابل توجه است. از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
عشق به تحقیق و پژوهش، روشنگری و تبیین معضلات و مشکلات جهان اسلام، علاقه به وحدت در امت اسلامی در داخل و خارج از ایران، مبارزه با تحریفات در عقاید شیعه و مسلمین، مبارزه با تبلیغات دروغین و مسموم استعمارگران علیه اسلام و تشیع، ارتباط با علمای جهان اسلام، درک عمیق از نیازهای فرهنگی و مقتضیات زمان، احساس مسئولیت در راستای رشد دینی، اجتماعی، علمی و سیاسی جامعه، تقابل با شبهه افکنی‌های گوناگون در زمینه‌های مختلف فرهنگی، توجه به نهضت‌ها و خیزش‌های اسلامی در تاریخ معاصر ایران و جهان، پاسداشت علما و بزرگان و احیای آثار گرانقدر علمی و مکتوب و غیر مکتوب ایشان برای رهگشایی برای نسل‌های آینده.
به عنوان نمونه ایشان در تأسیس مؤسسات اسلامی یا مشارکت در تأسیس آن‌ها پیشقدم بود. با شرکت سهامی انتشار همکاری نزدیک داشت و در تأسیس مؤسسه انتشارات بعثت با استاد فخرالدین حجازی همگام بود. در دارالتبلیغ اسلامی تا سال‌های 1355 همکاری داشت و بعد از مشاهده انحراف در آن مؤسسه از آن جدا شد. در تأسیس انتشارات شفق همکاری نمود و انتشارات شروق را در سال‌های بعد از انقلاب راه‌اندازی کردند.
استاد مرحوم با شخصیت‌های اسلامی، محققین، متفکرین یا سیاسیون اسلامی مثل احمد بن‌بلا، عمر تلمسانی رهبر اخوان المسلمین، دکتر یاسین رمضان از رهبران اخوان المسلمین و داماد شهید حسن البناء، شیخ عباس مدنی رهبر جبهه نجات اسلامی الجزایر و دیگر رهبران کشورهای اسلامی در مصر، الجزایر، پاکستان و کشمیر نیز مرتبط بودند.
با نهضت مقاومت ملی و نهضت آزادی در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی همکاری(بدون عضویت) داشت و در ابتدا از مؤسسین حزب خلق مسلمان بود ولی به محض مشاهده انحراف این حزب از رهبری امام خمینی و آرمان‌های انقلاب اسلامی، به همراه 9 نفر دیگر از 10 مؤسس حزب، از آن جدا شد.
در سال 1390 با استفاده از کتابخانه شخصی که به لحاظ محتوا دارای کتاب‌های ارزشمند سیاسی و تاریخ جهان اسلام و مجموعه‌های نفیسی از آثار اندیشمندان مصر، الجزایر، سودان، سوریه و لبنان بود، کتابخانه‌ای در قم تأسیس کردند. زمین این کتابخانه را خودشان خریدند و ساختمان را با یک وام بانکی راه‌اندازی کردند. این کتابخانه امروزه یکی از مهمترین کتابخانه‌های قم محسوب می‌شود. به خصوص از این جهت که کتابخانه مذکور در شهرک طلاب قم که بیش از ده هزار طلبه در آنجا زندگی می‌کنند و تا قبل از تأسیس این کتابخانه فاقد کتابخانه بود، راه اندازی شد.
آگاهی و شناخت ایشان از جامعیت اسلام بدون افراط و تفریط این استعداد را به او بخشیده بود که در طرح مسائل نگاهی چند جانبه داشته باشد و همه جوانب را در ارائه مسائل اسلامی لحاظ می‌کرد.
احساس وظیفه و مسئولیت در تبلیغ صحیح اسلام بالاخص به نسل جوان جزء دغدغه‌های همیشگی این استاد گرانقدر بود لذا در کتاب‌ها و مقالاتش سعی می‌کرد با قلمی روان، منطقی و مستدل این مهم را به انجام برساند.
فهم دین و سیاست موجب شده بود که ایشان پیوسته در احیای اندیشه سیاسی اسلام و اندیشه سیاست‌مداران اسلامی تلاش گسترده‌ای مبذول دارد.
با توجه به نفوذ فرهنگ منحط غرب که بعد از مشروطه در جامعه اسلامی به عنوان یک جریان الحادی و دنیوی حرکت می‌کرد او به دنبال معرفی و احیای آثار متفکران اسلام به جهان اسلام بود. به همین منظور بخش عمده آثار ترجمه او از متفکرانی چون سید قطب، محمد قطب، کلیم صدیقی و دیگر شخصیت‌های اسلامی در برقراری ارتباط بین ایران و جهان اسلام بود. مضافاً کتاب‌های بسیاری از فارسی به انگلیسی، فرانسه و عربی ترجمه می‌کرد و پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با تأسیس مؤسسه اسلامی در رم بیش از 120 عنوان کتاب شهید آیت‌الله مرتضی مطهری، امام خمینی، دکتر علی شریعتی و شخصیت‌های دیگر را ترجمه کرده و در اختیار غربی‌ها و مسلمانانی که در اروپا و امریکا زندگی می‌کنند قرار داد.
مرحوم استاد در باره علت ترجمه قرآن کریم به زبان ایتالیایی می‌گوید:
«روزی خدمت امام عرض کردم که قرآنی در ایتالیا ترجمه شده که پیامبر را پادشاه نوشته و از این نوع تحریف‌ها در ترجمه وارد کردند. امام فرمودند شما بدهید ترجمه جدیدی شود.» لذا ترجمه کردند و چندین بار این قرآن در ایتالیا تجدید چاپ شد. همچنین نهج‌البلاغه را به زبان ایتالیایی ترجمه کردند که مورد اقبال و استقبال قرار گرفت، حتی در یکی از دانشگاه‌ها به عنوان یک متن درسی و تحقیقاتی مورد توجه اساتید قرار گرفت.
ایشان به دلیل اهمیتی که به شخصیت مرحوم سید جمالالدین اسدآبادی به عنوان آغازگر نهضت نوین اسلامی و مبارزه او علیه استعمار و استبداد و عمق آثار بیانی و قلمی سید جمال می‌داد از نوجوانی شروع به تحقیق در باره وی نمود و اولین اثر خود را در حالی که هنوز به سن بیست سالگی نرسیده بود در مورد سید جمال ارائه نمود و تا سال‌های بعد بیش از 25 جلد کتاب در مورد سید جمالالدین منتشر کرد. از آن جمله: نامه‌ها، روزنامه عروه‌الوثقی، رسائل فلسفی و عرفانی، مقالات و رسائل، روزنامه ضیاءالخافقین، تاریخ اجمالی افغانستان و خاطرات، است. حجت‌الاسلام خسروشاهی در دورانی که در مصر بود 9 جلد کتاب براساس آثار اندیشمندان در مورد سید جمال در قاهره منتشر نمود که مورد استقبال قرار گرفت و در ایران تجدید چاپ شد.
همچنین آثار زیر در باره سید جمالالدین از زحمات استاد خسروشاهی است:
دو جلد یادنامه منتشره در سال 1356.
اسناد وزارت امور خارجه انگلستان.
تجدید چاپ کتاب مفاخر شرق اثر استاد سید غلامرضا سعیدی در مورد علامه محمد اقبال لاهوری به سید جمال، با مقدمه و حواشی توضیحی.
سید جمالالدین و بیداری مشرق زمین اثر تحقیقاتی استاد سیدمحمد محیط‌طباطبائی، سال‌های 1316 تا 1340.
مجموعه مقالات درج شده در مطبوعات در باره سید جمالالدین.
کتاب‌شناسی توصیفی در 200 صفحه در مورد سیدجمال.
برخی دیگر از آثار استاد خسروشاهی در زمینه‌های تاریخی، رجال و سیاسی به قرار زیر است:
شرح زندگانی آیت‌الله سیدمرتضی خسروشاهی.
اسرائیل عامل امپریالیست؛ اثر شادروان جلال آل‌احمد، با مقدمه و حواشی، سال 1356 ابتدا به صورت مخفی و در سال 1357 به صورت علنی منتشر کرد.
مسلمانان هند و کشمیر؛ درباره جنایات هندی‌ها در قتل عام رهبران نهضت اسلامی در کشمیر.
مبارزات ضد استعماری سیدجمال؛ در عرصه جمال شناسی.
نبرد اسلام در آفریقا؛ که مجموعه مقالات ایشان در مجله درس‌هایی از مکتب اسلام در دو جلد منتشر شد. این کتاب بر اساس تحقیقات و مطالعات ایشان درباره زندگی مسلمانان سیاه پوست آفریقایی که در آمریکا زندگی می‌کردند، نوشته شده بود.
اسرائیل پایگاه امپریالیسم.
مسئله فلسطین و ماهیت صهیونیست؛ نوشته راشد الغنوشی از متفکرین اسلامی، با ترجمه و حواشی.
امام خمینی تنها گزینه سنی و شیعه.
مسئله فلسطین؛ نوشته شهید دکتر فتحی شقاقی.
جهاد اسلامی؛ نوشته شهید دکتر فتحی شقاقی.
یادنامه امام موسی صدر؛ در دو جلد.
علمای آذربایجان و خاندان خسروشاهی.
زندگی و مبارزات شیخ محمد خیابانی؛ این کتاب بسیاری از حقایق و واقعیت‌هایی که یا ناگفته مانده بود یا احیاناً توسط برخی از نویسندگان و مورخین در مورد شخصیت شیخ تحریف شده بود، روشن می‌کند.
کتابی تحقیقی درباره شهید میرزا علی ثقه‌الاسلام تبریزی؛ که به عنوان شهید نامدار عاشورا در 1330 قمری به دست متجاوزین روسیه تزاری در تبریز اعدام شد.
پیرامون نهضت‌های اسلامی در ایران و جهان اسلام از جمله درباره فدائیان اسلام، تاریخ و اندیشه شهید حجت‌الاسلام سیدمجتبی نواب صفوی.
یادواره شهید حجت‌الاسلام نواب صفوی؛ در 400 صفحه علاوه بر کتابی که در بالا گفته شد. در این کتاب پاسخ برخی از القائات و شبهاتی که مخالفین و معارضین یا افراد فاقد آگاهی نسبت به شهید سیدمجتبی نواب صفوی رهبر فدائیان اسلام نسبت می‌دهند، پاسخ می‌دهد.
پیرامون اخوان المسلمین یکی از بزرگ‌ترین حرکت‌های اسلامی در جهان اسلام نوشته دکتر اسحاق موسی الحسینی با ترجمه و حواشی سیدهادی خسروشاهی منتشر شد.
دو جلد کتاب نیز ریچارد میشل درباره اخوان المسلمین نوشته بود که هردو را ترجمه و با مقدمه و در مواردی نیز با حواشی به دست انتشار سپرد.
حرکت اسلامی فلسطین؛ در دو جلد.
مسائل نهضت‌های اسلامی؛ دکتر کلیم صدیقی.
نهضت‌های اسلامی و انقلاب اسلامی؛ در دو جلد از آثار کلیم صدیقی بود که از فعالان انجمن اسلامی لندن بود.
حرکت اسلامی در لبنان.
ترجمه حرکت اسلامی در سودان؛ نوشته حسن ترابی.
نهضت اسلامی افغانستان، این کتاب توسط وزارت امور خارجه در دو جلد منتشر شد.
حرکت‌های اسلامی فلسطین بعد از پیروزی انقلاب اسلامی.
حرکت اسلامی الجزایر.
جنبش ملت اسلام در آمریکا؛ البته کتابی نیز قبل از انقلاب به نام اسلام در امریکا منتشر کرد.[6]
فعالیت‌های سیاسی
فعالیت‌هاى سیاسى استاد از سال 1332 شمسی پس از آشنایى نزدیک با آیتاللَه سید ابوالقاسم کاشانى، آیتاللَه سید محمود طالقانى و شهید حجت‌الاسلام سید مجتبی نواب صفوى آغاز گردید. به همین دلیل از همان دوران تا زمان پیروزى انقلاب اسلامى بارها در قم، تهران و تبریز دستگیر، زندانى و یا تبعید شده که آخرین آن تبعید به «انارک» یزد به مدت سه سال بود که مرحوم آیت اللَه سید مرتضی پسندیده و حضرت آیتاللَه ناصر مکارم شیرازى نیز در آنجا حضور داشتند و با آغاز انقلاب اسلامى همگی آزاد شدند.
استاد خسروشاهی به عنوان فردی شناخته شده در حوزه علمیه تبریز و قم با بسیاری از علما و آیات عظام ارتباط داشت و در خصوص مسایل مختلف اخبار و نظریات خود را به اطلاع آنان می‌رساند. ایشان به محض احساس خطر مطالب را به صورت مستند و با ذکر منبع به صورت نامه یا شفاهی و یا به وسیله دوستان خود به مراجع عظام منعکس می‌نمود که هم در جریان امور باشند و هم به موقع چاره‌جوئی نمایند. از همین رو در اسناد ساواک به عنوان رابط بین روحانیون از وی نام برده می‌شود. از طرف دیگر با توجه به علاقه و ارادت ایشان به امام خمینی و مکاتبات ظاهراً گسترده وی با امام به عنوان طرفدار امام و جزء روحانیون افراطی و مخالف شمرده می‌شد. مکاتبات و تماس‌های ایشان در داخل و یا با افراد خارج از کشور به دلیل روابط ایشان با متفکرین اسلامی در جهان تحت نظر ساواک بود و به محض اطلاع از شروع ارتباطی دستور پیگیری و مراقبت صادر می‌گردید.
سانسور کتاب‌های استاد نیز یکی از مواری است که در اسناد ساواک مندرج است. در اسناد ساواک شرحی راجع به دو کتاب: ما چه می‌گوئیم و اسلام و صلح جهانی آمده است.
ارتباط استاد با نشریات اثر گذاری مانند بعثت، انتقام، مکتب اسلام و به سوی اسلام و مانند آن مورد حساسیت ساواک بوده و در باره آن نامه نگاری موجود است.
سرانجام این محقق گرانقدر در سن 81 سالگی در 8 اسفند 1398 شمسی در تهران درگذشت و جامعه دینی، فرهنگی و علمی کشور را در سوگ خود نشاند. بسیاری از شخصیت‌های دینی، علمی، سیاسی و فرهنگی کشور و خارج از کشور با صدور اطلاعیه‌هایی درگذشت این عالم وارسته را تسلیت گفتند رهبر معظم انقلاب اسلامی در پیامی به شرح زیر درگذشت این عالم مجاهد را تسلیت گفتند.
بسم الله الرحمن الرحیم
درگذشت عالم مجاهد مرحوم حجت‌الاسلام و المسلمین آقای حاج سیدهادی خسروشاهی رحمه‌الله علیه را به خاندان محترم و بازماندگان و ارادتمندان و علاقمندان به آثار قلمی ایشان تسلیت عرض می‌کنم. ایشان عنصری خستگی‌ناپذیر در تبلیغ معارف اسلامی به وسیله‌ی نگارش مقالات و ترجمه‌ها و کتاب‌های متعدد در مدت ۶۰ سال از زندگی خویش بودند و انگیزه و همتی کم‌نظیر در تلاش برای تقریب مذاهب اسلامی و اتحاد مسلمین به کار می‌بردند. تلاش‌های دیپلماسی در دوران جمهوری اسلامی در واتیکان و قاهره نیز بخش دیگری از مجاهدت این رفیق دیرین اینجانب بود. از خداوند متعال رحمت و مغفرت و حشر با اجداد طاهرین را برای ایشان مسألت می‌کنم.
سیّدعلی خامنه‌ای
۱۰ اسفند ۱۳۹۸
آیت‌الله العظمی ناصر مکارم شیرازی نیز که از دیرباز با استاد خسروشاهی در زمینه‌های فرهنگی و دینی همکاری صمیمانه و نزدیکی داشتند پیامی صادر فرمودند. متن پیام تسلیت این مرجع تقلید به شرح زیر است:
بسم الله الرحمن الرحیم
خبر أسف انگیز رحلت نویسندۀ توانا و دانشمند ارجمند، حجت الاسلام و المسلمین آقای حاج سیدهادی خسروشاهی (رحمه‌الله علیه) مایۀ نهایت تأسف گردید.
این نویسندۀ توانا و مدافع عالم اسلام و تشیع در طول عمر خود به وسیلۀ آثار قلمی‌اش خدمات فراوانی انجام داد و کتاب‌های زیادی از او در دسترس عموم قرار گرفت. وقف کتابخانۀ شخصی او برای استفاده همگان به خصوص طلاب و فضلا در پردیسان قم، یکی دیگر از خدمات آن فقید سعید بود.
خداوند روح او را با ارواح اجدادش محشور گرداند و به بازماندگانش صبر و اجر فراوان عنایت کند.
قم ـ ناصر مکارم شیرازی
11 / 12 / 1398
دکتر خالد قدومی نماینده جنبش مقاونت اسلامی حماس نیز طی پیامی درگذشت نویسنده و محقق ایرانی سید هادی خسروشاهی را تسلیت گفت. در این پیام آمده است:
خبر درگذشت عالم وارسته جناب آقای سید هادی خسروشاهی موجب تالم و تاثر اینجانب و برادرانم در جنبش مقاومت اسلامی حماس گردید. ایشان با تحقیقات ارزنده خود نقش مهمی در معرفی و شناساندن جریان‌های اسلامی جهان عرب در داخل ایران داشته و در کنار آن در طول سال‌های حیات خود نیز همواره تلاش شایانی برای نزدیکی و تقریب مذاهب و جریان‌های اسلامی و مقابله با فرقه‌گرایی مبذول داشتند.
درگذشت این محقق و پژوهشگر برجسته و دیپلمات سابق را به خانواده ایشان، محافل علمی و پژوهشی و مردم شریف ایران تسلیت گفته و برای همه مبتلایان به ویروس کرونا شفای عاجل از درگاه خداوند را مسالت دارم.
خالد قدومی
نماینده جنبش مقاومت اسلامی حماس در ایران
پی‌نوشت‌ها:
[1] . مراجعه شود به کتاب: مشکاه المصابیح فى التعادل و التراجیح، چاپ نجف، 1310ه.ق - ص361.
[2] . آثار الحجه، شیخ محمد رازى، چاپ قم، 1332 شمسى، ج 2، ص233.
[3] . گنجینه دانشمندان، شیخ محمد رازى، چاپ تهران، ج 2، ص 357 و ج 3، ص 309.
[4] . به کتاب ایشان تحت عنوان «قصه التقریب»، چاپ مجمع جهانى تقریب، 1386، مراجعه شود.
[5] . نگاه کنید به زندگینامه استاد مرحوم در سایت ایشان به نشانی: http: / / www.khosroshahi.org
[6] . سایت فوق و مصاحبه استاد قاسم تبریزی با مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی در باره استاد خسروشاهی به نشانی: 2513 -https: / / ir-psri.com و توضیحات اخذ شده بعدی توسط این مرکز از ایشان.
مهدی پور، آیت‌الله صانعی، آیت‌الله دروازه‌ای، امام خمینی، آقا سید احمد، بیوک اهری، عیسی اهری، استاد خسروشاهی - در منزل استاد در قم
استاد سیدهادی خسروشاهی، علامه سید محمدحسین طباطبائی، استاد علال الفاسی (از مراکش)
استاد خسروشاهی، علامه سید محمدحسین طباطبایی، استاد علال الفاسی (از مراکش)
فیلسوف آلمانی، علامه طباطبائی، استاد سیدهادی خسروشاهی
مستشرق آلمانی در دیدار با استاد علامه طباطبائی در قم - نفر وسط استاد خسروشاهی
استاد خسرو شاهی در کنار آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی
استاد خسروشاهی همراه با امام موسی صدر
آیت الله طالقانی، استاد خسروشاهی، محمد حسن بکائی، دکتر شهاب پور و اعضاء انجمن مهندسین
آیت‌الله طالقانی، آیت‌الله شهید مطهری، استاد خسروشاهی (تهران)
شهید استاد مطهری، استاد خسروشاهی، مهندس مهدی بازرگان - در گلشهر کرج، نماز عید فطر
سید حسن خلخالی، شیخ راضی، آیت‌الله دروازه‌ای، استاد خسروشاهی، آیت‌الله قاضی، آیت‌الله تجلیل، سید موسی کوکبی
استاد سید هادی خسروشاهی، آیت الله سید محسن حکیم - (مکه مکرّمه)
سخنرانی استاد خسروشاهی در کنفرانس اندیشه اسلامی الجزائر ـ تیزی اوزو
الجزائر ـ تلمسان، کنفرانس اندیشه اسلامی
استاد خسروشاهی در کنار آیت‌الله خامنه‌ای و آقای ولایتی وزیر امور خارجه وقت در دیدار سفرای کشورهای خارجی- دهه 60
علی حجتی کرمانی، استاد خسروشاهی - رم (ایتالیا)
احمد بن بلا (نخستین رئیس جمهور الجزائر پس از استقلال)، استاد سید هادی خسروشاهی
استاد سیدهادی خسروشاهی، شیخ عبدالامیر قبلان (مفتی شیعیان لبنان)
در کنفرانس رابطه العالم الاسلامی ـ مکه مکرمه
از راست: استاد خسروشاهی، حجت الاسلام دکتر رشاد، جرج جرداق، حجج اسلام رحیمیان و مهاجری، سیدمحمود دعایی
از راست: دکتر دینانی، استاد خسروشاهی، شهید آیت‌الله سیدباقر حکیم، حجت‌الاسلام دکتر احمدی، جرج جرداق، حجج اسلام مهاجری و دعایی
استاد خسروشاهی در الازهر با آیت‌الله محمد خامنه‌ای
استاد محیط طباطبائی، استاد خسروشاهی
شیخ عمر تلمسانی مرشد اخوانالمسلمین و استاد خسروشاهی در سوئیس
استاد خسروشاهی ریاست کنفرانس اقبال لاهوری در استانبول
استاد سید هادی خسروشاهی، شیخ سعید شعبان، مصطفی مشهور (مرشد اخوان مصر)، علامه فضل‌الله، شهید سید محمد باقر حکیم ـ (کنفرانس فلسطین)
آیت‌الله سید مرتضی پسندیده، استاد سید هادی خسروشاهی - (در جمشیدیه تهران 1370)
شرکت استاد خسروشاهی در کنفرانس عربی - ایرانی در قطر، نفر وسط ریاض الرئیس
شیخ محمد سید طنطاوی (شیخ الازهر)، استاد خسروشاهی، دکتر فرید نصر واصل (مفتی مصر) و شیخ شعیشع ابوالعنین (استاد قرّاء مصر)
تعداد مشاهده: 14259
