نگاهی کوتاه به نقش عشایر در پیروزی انقلاب اسلامی 1356 – 1357

تاریخ انتشار: 13 مهر 1403

دیدار بختیاری‌ها با امام خمینی

مقدمه

عشایر یکی از اقشار تأثیرگذار در تاریخ معاصر ایران هستند که همواره در عرصه‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی نقش‌آفرین بوده‌اند. حفظ مرزها و مقابله عشایر با بیگانگان و ظلم‌ستیزی از خصیصه‌های منحصربه فرد آن‌هاست.

در دوران پهلوی اول، رضاخان در جهت منافع استبدادی و استعماری، سیاست‌هایی را نه تنها در جهت کنترل عشایر بلکه در زمینه از بین بردن آن‌ها در پیش گرفت. دولت رضا شاه عملاً با عشایر وارد جنگ شد. قبایل و ایلات قشقایی، بختیاری، شاهسون و عشایر بویراحمد، بلوچستان، خراسان، خوزستان و آذربایجان یکی پس از دیگری تا سال 1312 منکوب و منقاد دولت مرکزی شدند. عزل خوانین بختیاری از حکومت اصفهان و کرمان و یزد در 1300، لغو عناوین ایلخانی و ایلبکی در 1312 و بازداشت و اعدام برخی خوانین بختیاری در 1313 از جمله اقدامات دولت مرکزی در مورد ایل مهم بختیاری بود. در این میان منابع مالی عشایر نیز مورد دست‌اندازی قرار گرفت و اغلب به تصرف سرکردگان ارتش درآمد. بخش عمده‌ای از اراضی و املاک رؤسای قبایل نیز با استفاده از قانون جدید ثبت اسناد و املاک تصرف شد و در اختیار ارتشیان قرار گرفت. به علاوه کوشش‌هایی برای اسکان عشایر و تخته قاپو کردن و جلوگیری از کوچ فصلی آن‌ها انجام شد. در نتیجه چنین اقداماتی زندگی معیشتی و آزاد عشایر زیر فشارهای شدید قرار گرفت و پست‌های ارتش و ژاندارمری در قلب سرزمین‌های عشایری دایر گردید و در نتیجه فرمانداران نظامی بر زندگی ایلات و عشایر استیلا یافتند.[1]

رضاشاه با شیوه‌های نظامی، پلیسی و خشن و با به کارگیری زور توسط مأمورین ارتش، نظمیه و امنیه توانست ایلات و عشایری را که در مقابل سیاست اسکان مقاومت می‌کردند به اجبار در مناطقی که دولت خود تمایل داشت، اسکان دهد. اگر چه با سقوط رضاشاه در شهریور 1320 ایلات و عشایر بار دیگر به زندگی کوچ‌نشینی سابق بازگشتند.[2]

این سیاست‌ها سنگ بنای مخالفت و تقابل عشایر با رژیم پهلوی شد. هرچند پس از عزل رضاخان و بر تخت نشستن پسرش محمدرضا پهلوی با اصلاح سیاست‌های پدر خود در جهت بهبود شرایط برآمد. سال‌ها پس از آن و در جریان اصلاحات ارضی و مخالفت عشایر با سیاست‌های دیکته شده در دهه چهل، بار دیگر سرکوب عشایر در دستور کار رژیم پهلوی قرار گرفت. اوج این درگیری‌ها قیام عشایر جنوب در اواخر سال 1341 و بمباران مناطق عشایری توسط رژیم پهلوی در فروردین 1342 بود.[3]

همزمانی این رخدادها با شکل‌گیری نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی رنگ و بوی دیگری به جنبش‌های اجتماعی داد. هرچند روابط دیرینه عشایر و روحانیت به واسطه باورهای مذهبی آن‌ها در طول تاریخ جاری بود؛ اما حرکت‌های صورت یافته در دهه چهل دورنمای یک مبارزه همه‌جانبه علیه رژیم پهلوی را بیش از پیش به منصه ظهور رساند.

با گسترش یافتن حرکت‌های سیاسی در دهه پنجاه، مبارزه شدت و حدّت بیشتری یافت. از نیمه دوم سال 1356 شمسی که جرقه اصلی مبارزات زده شد کم و بیش نشانه‌های ناظر بر پیوستن عشایر به عرصه مبارزات اسلامی بیشتر شد. این یادداشت بنابر اسناد به جای مانده از آن دوران به نقش عشایر در یک سال منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی می‌پردازد.

فعالیت عشایر در سال 1356

در سال 1356 نهضت اسلامی در مناطق عشایری و روستایى نفوذ یافت به گونه‌اى که مقامات امنیتى را نگران ساخته بود. ساواک لرستان طى گزارش خبرى در تاریخ 10 /12 /1356 این نگرانى را چنین نگاشت: «گروهى از روحانیون با استفاده از نفوذ خود، تبلیغات ضدملى را در روستاها و مناطق عشایرى لرستان به خصوص در نقاط کوهستانى و صعب‌العبور که مردم آن از امکانات رفاهى کم‌ترى برخوردار هستند آغاز کرده و عشایر را تحریک و هم‌صدا با روحانیون قم مى‌نمایند. به اصطلاح از عشایر ساده‌لوح، کدخدایان، خوانین سابق بیعت مى‌گیرند تا به روحانیون و طلاب حوزه‌ى قم بپیوندند. از جمله در منطقه میانکوه لرستان واقع در حوزه‌ى ژاندارمرى چمشک عده‌اى به اسامى زیر در جهت همکارى با روحانیون برآمده و دست به تحریک و اغتشاش مى‌زنند:

- سردار محمدى فرزند حاجعلى ساکن روستاى طائى که داراى دو قبضه اسلحه تفنگ برنو و اسلحه‌ى کمرى کلت مى‌باشد.

ـ ضرغام چراغى فرزند سیدعباس ساکن دهستان چمشک که داراى سلاح غیرمجاز است.

ـ پهلوان قلى والى‌زاده فرزند محمدقلى ساکن چمشک که داراى سابقه‌ى قتل و شرارت مى‌باشد.

ـ عزیزالله خان نصیر مقدم ساکن افرینه رئیس انجمن شهر پلدختر است.

ـ اسماعیل میردریکوند ساکن چمشک.

ـ امیرخان میرزایى ساکن خرم‌آباد از اهالى روستاى میانکوه.

ـ قاسم میرزایى فرزند امیرخان کارمند شرکت تعاونى.

ـ شیرمحمد میردریکوند ساکن ماسور.

ـ احمدآقا رشیدى فرزند غلامرضا ساکن ده بزرگ طائى.

ـ اسداله نصرتى فرزند غلام ساکن چمشک.

ـ على نصرتى فرزند غلام مدیرعامل شرکت تعاونى چمشک.

نظریه‌ى شنبه ـ تحریکات و تبلیغات در بین عشایر این شایعه را به وجود آورده که روحانیون قم نیاز به کمک مادى و معنوى عشایر دارد و به زودى دست به شورش خواهند زد.

نظریه‌ى یکشنبه ـ تعیین صحت و سقم خبر مستلزم تحقیقات و بررسى‌هاى بیش‌ترى بوده که در این مورد اقدامات لازم معمول هرگونه خبر مکتسبه در این زمینه به استحضار خواهد رسید. ایزدبخش.

نظریه‌ى چهارشنبه: نظریه‌ى یکشنبه مورد تأیید است.

نظریه‌ى 15 هـ: نظریه‌ى چهارشنبه تأیید مى‌گردد. چون ادامه‌ى این قبیل تماس‌ها و استماع نوارها که سوغات طلاب افراطى قم به روستاها مى‌باشد، تالى فاسد داشته و موجب تحریک و اغواى روستاییان خواهد شد، لذا موضوع در شوراى هماهنگى مورخه‌ى 7 /12/ 36 [56] مطرح ضمناً به ناحیه‌ى ژاندارمرى اعلام گردید که از انگیزه‌ى مسافرت طلبه‌هاى ناشناس به روستاها و تماس‌ها و اقدامات آنان مطلع و هرگونه فعالیت براندازى و ضدملى آنان را به نحو مقتضى خنثى نمایند. مقرر فرمایید نظریه‌ى عالى را در این زمینه اعلام دارند.»[4]

علاوه بر این عشایر با روحیه سلحشوری آمادگی هرگونه استفاده از اسلحه و آتش را داشتند. به سخن دیگر زمانى که رژیم پهلوی در 19 دى و 29 بهمن 1356 به روی مردم آتش گشود و به سرکوب خونین تظاهرکنندگان پرداخت، عشایر از جمله اقشاری بودند که آمادگی هرگونه مقابله را به پیشوایی روحانیت داشتند. آیت‌الله شیخ عباسعلی صادقى از علمای لرستان حضور عشایر مسلح در مسجد جامع خرم‌آباد در آن دوران را به خوبى بیان مى‌کند: «جلسه‌اى در حوزه‌ى علمیه گرفتیم. مسجد مملو بود از جمعیت. مدرسه هم مملو بود از جمعیت و من پیغام داده بودم براى یکى دو تا از عشایر که مسلحانه بیایند و مسلحانه هم آمده بودند؛ یعنى با اسلحه‌ى کمرى. یکى‌شان گفت که 300 نفر توى این جمعیت بودند که اگر آن‌ها مى‌خواستند اقدامى بکنند ما هم نمی‌گذاشتیم. آن‌ها از ایل بهاروند به سرکردگى مرحوم حاج نصیر بهاروند بودند.»[5]

تداوم مبارزات در بهار 57

فعالیت‌های عشایر منحصر در این موارد نبود. آن‌ها همچون هسته‌های مبارزه به تبلیغ و روشنگری در راه انقلاب می‌پرداختند. این مهم در اسناد به خوبی به چشم می‌خورد که با فرارسیدن بهار 1357 همچنان پیامدهای قیام 19 دی قم و 29 بهمن 1356 تبریز در مناطق مختلف کشور پی در پی مشاهده می‌شود. در گزارشی به تاریخ 23 فروردین 1357 با «موضوع: حاج سید بمونی صالحی‌زاده واعظ ساکن قریه ایدنک لنده گچساران» آمده است: «نامبرده بالا در سخنرانی‌ها و مجالسی که شخصاً در منزل خود برپا می‌نماید مردم را علیه دولت و در جهت همدردی با کشته‌شدگان حوادث اخیر قم و تبریز تحریک و نوارهایی از روحانیون افراطی که متن آن علیه مصالح ملی است در منزل دارد که برای محارم و دوستان نزدیک خود پخش می‌کند ضمناً فرزند نامبرده به نام محمدکاظم صالحی‌زاده که محصل سال ششم دبیرستان است مبادرت به تهیه و قرائت اعلامیه مضره جهت روستائیان و عشایر می‌نماید.

نظریه شنبه: چون نامبرده با عشایر دشمن زیاری و طیبی گرمسیر گچساران در تماس و مرتبط می‌باشد امکان دارد با تبلیغات سوء خود موجب تجری و تحریک آنان بشود.

نظریه یکشنبه: پیگیری موضوع از طریق سازمان مربوطه به منظور به دست آوردن سرنخ اصلح به نظر می‌رسد.

بلادی

16 ـ نظریه یکشنبه مورد تایید است.»[6]

از جمله اقدامات دیگر عشایر حمایت آن‌ها از زندانیان سیاسی بود. این حمایت به نحوی بود که موجب نگرانی عوامل ساواک می‌شد. به عنوان نمونه در تیر ماه 1357 اعتصاب زندانیان سیاسی در کردستان به تظاهرات خانواده آن‌ها انجامید. بنابر گزارش ساواک «اشخاصی که در تظاهرات روز 17 /4 /37 [57] سنندج شرکت نموده‌اند و شیشه‌های چند شعبه بانک را شکستند از اهالی مریوان و قریه آلمانی مریوان بوده‌اند و چند نفر از آن‌ها اظهار داشته‌اند که ماها چهارصد نفر می‌باشیم و اسلحه هم داریم و اگر به خواسته‌های زندانیان توجه نکنند ما در آخر برج (تیر ماه) مجدداً این عمل را تکرار می‌کنیم.

نظریه شنبه: امکان دارد این افراد در اطراف مریوان و یا بانه وارد عملیات مسلحانه شوند.

نظریه یکشنبه: این افراد اکثراً مریوانی بوده‌اند و عده‌ای از آن‌ها عشایر اطراف مریوان و در بین عشایر معمولاً سلاح غیرمجاز نیز وجود دارد و در صورت برآورده نشدن خواسته‌هایشان امکان تظاهرات وجود دارد لکن بعید بنظر می‌رسد که دست به اقدام مسلحانه بزنند. مهران

نظریه سه‌شنبه: امکان صحت خبر وجود دارد. پایدار

نظریه چهارشنبه: امکان اینکه بستگان زندانیان مجدداً به حال تجمع به مراجع ذیصلاح مراجعه نمایند و افراد فرصت‌طلب نیز از موضوع سوءاستفاده کرده و حوادثی به بار آورند متصور است. افسر»[7]

یکی از شاخصه‌های برجسته عشایر قوای نظامی آن‌ها بود به طوری که در فرازهای مختلف مبارزه این مسئله به عنوان نقطه قوت مبارزین مطرح می‌شد. یکی از این موارد برنامه‌ى تحصن مسجد علوى خرم‌آباد در 19 مرداد 1357 و مقارن با ایام ماه مبارک رمضان بود. گزارش ساواک به بهترین وجه نخستین شب تحصن در مسجد علوى را بیان کرده است: «در شب 20 /5/ 37]57[ روحانیون فوق‌الذکر و تنى چند از طلاب از جمله شیخ مهدى قاضى[8] و عده‌اى حدود 2000 نفر در مسجد علوى اجتماع و سید [محمد] جعفر[ی] ورامینى[9] سخنرانى حاد و انقلابى ایراد و اولتیماتوم 5 روزه‌ى خود را مطرح و ضمن انتقاد شدید از دولت و حکومت و نیروهاى انتظامى، گفته اگر دستگیر شود، عشایر نورآباد دلفان چند پاسگاه را خلع سلاح و شهر خرم آباد به آتش و خون کشیده می‌شود.»[10]

اوج‌گیری مبارزه در پاییز

پاییز 1357 همچنان عشایر به فعالیت‌های خود ادامه می‌دادند. تبلیغ و روشنگری نسبت به مسائل جامعه از خصوصیات اصلی جمع‌های عشایری بود. در سندی در 3 مهر 1357 درباره فردی به نام «حاجی عسگری» گزارش شده است: «نامبرده بالا یکی از عشایر ایلات بختیاری ساکن مورز بازفت از توابع شهرستان شهرکرد از افراد ناراحت عشایر بوده و غالباً سعی می‌نماید که بین اطرافیان خود تبلیغات سوء نموده و اطرافیان را نسبت به وضع جاری مملکت بدبین نماید. ضمناً شخص دیگری نیز از نظر فکری از یاد شده تبعیت می‌نماید و نام وی علیجان خیبری می‌باشد در اکثر نشست‌ها گفته‌های فرد مورد نظر را تأیید و این دو نفر سعی دارند با تحمیل گفته‌های خود به اطرافیان مسیر فکر عشایر را در جهت مصالح خلاف مملکتی تغییر دهند که ادامه این وضعیت صحیح به نظر نمی‌رسد.»[11]

پاییز 57 همراه با اعتصاب‌های گسترده اقشار مختلف بود. مردم با پیوستن به اعتصابات گوناگون همراهی خود را با نهضت اسلامی اعلام کردند. دانش‌آموزان از جمله اقشاری بودند که این نقش را ایفا کردند. اما در سندی قابل توجه ساواک شیراز طی گزارشی در 17 مهر 1357 به بررسی فعالیت‌های دانش‌آموزی در این شهر پرداخته و در چهارمین بند آن آورده است: «... دانشجویان دانشسرای عشایری و دانش‌آموزان دبیرستان عشایری از روز گذشته با وجودی که معلمین حاضر بودند[،] از رفتن به کلاس خودداری[کردند] و مدیرکل عشایری ایران نیز جهت آنان سخنرانی نموده که رعایت نظم را بنمایند لکن نامبردگان پاسخ مثبتی نداده‌اند.

ارزیابی خبر: خبر صحت دارد.

نظریه: جهت استحضار. ضمناً مراتب به جناب آقای استاندار و مدیرکل آموزش و پرورش اعلام گردیده است.»[12]

در همین راستا ناحیه ژاندارمری خوزستان از همراهی عشایر با فرهنگیان و کسبه رامشیر در تظاهرات روز 3 /8 /1357 گزارش داد.[13]

اعلام همبستگی عشایر با نهضت اسلامی از دیگر مواردی بود که به شدت مورد توجه دستگاه امنیتی رژیم پهلوی بود. در همین راستا در 10 آبان 1357 گزارشی با موضوع «اعلام همبستگی» عشایر فارس مخابره شده است که توضیحات سند کاملاً نشانگر حساسیت ساواک بر اعلام موضع عشایر است: «برابر خبر واصله: اعلامیه‌ای در دانشکده ادبیات (نمایش کتاب) از سوی عشایر فارس روی دیوار نصب مبنی بر اینکه بزرگ عشایر فارس خود را معرفی و حمایت خود را از خمینی و هدف‌هایش اعلام داشتند و اضافه نموده‌اند خونی که از قبل در سنگرها ریخته شده است هنوز خشک نشده.

نظریه: حدود 10 هزار تفنگ مجاز هم اکنون در دست عشایر فارس بوده و با تجارب گذشته‌ای که در مأموریت‌های مختلف وسیله مأمور این ا ـ ض کسب شده است حدود 20 هزار تفنگ گلوله‌زنی از نوع مختلف بطور غیرمجاز وجود دارد و چنانچه عشایر فارس (طایفه قشقائی) شورش نمایند با توجه به منطقه سوق‌الجیشی در فارس و بنادر ارتش به مخاطره خواهد افتاد. مراتب به منظور آگاهی و هرگونه اقدام مقتضی اعلام می‌گردد. به عرض می‌رسد. در کمیسیون و شورای هم آهنگی مطرح گردیده است.»[14]

بارقه‌های همراهی عشایر با نهضت اسلامی؛ رژیم پهلوی را بر آن داشت تا با ساماندهی بخشی از کولی‌ها و افراد چماق به دست، عشایر را مخالف تظاهرات گسترده مردم نشان دهد. اما استفتاء جمعی از متدینین عشایر و روستاها از آیت‌الله العظمی سید محمدرضا گلپایگانی و پاسخ هوشمندانه ایشان، تبلیغات سوء رژیم را خنثی کرد.

در 21 آبان 1357 سازمان اطلاعات و امنیت قم گزارش کرد: «بعدازظهر روز جاری استفتائیه خطی بدون امضاء ظاهراً از طرف [مردم] متدین عشایر و روستاها به عنوان آیت‌اله گلپایگانی و پاسخ ایشان ذیل استفتائیه مزبور با متن زیر تکثیر و توزیع گردیده است...

بسمه تعالی محضر مقدس حضرت آیت اله العظمی آقای حاج سیدمحمدرضا گلپایگانی مدظله العالی. محترماً خاطر مبارک را مستحضر میدارد در حال فعلی که مردم ایران با هوشیاری مراجع عالیقدر اسلام بیدار شده و علیه حکومت جبار ایران با تظاهرات و کوشش‌های پیگیر پشتیبانی خود را نسبت به مراجع تقلید به دنیا اعلام داشته حکومت جبار ایران ناچار با تلاش‌های مذبوحانه دست به تبلیغات شومی زده و مردم روستائی و عشایر را علیه این قیام تحریک کرده و چنان وانمود می‌نمایند که تظاهرات شهرستان‌ها منشاء دینی ندارد لذا در بعضی شهرستان‌ها جمعی را به عنوان کولی و غیره اغفال کرده و با چوب و چماق و پشتیبانی مأمورین دولتی به تظاهرکنندگان حمله‌ور شده و هموطنان مجاهد و مبارز شهری را که به حمایت از قرآن و اسلام و از مال و جان خود دریغ نمی‌نمایند مورد هجوم قرار می‌دهند که نظیر آن در شهر کرمان و چند شهر دیگر دیده شده است.

متمنی است بیان فرمائید اعمال اینگونه افراد اغفال شده در چه درجه‌ای از حرمت و نارضایتی خدا و رسول است. از طرف متدینین عشایر و روستاها.

«بسم الله الرحمن الرحیم. الله ولی الذین آمنوا یخرجهم من الظلمات الی النور والذین کفروا اولیاهم الطاغوت.
روستائیان و عشایر که مسلمان و معتقد به اصول و نظمات اسلام هستند و مکرر غیرت و حمیت دینی خود را اظهار کرده‌اند در نصرت خدا و پشتیبانی از علماء اعلام و مراجع تقلید کوتاهی نمی‌نمایند و برادران شهری خود را در پاسداری از قران مجید و اعتلای کلمه توحید تنها نمی‌گذارند و در این نهضت اسلامی و مبارزه با استبداد که تمام مراکز و نقاط کشور را گرفته و طلاب و دانشگاهیان و دانشجویان و فرهنگیان و بازرگانان و کارمندان مؤسسات دولتی و طبقات دیگر مردم در آن شرکت دارند همگام با دیگران دین خدا را یاری خواهند نمود. اطمینان داریم که اکثریت قریب به اتفاق روستائیان و عشایر با بینش و ایمانی که دارند تلقینات سوء و دعوت‌های شیطانی را نمی‌پذیرند و اگر نعوذ بالله معدودی از آن‌ها فریب بخورند و به حزب و ولایت طاغوت بپیوندند انزجار تنفر خود را از آن‌ها ابراز می‌کنند و نخواهند گذاشت که عملیات ننگین آن‌ها به نام عشایر و روستائیان در تاریخ ثبت گردد. بدیهی است حمله‌های افرادی به نام کولی و غیره در حمایت مأمورین مسلح دولت به شهرها حرام و موجب غضب خداوند قهار است. خداوند متعال همگان را از شر ابلیس مزدور استعمار حفظ فرماید.

 والسلام علی من اتبع الهدی

5 ذیحجه 98 ـ محمدرضا موسوی گلپایگانی»

در بولتن درج گردید. جهت بهره برداری به استحضار رئیس دایره عملیات برسد. 23 /8 /57.

در پرونده 9292 بایگانی شود.»[15]

ارتباط وثیق عشایر با مراجع، علما و روحانیون در اقصی نقاط کشور موجب حمایت گسترده آن‌ها از مبارزات بود. یکی از این افراد آیت‌الله سید کرامت‌الله ملک‌حسینی[16] بود که در میان عشایر فارس و کهگیلویه و بویراحمد نفوذ خاصی داشت. این مسئله به خوبی در دستگیری ایشان در آذر ماه 1357 رخ نمود. به گزارش ساواک در 15 آذر 57 با موضوع «دستگیری سید کرامت‌اللّه حسینی روحانی افراطی و عنوان حمایت تعدادی از عشایر بویراحمد و یاسوج از نامبرده بالا» آمده است: «نامبرده بالا که یکی از روحانیون تندرو و اخلالگر می‌باشد در تاریخ 15 /9 /57 (2537 شاهنشاهی) وسیله مأمورین انتظامی در شهر شیراز دستگیر شده است. طبق اطلاع، به دنبال دستگیری یادشده، تعدادی از عشایر مناطق بویراحمد و یاسوج پشتیبانی خود را از روحانی مذکور اعلام و عنوان کرده‌اند، چنانچه در مورد آزادی او اقدام نشود، به تظاهرات مبادرت خواهند کرد.

ارزیابی خبر: خبر صحت دارد. اقدامات انجام شده: مراتب به نخست وزیری اعلام گردیده است.»[17]

در گزارش دیگری در همین رابطه آمده است: «در ساعت 12 روز 17 /9 /57 - آقایان بیژن منصوری از رؤسای طایفه آقائی، آقای اردشیر نگین تاجی از رؤسای طایفه نگین تاجی، آقای مجید موسوی از طایفه سادات، آقای حاج عطاء طاهری از فرهنگیان وابسته به عشایر منطقه، آقای حاج سیف‌اله امیری، آقای حاج محمد پناهی، اسکندر جهان بین، رشید رستمی زاده، خلیفه پناهی و گروهی از معتمدین محلی که جمعاً بیش از 20 نفر بودند در دفتر من حاضر گردیده و اظهار داشتند که به نمایندگی از طرف عشایر و طوایف و بازاریان و روحانیون مأموریت یافته‌اند استدعا نمایند تیمسار استاندار کهگیلویه و بویراحمد و مقامات محلی اقداماتی به عمل آورند که آقای حاج سید کرامت‌اله ملک‌حسینی که از علمای دینی و روحانیون مورد احترام مردم و بومی این منطقه است و در شیراز مدرسه علوم دینی امیرالمؤمنین را اداره می‌کند و اخیراً دستگیر شده آزاد گردد.»[18]

البته حضور عشایر در مبارزات در آن دوران به همین مورد خلاصه نشد و در 19 آذر 1357 حضور آن‌ها در تظاهرات مردم شیراز چشمگیر بود: «عده‌ای از تجمع کنندگان متفرق و عده‌ای دیگر در حالی که شعارهای ضد ملی می‌دادند به سمت شاهچراغ به راه افتادند در این تظاهرات تعدادی از جوان‌ها وظایف پلیس راهنمائی را انجام می‌دادند عده‌ای از عشایر و کارمندان اداره کل تعلیمات عشایری نیز همراه تظاهرکنندگان بودند مورخ 20 /9 /57 نیز طبق دعوت مورخ 19 /9 /57 بانوان در مسجد نو و آقایان در مسجد جامع اجتماع و با در دست داشتن شعارها و پلاکارت‌ها و عکس‌ها مانند روز قبل به راه افتادند و بین راه مجدالدین محلاتی[19] از طرف پدرش سخنرانی ایراد و گفتند سه مورد قطعنامه تعیین شود تا به اطلاع آقای خمینی برسانند. سپس شخصی به نام ربانی که از قم آمده بود پیرامون برنامه حکومت اسلامی سخنرانی و متعاقب آن سید علی‌اصغر دستغیب قطعنامه تنظیمی را قرائت و بعد از آن راهپیمائی ادامه یافت. شعارهای روز عاشورا اکثراً ضد ملی بود حدود ساعت دو عده‌ای متفرق و بقیه در مسیر پادگان‌های نظامی حرکت و سربازان را دعوت به پیوستن به صفوف خود می‌نمودند و روحانیون مراقب پیگیری از بروز درگیری بودند.

نظریه شنبه: جمع‌آوری مأمورین از خیابان‌ها اثرات مثبتی بین مردم داشته و بازتاب آن به سود دولت بوده است.

مشارکت آقایان بهمن‌بیگی مدیر کل آموزش عشایری و جعفر ابطحی وکیل دادگستری در تظاهرات (که در گذشته ماسک دیگری به چهره داشتند) مایه تعجب می‌باشد.»[20]

پیوند بیش از پیش عشایر و روحانیون در راه مبارزه نگرانی ساواک را بیشتر می‌کرد. عوامل ساواک که حساسیت بالایی نسبت به این همراهی داشتند کوچکترین تجمعات عشایری در سخنرانی روحانیون را گزارش می‌کردند. به طور نمونه در متن گزارشی آمده است: «روز 19 /9 /57 که تظاهرکنندگان فیروزآباد در حسینیه بالا اجتماع کرده بودند سید علی موسوی ضمن سخنرانی و قرائت آیاتی از قرآن مجید می‌گفت مردم دهاتی و عشایر باید بدانند که خداوند وعده داده است هر کسی برای من جهاد کند پاداش آن بهشت جاودانی است و امروز ما گرد هم آمده‌ایم تا در این مکان جهاد علیه این (کد 66)[محمدرضا پهلوی] جلاد کرده و او را نیست و نابود کنیم. شماها باید تا آخرین نفس با این رژیم مبارزه کنید و نترسید. شخص مذکور به دنبال صحبت‌های تحریک کننده خود و اغفال افراد عشایر و دهاتی که در مجلس حضور داشتند از آنان دعوت نموده تا ناهار آن روز را در حسینیه صرف کنند زیرا عده‌ای از اهالی به شرح زیر قبلاً کمک‌هائی در جهت تأمین ناهار نموده بودند از جمله حاج محمدجواد محضری ـ حاج احمد احمدی ـ عبدالحسین شبان ـ عزیز شبان ـ حاج عزیز صادقی ـ حاج رسول صادقی ـ عبدالرسول پورزادگان ـ حاج حسین کیوان ـ حاج علی صادقی ـ حسین زارع ـ حاج محمدعلی سلطانی ـ علی قاسم زاده و حاج ابراهیم روشن.

 نظریه شنبه: افراد مذکور که در متن خبر به اسامی آنان اشاره شده است از محرکین و گردانندگان می‌باشند که در تهیه مخارج روز عاشورا و جمع آوری پول برای این منظور فعالیت می‌نمودند.

نظریه یکشنبه: شنبه در اظهارات خود صادق است. اغلب افراد فوق از محرکین منطقه می‌باشند که تاکنون گزارشاتی درباره آنان تقدیم گردیده است.

نظریه 7/ف: نظریه یکشنبه تائید می‌گردد 2ـ به یکشنبه توجه داده شود ضمن برقراری تماس مداوم با شنبه گزارشات و اطلاعات جمع آوری شده را به موقع دریافت تا بهره برداری از آنان به نحو مطلوب صورت گیرد. خاور.»[21]

عشایر فارس که در آذر ماه 57 اقدامات بی‌سابقه‌ای را ترتیب داده بودند، با صدور قطعنامه دیگری حمایت خود را از نهضت اعلام کردند. نکته مهم این بیانیه همزمانی آن با ایام محرم و عاشورای حسینی بود. در 21 /9 /57 ساواک فارس قطع نامه‌ای را که از طرف دبیران دانشسراها و دبیرستان‌ها و مدارس راهنمایی عشایری صادر شده بود، پیدا کرد. این قطعنامه در آستانه عاشورای امام حسین (ع) نوشته شده بود و در آن آمده بود که «ما به دست پروردگان و نور چشمان خود که به دانشگاه‌ها راه یافته‌اند و یا هم اینک در دبیرستان عشایری و دانشسرا و دانشسرای راهنمایی و دبستان‌ها و مدارس راهنمایی عشایری درس می‌خوانند می‌بالیم و از این که به نهضت مقدس ملت ایران ایمان راسخ دارند و در این صف مبارزه می‌کنند سخت مغروریم و تعهد می‌کنیم که پس از فتح و پیروزی ملت ایران بدون هیچ گونه چشم داشت مادی و با تلاش شبانه روزی کمبودهای درسی فرزندان عزیزمان را جبران کنیم.»[22]

گرمای مبارزه عشایر در سرمای زمستان 57

با اوج‌گیری مبارزات انقلابی و گسترده‌تر شدن آن در اقصی نقاط کشور، عشایر مناطق مختلف نیز مشارکت بیشتری در این زمینه داشتند. عشایر ایلام از جمله اقشاری بودند که به این موج فزاینده پیوستند. به گزارش ساوک «... واعظی به نام حجت‌اله لطفی در مورخه 7 /10 به مهران وارد و مطالب تحریک‌آمیزی در مساجد شهر روزها جهت عشایر ایراد و در خاتمه سخنرانی قطعنامه‌هائی مبنی بر درخواست... حکومت اسلامی تهیه و از عشایر امضاء جمع آوری می‌نماید.»[23]

علاوه بر این گزارش‌های وارده نشان می‌دهد در ارومیه عشایر همراه با نهضت مردم ایران حاضر به اقدامات مسلحانه نیز بودند. ساواک ارومیه در دی ماه 1357 گزارش داد:

«برابر اطلاع

1ـ اخیراً در شهرستان رضائیه طی درگیری مخالفین با مأمورین انتظامی و نظامی تعدادی به هلاکت رسیده و چندین نفر نیز زخمی گردیده‌اند و گفته می‌شود شخصی به نام آخوند حسنی[24] از شهرستان مهاباد چند نفر از عشایر مسلح را به رضائیه آورده و در پشت بام مسجد اعظم مستقر و روز حادثه از همانجا اقدام به تیراندازی به طرف مأمورین نموده‌اند.

2ـ خانواده افسران شهربانی و پاسبان‌ها در جلو شهربانی استان اجتماع نموده و ضمن اهانت به رئیس شهربانی اظهار می‌داشتند که ما آمده‌ایم رئیس شهربانی را به قتل برسانیم چون او باعث شده است که تعدادی پاسبان و افسر بی‌گناه کشته شود.

3ـ چند روز قبل رئیس شهربانی به مرکز احضار گردیده است و از این موضوع سابقه‌ای در این اداره کل موجود نمی‌باشد.

علیهذا خواهشمند است دستور فرمایید نسبت به صحت یا سقم موارد بند 1 و 2 تحقیق و از چگونگی امر پیرامون بند 3 این اداره کل را مطلع فرمایند، ضمناً چنان‌چه مسبب اصلی اخلالگری و آشوب در شهرستان مزبور آخوند حسنی می‌باشد در مورد دستگیری وی نظریه اعلام تا اقدام گردد.

مدیرکل اداره سوم ـ طباطبائی»[25]

در میان خبرهای دی ماه 1357 گزارش فعالیت‌های عشایر روز به روز بیشتر می‌شد به طوری که گزارش‌های نوبه‌ای ارتش از قصد عشایر ایذه برای حمله و خلع سلاح پاسگاه ژاندارمری و شهربانی آن شهر خبر داد.[26]

علاوه بر این عشایر لار نیز آماده اقدامات مسلحانه بودند. با اوج گرفتن درگیری‌ها و تظاهرات در منطقه لار، در روزی که برای تجلیل از شهدای راه آزادی مجلس ترحیم و مراسم یادبودی در مسجد جامع شهر برگزار می‌شد، یکی از سران عشایر منطقه در نامه‌ای محرمانه به آیت‌الله [سید عبدالعلی] آیت‌اللهی[27] اجازه‌ی جنگ مسلحانه و خلع سلاح پاسگاه‌های تابعه را نمود که چون اجازه امام خمینی در این مورد صادر نشده بود، آیت‌الله آیت‌اللهی با این اقدام مخالفت نمود. عبدالعلی اسلام‌پناه در این رابطه می‌گوید: «در روزی که مجلس ختم شهدا در مسجد جامع بود، یکی از بزرگان عشایر نامه‌ای به اینجانب داد که محرمانه خدمت حضرت آقا تقدیم کنم. فوراً خدمت آقا بردم. ایشان پس از مطالعه شفاهاً فرمودند: فعلاً صلاح نیست چون آیت‌الله خمینی اجازه ندادند اقدام مسلحانه شود. آن مرد رفت. پس از پایان مراسم که حضرت آقا به منزل تشریف بردند فرمودند متوجه آن نامه‌ی مسجد شدی؟ عرض کردم خیر. فرمودند محرمانه باشد. این‌ها اجازه جنگ مسلحانه و خلع سلاح پاسگاه‌های تابعه نمودند که من موافقت ننمودم، چون اجازه آیت‌الله خمینی نیامده بود.»[28]

در این روزها حکومت کوشید تا با شایعه‌ى حمله‌ى عشایر به شهرها و روستاها، موج تازه‌اى از نگرانى را در میان مبارزان و مردم رواج بخشد و بدین ترتیب روند نهضت را تغییر دهد. آیت‌الله سید محمود طالقانی طى پیامى به عشایر ایران ضمن برشمردن ستم‌ها و ظلم‌هاى پهلوى به عشایر از جمله عشایر لرستان، از همه‌ى عشایر کشور خواست تا براى پیروزى انقلاب به دستور آیت‌الله خمینى با دیگر قشرهاى مردم متحد شوند.[29]

این اتحاد به زودی نمود بیرونی خود را نشان داد و همراهی عشایر با مردم در تظاهرات‌ها حکایت از این وحدت داشت. صبح روز 19 /10 /57 در شهر یاسوج عده زیادی از مردم و عشایر بویراحمد در محل ورزشگاه غلامرضا تختی گرد آمدند. آن‌ها با خود پارچه نوشته‌هایی حمل می‌کردند. شهر تعطیل بود. راهپیمایی مردم زیر بارش برف صورت گرفت. مردم از خیابان‌های «سی سخت و ششم بهمن» عبور کردند و در مسجد ولی عصر بست نشستند. در آنجا سخنرانی‌هایی توسط روحانیان برای مردم صورت گرفت. تظاهرات یاسوج بدون درگیری پایان یافت.[30]

از اقدامات بسیار جالب عشایر و روستاییان دزفول که حکایت از آگاهی سیاسی بالا و حضور آن‌ها در صحنه‌های انقلاب داشت، ورود آن‌ها در روز 22 دی ماه 57 به شهر دزفول بود. در ‌این روز عشایر و روستاییان اطراف دزفول در یک راهپیمایی با شکوه وارد شهر شدند و مورد استقبال شورانگیز مردم قرار گرفتند. ‌این واقعه از آن جهت اهمیت داشت که ساواک دزفول خیلی تلاش کرد عشایر اطراف را جهت حمله به شهر و ‌ایجاد آشوب و بی‌نظمی‌ تحریک کند، ولی موفق نشد. سید احمد زرهانی در این خصوص می‌گوید: «عشایر دزفول به دلیل تأثیری که مردم‌ این شهر بر روی آن‌ها داشتند، حاضر به همکاری با رژیم جهت سرکوب انقلابیون و مردم نشدند. هرچند که ساواک خیلی تلاش کرد تا آن‌ها را علیه انقلابیون متحد کند، ولی عشایر فهیم دزفول با رژیم همکاری نکردند.»[31]

در گزارش نوبه‌ای اطلاعاتی شماره 40 اداره سوم ستاد بزرگ ارتشتاران درباره تظاهرات عشایر دزفول آمده است: «ده‌ها هزار تن از روستاییان و عشایر حومه دزفول که در میان آن‌ها تعداد زیادی زن و بچه به چشم می‌خورد وارد این شهر شدند. این گروه در حالی که پلاکاردهایی حاوی شعارها و عکس‌های حضرت آیت‌الله العظمی خمینی در دست داشتند شعارهایی از این قبیل می‌دادند: این آیه قرآن است / زمین مال دهقان است؛ نه ارباب و رعیتی/ نه شرکت کشت و صنعتی؛ ما همه روستایی آزاده‌ایم / دست بیعت با خمینی داده‌ایم... اوج تظاهرات هنگامی بود که تظاهرکنندگان تصاویر امام خمینی را به سربازان دادند و عکس‌های امام خمینی را روی چند زره‌پوش چسباندند.»[32]

گستردگی حضور عشایر علاوه بر خنثی کردن نقشه‌های دستگاه امنیتی رژیم پهلوی به گونه‌ای بود که تظاهرات در برخی از شهرها با پیشگامی و جلوداری عشایر برگزار می‌شد. به طوری که به گزارش روزنامه کیهان در 28 دی ماه 57 «یکصد هزار نفر از اهالی کازرون و روستاهای اطراف آن و عشایر منطقه امروز در اجتماعی بزرگ شرکت کردند و پس از تغییر نام استادیوم شهر به نام جهان پهلوان تختی در خیابان‌ها به راه افتادند و خواستار مجازات مستبدان شدند. نام خیابان‌های شهر نیز تغییر یافت. اجتماع 300 هزار نفری که دیروز در مسجد وکیل شیراز و خیابان‌های اطراف تشکیل شد یک راهپیمایی نیز به دنبال داشت که پیشاپیش همه عشایر قشقایی حرکت می‌کردند شعار آن‌ها این بود که «عشایر بیدار است از سلطنت بیزار است.»[33]

با نزدیک شدن به ایام اربعین حسینی در سال 57 تظاهرات مردمی حال و هوای دیگری پیدا کرد. این تجمعات علاوه بر پیوند با عاشورا و بهره‌وری از آموزه‌های کربلا، سازماندهی‌شده‌تر از گذشته برگزار می‌شد. 30 دى 1357 مصادف با اربعین حسینى، سراسر ایران شاهد تظاهرات و سوگوارى بود. در این روز بیش از 300 هزار تن از اهالى خرم آباد و عشایر مناطق اطراف دست به تظاهرات زدند که طى آن نمایندگان و سران عشایر با جامعه‌ى روحانیت اعلام هم‌بستگى کردند.[34] گروهی از عشایر قشقایی نیز در حرم حضرت شاه چراغ (ع) گرد هم آمدند و به سخنان حجت‌الاسلام مجدالدین مصباحی[35] پیرامون نهضت اسلامی ایران گوش دادند.[36]

در شهرهایِ مختلف استان خوزستان نیز تظاهرات‌های با شکوهی در روز اربعین برپا شد. گسترده‌ترین تظاهرات در این استان، مربوط به شهر اهواز بود. در اهواز حدود پانصد هزار نفر که تعداد کثیری از آن‌ها از عشایر و روستاییان اطراف بودند، تظاهراتِ با شکوهی برگزار کردند. در خرمشهر نیز حدود شصت هزار نفر از اهالی این شهر در مسجد امام صادق(ع) اجتماع نموده و سپس در حالی که روحانیان مبارز شهر نظیر: حجت‌الاسلام ‌والمسلمین [سید ابوالحسن] نوری، ربانی، [عبدالله] محمدی، [سید نقی] موسوی و شیخ محمدطاهر[آل شبیر خاقانی] در پیشاپیش آن‌ها در حرکت بودند، در سطح شهر دست به تظاهرات زدند و سپس به مسجد امام صادق(ع) بازگشتند و نماز جماعت را در آنجا برگزار کردند. در آبادان، علی‌رغم بارش شدید باران، بیش از یکصد هزار نفر از اهالی این شهر، تظاهرات با شکوهی برگزار کردند. در این تظاهرات عشایر، روحانیان و اعضای هیئت اعزامی امام خمینی و بانوان پیشاپیش، در حرکت بودند. تظاهرکنندگان پس از اجتماع در ورزشگاه تختی به سخنرانی یکی از روحانیان این شهر گوش فرا دادند.[37]

پیام مهم امام خمینی به عشایر

حضور بی‌سابقه عشایر در کوران حوادث انقلاب منجر به پیام بسیار مهم امام خمینی شد. در آستانه بهمن 57 عشایر بویراحمد آمادگی خود را در همراهی با انقلاب اسلامی از طریق آیت‌الله ملک‌حسینی به امام خمینی اعلام کردند. امام خمینی نیز در پیامی به تاریخ 2 بهمن 1357 (22 صفر 1399) از سلحشوری عشایر آن دیار تقدیر کردند:

«عموم طوائف و ایلات سلحشور و شجاع بویراحمد ایدهم‌الله‌ تعالی

از عواطف اسلامی شما سلحشوران مسلمان و طرفداران جمهوری اسلامی متشکرم. امید است در پرتو حکومت عدل و افراشته شدن پرچم اسلام، آزادی و امنیت و استقلال نصیب ملت محترم ایران شود.

اینجانب از عواطف بویراحمد و سایر طوائف شجاع ایران، تقاضا دارد که در حفظ نظام و امنیت منطقه خودشان، کمال مراقبت را بنمایند و در این مواقع حساس که به وطن ما می‌گذرد، نگذارند اشخاص ماجراجو، به بدخواهان دین و کشور بهانه دهند. از خداوند تعالی عظمت اسلام و مسلمین را خواهانم.»[38]

این پیام اثر شگرفی در انگیزه عشایر برای ادامه مبارزات داشت. 4 بهمن 57 عشایر خرم‌‌آباد همراه با دیگر مردم این شهر با برپایی تظاهرات خواستار استعفای نمایندگان مجلس این شهرستان در مجلس شورای ملی شدند. همچنین آنان برای مقابله با توطئه چماقداران دست به انشتار اطلاعیه‌ای زدند. در اطلاعیه عشایر لرستان آمده است: «آن کس که چماق به دست گیرد و هدفی مغایر با انقلاب خلق ایران داشته باشد، گور خود را کنده است... با تمام توان و ایثار آخرین قطره خون با چنین دسته‌ی مزدوری مبارزه خواهد شد و به دستور امام خمینی هرگونه اقدامی از جانب چنین گروه یا دسته‌هایی، با شدیدترین عکس‌العمل عشایر لرستان رویارو خواهد شد.»[39]

این در حالی بود که عشایر شمال لرستان چون کاکاوند، ایتوند و اولادقباد طی نامه‌ای که از هرسین برای آیت‌الله جلیلی به کرمانشاه فرستادند، هم‌بستگی خود را با ملت ایران و امام خمینی اعلام کردند.[40]

عشایر جنوب کشور نیز همچون سایر نقاط کشور با شدت بیشتری به صفوف مبارزان پیوستند. به گزارش نوبه‌ای اطلاعاتی شماره 50 اداره سوم ستاد بزرگ ارتشتاران از ساعت 0930 روز 7 /11 /1357 حدود 30 هزار نفر از عشایر و طبقات مختلف مردم خرمشهر به تظاهرات و راهپیمایی پرداختند.[41]

همچنین در همان روز منطقه عشایری یاسوج «شاهد تظاهرات و راهپیمایی هزاران نفر از مردم این شهر بود که ضمن آن شعارهایی بر ضد دولت و به طرفداری از رهبران مذهبی داده شد.»[42]

علاوه بر این در آستانه ورود امام خمینی به کشور در بهمن ماه 57 عشایر مناطق مختلف حاضر به اقدامات دیگری نیز بودند. دستگاه‌های امنیتی رژیم پهلوی پیشنهاد آیت‌الله ملک‌حسینی برای تجهیز و تسلیح عشایر را گزارش کردند. بنابر این خبر «اخیراً یکی از روحانیون قشری اهل یاسوج و ساکن شیراز به نام سید کرامت‌الله ملک حسینی بیکی از سران عشایر یاسوج پیشنهاد نموده برای مسلح کردن عشایر و اقدام مسلحانه علیه دولت، می‌تواند اسلحه و پول را از طریق آیت‌الله [سید محمود] طالقانی و آیت‌الله [یحیی] نوری تهیه و در اختیار آن‌ها قرار دهد.»[43]

همزمان با سالروز رحلت پیامبر(ص) و شهادت امام حسن مجتبی(ع) با دعوت آیات عظام و علمای شیراز و با برنامه‌ریزی کمیته هماهنگی، تظاهرات بزرگی در روز ۷ بهمن ۱۳۵۷ در شیراز برپا شد. در این گردهمایی و تظاهرات، بسیاری از اقشار مختلف مردم شیراز از جمله روحانیان، فرهنگیان، بازاریان، دانشگاهیان، اصناف، کسبه، کشاورزان، عشایر و کارکنان ادارات شرکت داشتند. در گزارش روزنامه اطلاعات از تظاهرات 7 بهمن در شیراز آمده است: «حدود یکصد و پنجاه هزار نفر از اهالی شیراز در صحن مطهر حضرت شاه چراغ (ع) و مسجد جامع این شهر اجتماع کردند. ابتدا حجت‌الاسلام مجدالدین محلاتی سخنانی ایراد کرد و بعد پیام‌های دانشجویان دانشگاه شیراز ، کارکنان صنایع الکترونیک، پیام مورخ 26 صفر امام خمینی و پیام عشایر مسلح فارس قرائت شد.»[44]

طبق گزارش روزنامه مزبور در روز 28 صفر «نیم میلیون نفر از ساکنین اهواز و عشایر و روستائیان اطراف، در یک راهپیمائی کم‌سابقه خواستار مراجعت فوری امام خمینی به وطن شدند. راهپیمائی بزرگ اهواز از حسینیه اعظم آغاز شد و راهپیمایان پس از طی خیابان‌های شهر و ابراز احساسات نسبت به سربازانی که عکس آیات عظام در دست داشتند، بار دیگر به حسینیه بازگشتند. در خاتمه راهپیمائی حجت‌الاسلام ابوالقاسم خزعلی[45] قطعنامه راهپیمایان را در 11 ماده و همچنین پیام گروهی از افراد لشگر اهواز و پیام عشایر بختیاری را در همبستگی با مبارزات مردم قرائت کرد.[46]

با ورود امام خمینی به کشور در 12 بهمن 1357، مبارزات عشایر همراه با مردم سراسر کشور برای فتح آخرین سنگرها ادامه یافت. هزاران تن از مردم لرستان به پشتیبانى از مردم تهران و همافران نیروى هوایى دست به راهپیمایى زدند. در پایان راهپیمایى شایع شد تیپ 84 خرم‌آباد قصد اعزام نیرو به تهران دارد. با شنیدن این خبر مردم از جمله جوانان و عشایر مسلح، جاده‌هاى اصلى استان چون جاده خرم‌آباد به بروجرد و جاده خرم‌آباد به خوزستان را در فاصله‌هاى مختلف، به ویژه در دروازه‌هاى شهر خرم‌آباد، بستند تا مانع ورود ارتش به تهران شوند. همچنین بسیارى از نیروهاى مردمى، مسلح رهسپار تهران شدند. این در حالى بود که نیروهاى ارتش، شهربانى و ژاندارمرى خرم آباد نیز همبستگى خود را با مردم اعلام کردند.[47]

بدین ترتیب عشایر با همراهی و پیوستن به تظاهرات‌های مردمی و پشتیبانی از روحانیت مبارز به رهبری امام خمینی نقش به سزایی در پیروزی انقلاب اسلامی در 22 بهمن 1357 ایفا کردند؛ چنان که امام خمینی بلافاصله در 23 بهمن 1357 یک روز پس از پیروزی انقلاب در پاسخ به نامه آیت‌الله ملک‌حسینی از عشایر تقدیر کردند. در متن نامه امام آمده است:

«بسمه تعالی‌

خدمت جناب مستطاب حجت الاسلام آقای حاج سید کرامت‌الله ملک حسینی دامت افاضاته‌

مرقوم محترم آن جناب واصل گردید. از اظهار محبت جنابعالی و عشایر محترم کهکیلویه و بویراحمد متشکرم و دوام توفیقات همگی را از خدای تعالی خواستارم. امید است ان شاء‌الله تعالی با هوشیاری کامل و حفظ وحدت و همبستگی از توطئه‌های دشمنان اسلام در هر حال جلوگیری کرده و مانع هر گونه اخلال و تفرقه و اختلاف گردید. سلام این جانب را به عموم آقایان محترم ابلاغ فرمایید.

و السلام علیکم و رحمه‌الله و برکات.

 به تاریخ 14 ربیع الاول 99

روح‌الله الموسوی الخمینی‌.»[48]

گزارش ساواک از تبلیغ و روشنگری در میان عشایر برای مبارزه با رژیم پهلوی در فروردین 1357

گزارش ساواک از شرکت دانشجویان و دانش‌آموزان عشایر در تظاهرات مردم شیراز در مهر 1357

گزارش ضداطلاعات ارتش از نصب اعلامیه همبستگی عشایر فارس در دانشکده ادبیات در آبان 1357

گزارش ساواک قم از پاسخ آیت‌الله سید محمدرضا گلپایگانی به استفتائیه جمعی از عشایر در آبان 1357

گزارش بولتن سری ساواک از حمایت عشایر بویراحمد و یاسوج از آیت‌الله سید کرامت‌الله ملک‌حسینی

گزارش ساواک شیراز درباره پشتیبانی عشایر از آیت‌الله ملک حسینی

گزارش ساواک از تحریک عشایر ایلام در آذر 1357

اعلامیه تفقد امام خمینی از عشایر بویراحمد در 2 بهمن 1357 منتشر شده توسط گروه فلق

دیدار بختیاری‌ها با امام خمینی

دیدار بختیاری‌ها با امام خمینی

دیدار بختیاری‌ها با امام خمینی

دیدار عشایر بختیاری با امام خمینی در قم

دیدار عشایر لر با امام خمینی در قم

تعداد مشاهده: 7830