گزارش مشروح منبع ساواک از قیام 19 دی 1356 قم
تاریخ انتشار: 18 دي 1398
تنها چند روز پس از سفر کارتِر به ایران در دی ماه سال 1356 و حمایت آشکار او از محمدرضا شاه و حکومت پهلوی نگذشته بود که به خواست و اراده‌ی شاه مقاله‌ی توهین‌آمیزی با عنوان «ایران و استعمار سرخ و سیاه» علیه روحانیت و امام خمینی(ره) نگارش یافت و در عصر روز 17 دی ماه در روزنامه‌ی کثیرالانتشار اطلاعات به چاپ رسید. خبر انتشار این مقاله به سرعت در میان طلاب حوزه‌ی علمیه‌ی قم و شاگردان حضرت امام و سایر علما و روحانیون پخش شد و خشم عمومی را نسبت به این اقدام رژیم برانگیخت. صبح روز 18 دی ماه طلاب جهت اتخاذ تصمیم و طرح اعتراض گرد هم آمده و برای کسب تکلیف و همسانی مواضع به منزل مراجع بزرگ قم از قبیل حضرات آیات گلپایگانی، مرعشی نجفی، مکارم شیرازی، نوری همدانی و ... مراجعه نمودند. همه آیات عظام به محکومیت این اقدام دولت و برخورد شدید با مسئولین آن نظر داشتند و طلاب را به اتحاد و یکپارچگی توصیه کردند.
هرچند نخستین حضور طلاب در خیابان‌ها در اعتراض به انتشار مقاله‌ی مذکور با درگیری‌های محدودی با قوای انتظامی همراه بود، لکن آن‌چه این اعتراضات را به قیامی خونین و نمادین در تاریخ انقلاب اسلامی مبدل کرد، حوادثی بود که در روز بعد یعنی 19 دی ماه به وقوع پیوست. سند زیر اعتراضات مردم قم در روز 19 دی ماه را به روایت نشسته است. این سند چگونگی شکل‌گیری اعتراضات را توصیف کرده است. تهیه‌کننده گزارش خود داخل جمعیت بوده است و گزارش خود را در جایی که نتوانسته جمعیت را همراهی کند قطع کرده است. در این گزارش می‌توان نقش کانونی و محوری روحانیت و حوزه علمیه قم را مشاهده کرد. برخی از عبارات و جملات این گزارش جالب توجه است:
یکی از مراجع می‌گفت در اینجا به آقای خمینی توهین نشده چون ایشان را همه می‌شناسند به مراجع دیگر توهین شده؛ زیرا غیر از ایشان [حضرت امام خمینی(ره)] سایرین را جزو خودشان می‌دانند. پس به ما هم توهین شده… در این وقت مأمورین به جمعیت حمله کردند و مردم هم مقاومت کرده … مأمورین ناچار شدند که تیراندازی کنند. با اینکه مأمورین مرتب تیراندازی می‌کردند ولی طلبه‌ها متفرق نمی‌شدند و همچنان شعار می‌دادند… اگر تظاهرات امروز کشته داشته باشد قم و حتی ایران به این زودی ساکت نخواهد شد… جمعیت متظاهرین بعد از ظهر را بیش از ده هزار نفر گزارش کرده‌اند… تظاهرات از یک رهبری و تاکتیک مخصوص برخوردار بوده است…
سند دیگر به اسامی شهدا و مجروحین این رویداد اشاره دارد. در میان شهدا و مجروحین طلبه، دانش‌آموز، کارگر، کارمند، جوشکار و ... دیده می‌شوند. یکی از شهدای این اعتراضات، به دلیل اصابت گلوله به مغز به شهادت رسیده است.
*****
گزارش خبر
موضوع: تظاهرات روز 19 / 10 / 36 قم
روز 19 / 10 / 36 هم مانند روز هجدهم به عنوان اعتراض نسبت به مقاله روزنامه اطلاعات که به خمینی اهانت کرده بود درس‌های حوزه علمیه قم تعطیل بود و همچنین بازار قم و مغازه‌های اطراف بازار و اکثر مغازه‌های خیابان‌ها تعطیل بودند. ساعت حدود ده صبح طلبه‌ها که در مسجد اعظم و مدرسه خان و صحنین اجتماع کرده بودند به طور دسته جمعی به منزل شیخ هاشم آملی رفتند. آملی خیلی مختصر و در چند کلمه گفت: ما این اهانت را محکوم می‌کنیم و ساکت نمی‌نشینیم. من پیشقدم شده با آیات و مراجع دور هم می‌نشینیم و تصمیم می‌گیریم که چه باید بکنیم. حرف‌هایی داریم که در اینجا صلاح نیست بگویم. ما کارهای شما را تحسین می‌کنیم. همه شما را دوست داریم. به خاطر شماها ما را می‌شناسند. شما هم متحد باشید.
پس از سخنرانی آملی طلاب به منزل علامه طباطبایی رفتند و علامه طی چند کلمه برنامه دولت را در این مورد محکوم کرد. سپس شیخ محمد یزدی رشته صحبت را به دست گرفته و گفت: چرا احساسات مردم را ندیده می‌گیرند؟ آیا نمی‌دانند مردم بیدار هستند؟ یک نفر مجهول‌الهویه مقاله‌ای در روزنامه این مملکت می‌نویسد و یا در روزنامه‌های قبل اهانت می‌کردند اینها به ضرر خودشان است. پس از سخنرانی یزدی طلاب از منزل علامه به مدرسه امیرالمؤمنین رفتند و در آنجا آقای ناصر مکارم شیرازی سخنرانی کرده و اظهار داشت: بدانید که در صدر اسلام تاکنون برنامه همینطور بوده به پیغمبران اهانت می‌کردند تا این زمان که برمی‌دارد در یک کاغذ پاره به مرجع بزرگ توهین می‌کند. یکی از مراجع می‌گفت در اینجا به آقای خمینی توهین نشده چون ایشان را همه می‌شناسند به مراجع دیگر توهین شده زیرا غیر از ایشان سایرین را جزو خودشان می‌دانند پس به ما توهین شده، و اضافه کرد بیایید متحد باشیم و دست به دست هم بدهیم اگر قرار باشد بمیریم همه با هم بمیریم و اگر هم زنده باشیم با هم زنده باشیم. و سپس نوشته روزنامه را محکوم کرد. بعد از سخنرانی مکارم طلاب به منزل وحید خراسانی رفتند. در آنجا ابتدا هادی مروی داماد خزعلی صحبت کرده و از مقامات دولت خواست نویسنده مقاله را محاکمه کنند بعد وحید خراسانی شروع به صحبت کرده و در ضمن صحبت خمینی را تشبیه به نور کرد که اگر کسی پا روی نور بگذارد نور خاموش نمی‌شود و سپس شعری خواند که مفهومش این بود که آب دریا به دهان سگ نجس نمی‌شود و درحالی که روی سخنش با نویسنده مقاله بود گفت: ای احمق تو به شخصی توهین کردی که معرفه است درحالی که تمام بندگان نکره هستند ولی وقتی به خدا نزدیک شدند معرفه می‌شوند. پس از سخنرانی وحید طلاب از منزل وی بیرون آمده به طرف بازار حرکت کردند و چون ظهر شده بود و مأمورین هم بازار را محاصره کرده بودند عده‌ای داخل بازار شدند و از درب دیگر بیرون آمدند و عده‌ای هم داخل بازار نرفتند و در خیابان پراکنده شدند.
ساعت چهاربعدازظهر طلاب که مجدداً در مسجد اعظم و مدرسه خان اجتماع کرده بودند به طرف خیابان ارم و صفائیه حرکت کرده و به منزل حسین نوری رفتند. در آنجا نوری سخنرانی کرده و گفت: اگر در جراید این قبیل حرف‌ها تکرار شود مراجع تصمیم جدی خواهند گرفت و مقداری در این زمینه صحبت کرد. پس از سخنرانی نوری مردم از منزل وی بیرون آمده و در خیابان شروع به راهپیمایی کردند. نزدیک چهارراه ارم که رسیدند چند نفر شروع کردن به شکستن شیشه‌های بانک صادرات و حمله کردند به حزب رستاخیز و اتومبیل‌هایی که جلو حزب پارک شده بود و اتومبیل پلیس که جلو کلانتری یک ایستاده بود و آنها را با سنگ و چوب شکستند. در این وقت مأمورین به جمعیت حمله کردند و مردم هم مقاومت کرده با سنگ به مأمورین حمله کردند. مأمورین ناچار شدند که تیراندازی کنند. با اینکه مأمورین مرتب تیراندازی می‌کردند ولی طلبه‌ها متفرق نمی‌شدند و همچنان شعار می‌دادند و به طرف مدرسه خان می‌آمدند. نزدیک چهارراه مدرسه خان ژاندارم‌ها رسیدند و با سنگ و چوب به طلاب‌ها حمله کردند. در اینجا طلاب شعار مرگ بر خاندان پهلوی را شروع کرده و از داخل گذرخان به طرف محلات داخل شهر رفته. در اینجا من از جمعیت جدا شدم و بین من با جمعیت فاصله شد و مأمورین نمی‌گذاشتند که به داخل گذرخان بروم. ضمناً شب گذشته هم عده‌ای شیشه بانک‌ها را شکستند.
نظریه شنبه- اگر تظاهرات امروز کشته داشته باشد قم و حتی ایران به این زودی ساکت نخواهد شد. ضمناً در این گیر و دار ماشین آمبولانس بیمارستان سهامیه که متعلق به شریعتمداری است مرتب آژیرکشان دور خیابان‌های قم مانور می‌داد که یعنی ما مسئول بردن زخمی‌ها هستیم.
نظریه یکشنبه- مفاد گزارش صحیح است. همان طوری که طی تلفنگرام‌های قبلی به عرض رسیده این غائله شش کشته و 9 نفر تیرخورده و پنج نفر مصدوم وسیله سنگ و چوب داشت که در بیمارستان‌های نکوئی و کامکار و گلپایگانی بستری بوده‌اند. ضمناً جمعیت متظاهرین بعد از ظهر را بیش از ده هزار نفر گزارش کرده‌اند. در این ماجرا یکی از افسران راهنمایی و رانندگی قم به نام سروان بهرامی و چهارنفر از مأمورین شهربانی نیز مصدوم و مجروح گردیده‌اند که در بیمارستان کامکار بستری شدند. از مأمورین در حدود چهل نفر مصدوم شده‌اند که سرپایی معالجه گردیده‌اند. شراره
نظریه دوشنبه- با تایید نظریه یکشنبه به استحضار می‌رساند که در بین مردم شایع شده که حدود یکصد نفر در تظاهرات کشته شده‌اند. ضمناً تظاهرات روز 19 / 10 / 2536 از یک رهبری و تاکتیک مخصوصی برخوردار بوده است. پارسا
نظریه سه‌شنبه- با تایید نظرات داده شده و مفاد گزارش خبر ناصر مکارم شیرازی و شیخ محمد یزدی در کمیسیون حفظ امنیت اجتماعی قم به سه سال تبعید در چاه بهار و بندرلنگه محکوم گردید و نیز بازار به حمایت از اخلالگران تعطیل نکرد بلکه از ترس آشوبگران تعطیل شده. رهبر
تعداد مشاهده: 10953
