مصطفی بارزانی، هم شرقی، هم غربی!!
تاریخ انتشار: 08 اسفند 1402
بارِزانی‌ها از طوایف بزرگ کردستان عراق، مشتمل بر چهار تیره‌ی بَروژی، مَزوری، شیروانی و دوله مَری هستند. رهبران این طایفه از تیره‌ی بروژی‌اند. محل اصلی سکونت بارزانی‌ها منطقه‌ی اربیل در شمال شرقی عراق است که از شمال با ترکیه و از مشرق با ایران هم مرز است. مرکز این منطقه‌ی سوق‌الجیشی و صعب‌العبور کوهستانی، بارزان است که سابقاً قریه‌ای بود در منطقه‌ی زیبار و اکنون به شهر تبدیل شده است. این شهر از دیرباز آرمان‌شهر بسیاری از کُردان، محل رفت و آمد و اقامت پیروان فرق و عقاید مختلف و نیز مرکز تقویت و گسترش روحیه‌ی ملّی‌گرایی و قدرت ستیزی کُردان عراق بوده است. سلسله کوه‌های شیرین با ارتفاعی بیش از دوهزار متر، بارزان را در میان می‌گیرد. قسمت شمالی منطقه‌ی بارزان سردسیر و قسمت جنوبی آن گرمسیر است. بارزانی‌ها در زمان صلح و آرامش از راه دامداری، کشت غلات، حبوبات، توتون، تنباکو و پرورش انگور، گذران زندگی می‌کنند. مناسبات تجارتی آنان عمدتاً با شهر موصل است و صادرات عمده‌شان پوست و مازوست(شیره نوعی بلوط است). بارزانی‌ها به مقتضای زندگی کوهستانی مانند سایر طوایف کرد کوه‌نشین، ورزیده و پرطاقت و جنگجو هستند و با حکومت‌هایی که در منطقه نفوذ داشته‌اند، اعم از ترک و عرب، و گاهی نیز ایرانی، هیچگاه بر سر آشتی نبوده‌اند. سنّی و شافعی مذهب‌اند و طریقه‌ی نقشبندی در میانشان رواج دارد و به گویش کردی و به لهجه‌ی کرمانجی تکلّم می‌کنند. درباره‌ی بارزانی‌ها اطلاعات کتبی و مستند مهمی در دست نیست و آنچه خود درباره‌ی تاریخ و گذشته‌شان می‌گویند بیشتر شفاهی است که سینه به سینه نقل شده و با افسانه و حماسه درآمیخته است.[1]
ملامصطفى بارزانى فرزند شیخ محمد (رهبر مذهبى و نظامى بارزانى‌ها) در 14 مارس 1903- 22 اسفند 1281، در بارزان متولد شد. از اوان جوانى وارد صحنه سیاسى و مبارزاتى شد. ابتدا در کنار برادرش شیخ احمد که رهبر مذهبى کردهاى بارزان بود به عنوان افسر نظامى در قیام وى همکارى داشت. ملامصطفى که مقدر بود به مدت سى سال بر صحنه سیاست کردستان چیره باشد، پس از اینکه آموزش نظامى خود را نزد برادرش شیخ احمد در کوه‌هاى بارزان به پایان برد، به واسطه روشنفکران کردستان عراق با سیاست آشنا مى‌شود. در سپتامبر 1943- شهریور 1322، ملامصطفى بارزانى با آمدن سعید بیرخى که از یاغیان ترکیه بود تقویت شد و پاسگاه مرزى بین بارزان و ترکیه را مورد حمله قرار دادند و نیروهاى کمکى عراقى هم کارى از پیش نبردند. پس از مرگ سعید بیرخى، ملامصطفى با انگلیس‌ها تماس‌هایى برقرار و سعى مى‌کند پاى آن‌ها را وسط بکشد و با حمایت آن‌ها امتیازاتى از دولت عراق بگیرد. پس از این مرحله جنبش بارزانى از یک شورش مسلحانه ساده گذشته و از نظر سیاسى جاذبه و کششى پیدا مى‌کند. بارزانى در این سال‌ها مطیع و فرمانبر سیاست‌هاى انگلیس در منطقه است. چنان که در نامه وى که در روز سال نو براى سفیر بریتانیا مى‌فرستد، طی آن به وى اطمینان مى‌دهد:
«هر امر داشته باشید من چون کودکى که از پدر رئوفش اطاعت کند از آن اطاعت خواهم کرد.»
بارزانى در 22 فوریه 1944- 2 اسفند 1322، به همراه شمارى از رؤساى عشایر از جمله فتاح‌آغا رئیس قبیله هرکى در بغداد نسبت به دولت اظهار اطاعت کرد و به مدت چندین روز پذیرایى شاهانه از آن‌ها به عمل آمد. بارزانى طى اقامت خود در بغداد دیداری با سفیر بریتانیا داشت. در این دیدار سفیر بریتانیا به او علیه هرگونه اقدام نسنجیده در آینده هشدار داد و سعى کرد به او بباوراند که دولت رویه‌اش را عوض خواهد کرد و اراده امور شمال را بهبود خواهد بخشید. در ژوئن 1946- تیر 1325، حمزه عبدالله با پیشنهادهاى بارزانى در زمینه سازماندهى حزب جدید به عراق مى‌آید، بارزانى به ریاست حزب دمکرات کردستان برگزیده مى‌شود و شیخ لطیف پسر شیخ محمود، و زیار محمد به سمت نواب رئیس انتخاب مى‌شوند. بارزانى پس از مراجعت به عراق و تسلط بر حزب دمکرات، یاران جناح طرفدار کمونیست‌ها را از حزب بیرون مى‌کند و جهت‌گیرى حزب را به سمت راست سوق مى‌دهد و حزب دمکرات تحت ریاست بارزانى با اسرائیل و آمریکا نیز همکارى مى‌کند.
تهاجم ارتش پهلوی در 1947م- 1326ش، به کردستان و سپس به آذربایجان، پایان رؤیاهای بارزانی در ایران بود. پس از این حمله ملامصطفی و افرادش گام به گام و شهر به شهر از برابر قوای دولتی ایران عقب نشست. اما چون وی مورد تعقیب عراق نیز بود چاره‌ای جز فرار به شوروی از طریق راه‌های کور و صعب‌العبور مرزی نداشت. ملامصطفی به خاطر حمایتش از جمهوری مهاباد، مورد استقبال روس‌ها قرار گرفت و موفق به دریافت پناهندگی شد. او 11 سال یعنی تا کودتای عبدالکریم قاسم، در شوروی و یا پایتخت‌های اروپای شرقی زندگی کرد. با وقوع کودتای 1958م- 1337ش، عراق و بازگشت آرامش به این کشور، وی به دعوت عبدالکریم قاسم از پراگ عازم عراق شد. او 80 روز پس از وقوع کودتا وارد بغداد شد و کاخ نوری سعید از سوی عبدالکریم قاسم در اختیار وی قرار گرفت. بارزانی با وجود استقبالی که از سوی قاسم برای وی به عمل آمد، به سرعت عازم کردستان شد و احزاب متفرق کُرد را مجدداً تشکیل داده، سازماندهی کرد. سپس در 1961م- 1340ش، از قاسم خواست به کُردها خودمختاری دهد. این خواسته، قاسم را به خشم آورد و به 12 سال آرامش در شمال عراق پایان داد.[2]
در سند 19 دسامبر 1970- 28 / 9 / 1349، سازمان «سیا» که در اسناد لانه جاسوسى آمریکا به دست آمده، چنین آمده است: «به خاطر درگیرى بلند مدت اسرائیل در مسئله کردستان و حمایت از بارزانى، ما علاقه‌مند به ارزیابى آقاى عزرى (مئیر عزری سفیر اسرائیل در دربار شاهنشاهى) از اوضاع کنونى و نظر وى در مورد اینکه چه مدت این وقایع به طول خواهد انجامید، هستیم.» و در جای دیگر چنین آمده است: «ملامصطفى بارزانى پس از 11 سال اقامت در شوروى به عراق مى‌رود و رهبرى حزب دمکرات عراق را تحت کنترل خود در مى‌آورد. این حزب در 1946م- 1325ش، در ایران از باقیمانده سازمان‌هاى سیاسى قبل از جنگ به وجود آمد و در سازماندهى و ساختمان آن نفوذ قابل توجهى از کمونیسم مشهود بود (کمیته مرکزى و دفتر سیاسى) علیرغم قیمومیت شوروى بر این حزب، کنترل حزب بیشتر به دست کسانى بوده است که استقلال کردها بیشتر برایشان مطرح بوده تا یک انقلاب اجتماعى... بارزانى چند سال بعد اعضاى جناح طرفدار کمونیست‌ها را از حزب بیرون می‌کند و جهت‌گیرى حزب را به سمت راست سوق مى‌دهد، (نقل از جزوه سیا) به هر صورت حزب اساساً به صورت سازمانى درون شهرى، با بیشترین جاذبه‌اش در بین تحصیل‌کردهاى کُردهاى بریده از قبیله باقى ماند. حزب دمکرات تحت ریاست بارزانى براى رسیدن به خود مختارى، با اسرائیل و امریکا نیز همکارى مى‌کند. بارزانى در بعضى زمینه‌ها به خاطر شکست در جنگ داخلى و افشاى کمک‌هاى امریکا، اسرائیل و سازمان اطلاعات و امنیت ایران بدنام شده است.
در خلال این سال‌ها ملامصطفى روابط نزدیکى با امریکا، انگلیس و اسرائیل و دولت ایران داشت. در مارس ۱۹۷۴- اسفند 1352، مصطفی بارزانی این بار با حمایت آمریکا جنگ جدیدی علیه حکومت حزب بعث عراق را آغاز کرد که با پیروزی‌های بزرگی همراه بود و این ارتباط و حمایت تا سال 1975م- 1353ش، یعنى امضاى قرارداد صلح بین ایران و عراق در الجزایر ادامه داشت. پس از امضاى قرارداد مزبور بین دولت ایران و عراق، هر دو کشور به سرکوب و اخراج کُردهاى خود پرداخته و روابط حسنه قبلى با کُردها را ترک کردند. در عراق حزب دمکرات کردستان و عناصر مهم آن مورد حمله قرار گرفتند و تقریباً این حزب متلاشى و سال بعد، دوباره حزب و پیشمرگان به رهبری بارزانی کار خود را از سر گرفتند، ولی بعد از مدتی به علت بیماری سرطان ریه به ایالات متحده رفت و نهایتاً در ۱ مارس ۱۹۷۹- 10 اسفند 1357، در بیمارستان جورج تاون در واشینگتن آمریکا درگذشت.[3]
*****
[تاریخ: آذر و دی ماه 1340]
موضوع: وضع فعلى کردستان
محترماً به عرض می‌رساند:
اخیراً اطلاعیه‌هایى واصل شده مبنى بر اینکه در مناطق کردنشین همه درباره استقلال کردستان صحبت می‌نمایند و کار به جایى کشیده شده است که حتى اطفال مدارس ابتدایى نیز از شجاعت ملا مصطفى بارزانى تعریف می‌نمایند و به علاوه شایع است که دولت‌هاى انگلیس و امریکا براى استقلال کردستان آزاد با اکراد همکارى و کمک می‌کنند. عده‌اى نیز می‌گویند ملامصطفى بارزانى جهت نیل به این مقصود (تشکیل کردستان آزاد) در روسیه فن پارتیزانى را یاد گرفته، چگونه ممکن است حالا به کمک امریکایی‌ها راضى و یا گول بخورد. ضمناً گفته می‌شود عقیده بعضى از اکراد به طورى دگرگون شده اگر جزئى خشونتى از طرف مأمورین به آن‌ها نشان داده شود بی‌درنگ به عراق متوارى و به ملامصطفى بارزانى ملحق خواهند شد و عده‌اى از افراد ایل کلهر و رعایاى مرحوم امیر لشگر افشار که کُرد هستند و سابقاً به عنوان کارگرى به عراق رفته‌اند حالا مرتباً از مرزها به طور ماهرانه به عراق می‌روند ولى این‌بار به عوض کارگرى به تفنگچیان ملامصطفى بارزانى ملحق خواهند شد.
مراتب به ساواک کردستان و استان پنجم منعکس و پاسخ واصله از ساواک استان پنجم حاکیست که:
1ـ بحث اطفال مدارس در مورد ملامصطفى صحت ندارد.
2ـ عده‌اى عقیده‌مند هستند که نظر به اینکه ملامصطفى فن پارتیزانى را در روسیه یاد گرفته متمایل به کمونیست می‌باشد و نیز عده‌اى عقیده دارند که در حال حاضر که لایحه اصلاحات ارضى در جریان است چنانچه ملامصطفى بر اوضاع مسلط شود، کلیه املاک، دولتى خواهد شد (طبق نظریه کمونیست‌ها).
3ـ به طوری که تحقیق شده در نوار مرزى ایران در هر محفلى صحبت و تفسیر و تعبیر از اقدامات شورشیان و استقلال کرد می‌باشد به خصوص در این موقع که قانون اصلاحات ارضى در شرف اقدام است، عشایر و مالکین متنفذ که با اجراى قانون مزبور قدرت و نفوذ خود را از دست می‌دهند بسیار ناراحت و احتمال بیشترى از طرفدارى و حمایت استقلال کُرد می‌رود.
نظریه:
چون اخیراً هرگونه تحولاتى در اوضاع سیاسى و اجتماعى و اقتصادى مملکت انجام می‌گیرد توسط عده‌اى مغرض و واخورده‌هاى اجتماع این‌طور شایع می‌گردد که توسط راهنمایى آمریکایی‌ها و یا انگلیس‌ها و احیاناً در اثر سازش با روس‌ها انجام گرفته است؛ در صورت تصویب ترتیبى اتخاذ گردد که از نشر این‌گونه اخبار جلوگیرى و ضمن تقویت حس ناسیونالیستى مردم اوضاع و احوال سیاسى ایران و دنیا نیز با تجزیه و تحلیل دقیق و مفید در اختیار اکراد و سایر طبقات تحصیل کرده قرار گیرد. صدور هرگونه دستورى موکول به اوامر عالیست.
تهیه کننده: جمیارى
رئیس بخش: کامیاب
رئیس اداره: شریف -
مدیر کل: امجدى
معاونت ساواک
به عرض برسد. در صورت تصویب تیمسار منصور هم این گزارش را مطالعه نمایند. 3 / 10 / 41
تیمسار منصورپور ـ طبق تقاضاى اداره کل سوم خواهشمند است این پرونده را بررسى فرموده نظریه عملى اعلام فرمایید. نظر بنده در مورد آنچه که مربوط به ملامصطفى بارزانى است این است که شایعات را نمی‌توان مأخذى براى عکس العمل دانست بلکه باید در اطراف قضیه تحقیق و کسب اطلاع بیشترى بشود و در مورد پیشنهاد تبلیغاتى اداره کل سوم بنده هم موافقم ولى چگونه؟ براى پاسخ به این سؤال است که پرونده را تقدیم داشتم.
امیرلو ـ 12 / 10 / 41
پی‌نوشت‌ها:
[1] . مقاله بارزانی‌ها، دانشنامه جهان اسلام.
[2] . مقاله نگاهی به نقش ملامصطفی بارزانی در تحولات کردستان عراق، سایت مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
[3] . همچنین بنگرید به: جنبش ملى کرد، کریس کوچرا، ترجمه ابراهیم یونسى، ص 145، 171، 172، 173، 175، 177، 238؛ اسناد لانه جاسوسى، شماره 31، دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، ص 20، 21 و 51.
تعداد مشاهده: 11081
