نگاهی کوتاه به مهرداد پَهْلبُد (عزت‌الله مین‌باشیان) همسر شمس پهلوی

تاریخ انتشار: 18 مرداد 1402

مهرداد پَهْلبُد فرزند نصراللّه (نصرالسلطان) در 25 اسفند ۱۲۹۵ در تهران به دنیا آمد. تحصیلات متوسطه را در تهران گذراند و سپس به دانشکده فنی تهران راه یافت و در رشته راه و ساختمان تحصیل کرد و بعد از آن به فرانسه رفت.

مشارالیه که نام و شهرت خود را از عزت‌اللّه مین باشیان به مهرداد پهلبد تغییر داده بود، با وجود مخالفت دربار و بسیاری از اعضای خاندان سلطنت، پس از طلاق شمس پهلوی(دختر رضاشاه) از فریدون جم، در سال 1323 با او ازدواج می‌کند. عزت‌الله مین باشیان ابتدا یک ویلن‌زن بود که بعد از ازدواج با شمس پهلوی به علت نارضایتی شاه از وی از دربار طرد شد. در نهایت با وساطت ملکه مادر(تاج‌الملوک) در سال 1330 به معاونت وزارت فرهنگ و ریاست اداره کل هنر‌های زیبا و سپس در سال 1343 در کابینه حسنعلی منصور به وزارت فرهنگ و هنر منصوب شد و تا سقوط رژیم پهلوی در این سمت باقی ماند.

مهرداد پهلبد و شمس پهلوی در اواخر دهه 1330، در مصر و پنهانی به مسیحیت کاتولیک گرویدند این امر در یک کشور اسلامی موضوعی بسیار حساس و طبق فقه شیعه سبب ارتداد آن‌ها بود. محمدرضا شاه افشای مسیحی بودن خواهر و شوهرش را برای پادشاهی خود مضر می‌دید به گونه‌ای که هنگامی که در سال ۱۳۵۳ آن دو به دیدار پاپ در واتیکان رفتند، به دستور شاه، چاپ خبر و تصاویر آن‌ها در روزنامه‌ها ممنوع شد. اسدالله علم در یادداشت‌هایش راجع به رویدادهای سال 1351 می‌نویسد:

«برنامه سفرش [شمس] به رُم و واتیکان را تقدیم کردم، شاه آن را تایید کرده، به شرط این که والاحضرت درباره ملاقاتش با پاپ، زیاد سر و صدا راه نیاندازد.»

شمس به مساعدت پهلبد در اوایل دهه‌ی 50 فعالیت‌های تبلیغی ـ مذهبی خود را افزایش داد و با تأسیس یک مدرسه مذهبی در ملک اختصاصیش در کرج به تبلیغ مسیحیت پرداخت. وی مظفر بختیاری را مأمور کرد که فعالیت‌های این مدارس را با مدیران مدارس «سری مونت» و «سنت جور» که از مدارس مذهبی ایتالیا هستند در میان بگذارد.

او که عضوی از خاندان سلطنتی به شمار می‌رفت و مورد اعتماد و توجه تاج‌الملوک مادر شاه بود، تا سال 1357 وزیر فرهنگ بود و ضمن شرکت در لژهای فراماسونری، عضویت دفتر سیاسی حزب رستاخیز را نیز به عهده داشت.

مهرداد پهلبد در مدت طولانی تصدی اداره کل هنرهای زیبا و وزارت فرهنگ، بنابر اسناد موجود، هیچگونه خدمت قابل توجهی به فرهنگ و هنر ایران نکرد و در ارزیابی ساواک، فردی رفیق باز، ولخرج، علاقمند به مقام، شهرت، پول، زن و یکی از زن بازهای خیلی معروف و مردی فاسد معرفی گردید.

مهرداد پهلبد در شهریور ماه 1357 در راستای سیاست عوام‌فریبی، به همراه نخست وزیری و تعدادی دیگر از وزرا و امرای ارتش و ساواک از کار برکنار شد.

با اوج‌گیری انقلاب اسلامی مهرداد پهلبد به همراه شمس پهلوی و خانواده و تاج‌الملوک از کشور خارج شد و در ۱۸ مرداد ۱۳۹۷ در لس آنجلس کالیفرنیا و در سن ۱۰۱ سالگی درگذشت.[1]

*****

از: 321                                                                                              تاریخ: 26 / 5 / 1348

گزارش

درباره: نفوذ فراماسون‌ها در هیئت دولت

احتراماً  با توجه به ترمیم اخیر کابینه آقای امیرعباس هویدا ذیلاً اسامی وزرای عضو تشکیلات فراماسونری جهت استحضار از عرض می گذرد:

1ـ آقای امیرعباس هویدا نخست وزیر 2ـ آقای ناصر یگانه وزیر مشاور و معاون پارلمانی نخست وزیر 3ـ آقای جواد منصور وزیر اطلاعات 4ـ آقای حسن زاهدی وزیر کشور 5ـ آقای منوچهر پرتو وزیر دادگستری 6ـ آقای مجید رهنما وزیر علوم و تعلیمات عالی 7ـ آقای فتح‌اللّه ستوده وزیر پست و تلگراف و تلفن 8ـ آقای مهرداد پهلبد وزیر فرهنگ و هنر 9ـ آقای ایرج وحیدی وزیر کشاورزی.

مسئول بررسی ـ سامعی 26  / 5

رئیس دایره 1

 رئیس بخش 321 ـ رنجبر 26  / 5

رئیس اداره دوم عملیات و بررسی. شهاب 26  / 5  / 48

*****

تاریخ: 23 اسفند 1343

نمونه برگ بیوگرافی

1ـ نام مهرداد 2ـ شهرت پهلبد 3ـ نام پدر[2] 4ـ تاریخ تولد 5ـ شماره شناسنامه و محل صدور 6ـ محل تولد 7ـ شغل وزیر فرهنگ و هنر 8ـ رتبه 9ـ محل سکونت دائم کاخ والاحضرت شمس پهلوی 10ـ محل سکونت فعلی کاخ والاحضرت شمس پهلوی 11ـ مذهب اسلام 12ـ تابعیت ایران 13ـ متأهل است یا خیر؟ بله 14ـ خانم او از کدام خانواده است (در صورتی که خارجی است مشخصات کامل او) خواهر اعلیحضرت همایون شاهنشاه 15ـ تعداد اولاد (ذکور ـ اناث) با ذکر اسامی 16ـ شغل هر یک از اولادان 17ـ وضع جسمانی سالم 18ـ اعتیادات ندارد 19ـ میزان ثروت ... 20ـ معلومات و مدارج تحصیلی (عمومی.تخصصی) در رشته موسیقی[3] 21ـ صفات برجسته 22ـ روحیه و افکار نسبت به: الف ـ شاهنشاه خوب ب ـ میهن خوب پ ـ مذهب ـــ ت ـ خانواده ـــ ث ـ امور اجتماعی و عام المنفعه ـــ 23ـ میزان علاقمندی نسبت به: الف ـ مقام و قدرت زیاد ب ـ شهرت زیاد پ ـ پول زیاد ت ـ زن خیلی زیاد ـ از زن بازهای خیلی معروف است ث ـ قمار معمولی 24ـ نقاط ضعف زن 25ـ حسن شهرت ندارد 26ـ معروفیت دارد زیاد 27ـ میزان نفوذ در اجتماع زیاد 28ـ نظریه مردم نسبت به او خوب نیست 29ـ سوابق خدمتی ارتش ـ فرهنگ 30ـ صحت عمل و درستکاری معروف به سوءاستفاده است به شرح زیر که بعداً مشروح نوشته می‌شود 31ـ خصوصیات اداری در صورتی که کارمند اداره باشد معمولی 32ـ حدود خوشنامی خود و خانواده شخصاً زیاد خوشنام نیست 33ـ حس همکاری دارد 34ـ خونسردی و متانت دارد 35ـ احترام به قوانین و مقررات اجتماعی ـــ 36ـ ثبات عقیده و استقلال فکر... 37ـ هرگونه پرونده کیفری و محکومیت جزائی 38ـ سوابق و تمایلات سیاسی و فعالیت‌هائی که در این زمینه انجام داده است. وابسته دربار 39ـ تمایلات سیاسی در حال حاضر سیاست دربار 40ـ بستگی به احزاب و جمعیت‌ها ندارد 41ـ مخالفین وی با ذکر مشخصات و علل مخالفت 42ـ فعالیت‌های اجتماعی و عمرانی و اثرات آن در جامعه ندارد 43ـ سایر اطلاعات متفرقه:

 مردی است بی اندازه زن باز؛ از سال تشکیل اداره هنرهای زیبای کشور ریاست آن او بود ... که دو نفر معاون داشت یکی طباطبائی و دیگری غلامحسین جباری اولی نسبتاً مرد درستی بود ولی دومی هم توده‌ای بود، هم زرنگ، نبض پهلبد را به دست آورد و تمام کارهای آنجا را قبضه کرد و شروع کرد برای پهلبد خانم بردن و در زیر قدرت او با وزرای فرهنگ جنگیدن و همه نوع سوءاستفاده کردن و برای پهلبد فقط زن می‌برد و پول هم به او می‌داد تا این که وزارت فرهنگ و هنر تشکیل شد و او هم به سمت معاونت وزارت فرهنگ منصوب شد. هم اکنون در هر جای تهران که عمارت بزرگی وجود دارد با اجاره‌های چند برابر قیمت عادی در اجاره هنرهای زیبا است و ماهی 10 تا 20 هزار تومان اجاره می‌دهند البته حق و حساب آن را جباری می‌گیرد و خلاصه وزارت فرهنگ و هنر عبارت شده از یک دستگاه جمع کننده تمام دخترهای خوشگل به اسم هنرمند و انواع و اقسام سوءاستفاده جنسی و مالی و پهلبد برای همین اصول و حمایت از این فرد و منصوب کردن دزد دیگری به نام زمانی به معاونت دیگر خودش خیلی بدنام شد و طبقه تحصیل کرده و مردم فهمیده همه او را مرد فاسدی می‌شناسند و یکی از موجبات بدگوئی به دربار وجود همین شخص است.

                                                                                       مولی 23  / 12  / 43

*****

شماره: 76493  / 20 ه‌ 21                                                                    تاریخ: 10 / 6 / 1352

موضوع: فراماسونری

ساعت 2000 روز 5  / 6  / 52 آقای براتلو که یکی از استادان قدیمی ماسونی می‌باشد در هتل ونک طی مذاکرات دوستانه‌ای اظهار داشت: زمانی که جلسات فراماسونی در منزل ملکه توران به وسیله ذبیح‌اللّه ملک پور تشکیل می‌شد شرایط ورود بسیار مشکل بود و هر شخصی را امکان ورود به فراماسونری دست نمی‌داد وی اضافه کرد شبی که آقای پهلبد وزیر فرهنگ و هنر وارد جرگه ماسونی می‌شد وقتی من او را برهنه کردم و کسوت مخصوص به او پوشاندم در شگفتی خاصی فرو رفت. مرحوم حسنعلی منصور نخست وزیر سابق را آقای هویدا وزیر دارائی آن موقع پیشنهاد کرد و من شخصاً با عضویت حسنعلی منصور مخالفت کردم و آقای گلشائیان از این بابت بی‌نهایت از من ناراحت شد ولی من ایشان را متقاعد کردم که منصور شایستگی پذیرش دستگاه ماسونی را ندارد. علی جواهرکلام که در آن موقع از گردانندگان اصلی تشکیلات ماسونی بود شخص اول مملکت را تا پشت درب لژ هدایت کرد ولی به عرض رسانید که درباره شخص اعلیحضرت استثناءً تشریفات را انجام نمی‌دهیم ولی پیشبند افتخار به شما می‌پوشانیم زیرا ناچاراً لازم است تا حدی قسمتی از اصول رعایت گردد و در غیر این صورت امکان ورود به لژ مسیر نیست اما در حال حاضر دکتر احمد علی‌آبادی روی سهل انگاری و بی‌دقتی بزرگترین لطمات را به جامعه فراماسونی در ایران وارد می‌سازد و در پذیرفتن اشخاص بی‌دقت و توجه می‌باشد. وی افزود چون علی‌آبادی مورد توجه آقای مهندس شریف امامی استاد اعظم می‌باشد هیچ کار نمی‌توان کرد.

نظریه چهارشنبه ـ اظهار مطالب بالا از جانب آقای براتلو صحت دارد ضمناً با توجه به این که مذاکرات دوستانه انجام شده است هر گونه تحقیق مستقیم موجب شناخته شدن شنبه خواهد گردید.

1  / 7  / 52 [پی نوشت نصیری:] این صحبت‌ها را همه جا می‌کنند برای آن که به جمعیت ماسونی خود ارزشی بدهند. این مراسم یک تشریفات عهد کهنه پرستی است و امروز گمان نمی‌کنم کسی حاضر شود این مراسم را اجرا نماید و این افراد هم فریب این حرف‌ها را خورده وارد می‌شوند برای آن است که شغلی و مقامی بگیرند.

*****

به: 312 و 324                                                                                    شماره: 2275 / ه‌ 22

                                                                                                   تاریخ: 8 / 9 / 1357

تلفنگرام

از ساعت 1000 تا 1230 روز جاری حدود 1500 نفر از طبقات مختلف که اکثریت آنان را فرهنگیان و دانشجویان تشکیل داده بودند در مسجد حاج محمد ابراهیم اراک تجمع و در مدت تجمع چهار نفر از دبیران و دانشجویان قسمت‌هائی از کتاب ویتنام شهریار را دکلمه نموده‌اند. این دکلمه درباره افراد فاسد و چپاولگران و زندانیان سیاسی بود و از تیمسار نصیری و پهلبد نیز نام برده شده است. یکی از سخنگویان مذکور اعلام داشته چنانچه با عدم دریافت حقوق مواجه شوند نیز تا سرنگونی رژیم با اعتصاب خود ادامه خواهند داد. ضمناً در این مجلس آخوندی که در پایان جلسه با همکاری حاضرین از نظر مأمورین مخفی گردید ضمن تحریک حاضرین به ادامه اعتصابات خود اظهار داشت: اعتصاب اصلی در آینده نزدیک خواهد بود. مضافاً آن که در پایان جلسه اعلامیه‌هائی من جمله اعلامیه سندیکای مشترک کارکنان نفت، پیام خمینی، متن تلگراف گلپایگانی به نخست وزیر و اعلامیه جامعه روحانیت نیشابور پخش گردیده است.

رئیس سازمان اطلاعات و امنیت اراک ـ احمدی

 گوینده: خسروی

گیرنده: واعظی ساعت 815

*****

شماره: 217014                                                                                    تاریخ: 8 / 2 / 1352

اسامی ماسون‌های ایران (هیئت دولت)

ردیف ـ نام و نام خانوادگی ـ لژ ـ شغل ـ محل سکونت ـ تلفن

 1ـ امیرعباس هویدا ـ تهران ـ نخست وزیر ـ دروس ـ 81657

 2ـ قوام صدری ـ خیام ـ وزیر مشاور

 3ـ نصیر عصار ـ ژاندارک ـ معاون نخست وزیر

 4ـ حسن زاهدی ـ اهواز ـ وزیر کشور ـ شمیران دزاشیب ـ خیابان علم

 5ـ منوچهر پرتو ـ کورش ـ وزیر دادگستری ـ داودیه ـ خیابان پرورشگاه ـ 771244

6ـ مجید رهنما ـ تهران ـ وزیر علوم و آموزش عالی

 7ـ فتح اللّه ستوده ـ ژاندارک ـ وزیر پست و تلگراف و تلفن

 8ـ مهرداد پهلبد ـ کورش ـ وزیر فرهنگ و هنر

 9ـ ایرج وحیدی ـ خیام ـ وزیر کشاورزی ـ لاله زار نو ـ چهار راه کشت ـ 69

 10ـ جواد منصور ـ کورش ـ وزیر اطلاعات ـ قلهک ـ دروس ـ کوچه سیروس ـ 881619

 11ـ هوشنگ انصاری ـ خیام ـ وزیر اقتصاد

پی‌نوشت‌ها:

مهرداد پهلبد و همسرش شمس پهلوی

شمس پهلوی، مهرداد پهلبد و شاپور ریپورتر

شمس پهلوی، مهرداد پهلبد و شاپور ریپورتر

از راست: نصرت‌الله معینیان رئیس دفتر شاه، مهرداد پهلبد وزیر فرهنگ و هنر و هوشنگ نهاوندی وزیر علوم و آموزش عالی

تعداد مشاهده: 19623