خروج ارز از کشور توسط درباریان پهلوی در سال 1357

تاریخ انتشار: 28 بهمن 1398

کودتای انگلیسی سوم اسفند سال 1299ش، مقدمه‌ی فروپاشی سلسله قاجار و به قدرت رسیدن رضاخان میرپنج با عنوان رضا شاه پهلوی در سال 1304ش گردید.

یکی از اقدامات رضاخان که تا این زمان قزاقی ساده بود، پس از محکم نمودن پایه‌های قدرت خود که با هدایت بیگانگان صورت گرفت، تلاش برای ثروت اندوزی بود. این ثروت اندوزی که همراه با چپاول و زور و تصرف بسیاری از اراضی شمال و دیگر مناطق کشور بود، در زمانی کوتاه او را به ثروتمندترین فرد ایران تبدیل کرد.

پس از واقعه شهریور 1320ش و عزل ذلت‌بار رضاخان از سلطنت و خروج او از کشور، انگلیسی‌ها پس از تعهداتی که از محمدرضا پهلوی گرفتند، او را به عنوان شاه ایران معرفی کردند. در این موقع، برای آن که راهی به ظاهر قانونی برای ادامه چپاول خاندان سلطنت طراحی شود و همچنین اموال رضاشاه در اختیار آنان قرار گیرد، در سال 1328، لایحه‌ ماده واحده‌ای از سوی محمدرضا پهلوی به هیئت رئیسه مجلس شورای ملی برده شد که بر اساس آن اموال رضاشاه برای به ظاهر صرف در امور خیریه، «موقوفه خاندان پهلوی» نام گیرد تا به دزدی و چپاول خاندان پهلوی وجهه‌ی قانونی و خیرخواهانه داده شود! این نام در سال 1337 ش پس از دورانی که حکومت محمدرضا به سمت و سوی استبداد مطلق پیش می‌رفت، به «بنیاد پهلوی» تغییر داده شد و پس از آن اقتصاد کشور ایران تحت سلطه کامل این خاندان قرار گرفت.

بنیاد پهلوی نه تنها مرکزی برای انجام امور خیریه و فعالیت‌های درست اقتصادی نبود که به محلی برای فساد اقتصادی و رانت‌خواری درباریان و خاندان پهلوی تبدیل شد و به دستور شخص محمدرضا شاه، بخشی از درآمد حاصل از فروش نفت که به عنوان مهمترین منبع درآمد کشور محسوب می‌شد، در قالب اعتبارات بانکی در اختیار بنیاد پهلوی قرار گرفت تا بخش قابل توجهی از درآمدهای آن بنیاد صرف هتل‌داری و کنترل کلوب‌های شبانه و سرمایه‌گذاری‌های خارج از کشور شود. این اقدام در واقع مقدمه‌ای شد برای خروج قانونی ارز از کشور!! در این شرایط شاه اولین فردی بود که در اوج قدرت سعی کرد تا خود را برای روز مبادا آماده کند و در همین دوران بود که فرآیند انتقال بخشی از سرمایه‌های کشور به خارج از ایران به‌ صورت خرید سهام شرکت‌های مختلف اروپایی و آمریکایی و سپرده‌گذاری در بانک‌های خارجی آغاز شد.

در کنار اقدامات محمدرضا شاه، دیگر اعضای خاندان سلطنت مانند فرح دیبا، اشرف پهلوی، غلامرضا پهلوی و... نیز در پوشش‌های مختلف، از کشور ارز خارج و در دیگر کشورها سرمایه‌گذاری کردند و به تَبَع آن دیگر درباریان و امرای نظامی و رجال سیاسی و طبقات ثروتمند در اثر تحولات اقتصادی این دوران، تحت تأثیر عوامل متعدد[1]، به خروج ارز از کشور اقدام کردند.

با اوج‌گیری انقلاب اسلامی در سال 1357ش، شاه و خاندان سلطنتی و طبقه صاحب نفوذ اقتصادی که منافع خود را در خطر می‌دیدند، به غارت‌های گذشته خود اکتفا نکردند و افزون بر آنها به خارج کردن بخش دیگری از ثروتی پرداختند که در دهه‌های 40 و 50 از طرق مختلف، همچون: سوءاستفاده‌های کلان و رانت‌های دولتی به دست آورده بودند.

حدود ده روز پس از کشتار خونین مردم در 17 شهریور در میدان ژاله تهران، کارمندان بانک مرکزی «‌در ۲۷ شهریور ۱۳۵۷، فهرست ۱۷۷ تن از افراد سرشناسی را منتشر کردند که گویا بالغ بر ۲ میلیارد دلار از کشور خارج کرده بودند. این فهرست نشان می‌داد که شریف امامی حدود ۳۱ میلیون دلار، ارتشبد اویسی ۱۵ میلیون دلار، نمازی ۹ میلیون دلار، آموزگار ۵ میلیون دلار، سپهبد مقدم ۲ میلیون دلار، شهردار تهران ۶ میلیون دلار، وزیر بهداری ۷ میلیون دلار و مدیرعامل شرکت ملی نفت، بالغ بر ۶۰ میلیون دلار از کشور خارج کردند.» (ویکی پدیا به نقل از آبراهامیان، ایران بین دو انقلاب، ص 478)

این روند در زمان نخست وزیری غلامرضا ازهاری که در نیمه آبان ماه سال 1357ش به نخست وزیری رسید و کابینه نظامی تشکیل داد، ادامه یافت و در ابتدای نخست وزیری او لیست اسامی 49 نفر دیگر از خارج‌کنندگان ارز با امضای «اتحادیه کارکنان بانک مرکزی» منتشر گردید که نام غلامرضا ازهاری در صدر آن قرار داشت. اسناد ذیل بیانگر بخشی از این غارت و چپاولگری است.

*****

لیست افرادی که از ارز از کشور خارج کردند

هموطنان عزیز

    حکومت پلید ارتشبد ازهاری با مقاومت مصمم و هر چه گسترده‌تر کارکنان مبارز بانک مرکزی چون برخورد نمود به عوامل جانی خود دستور داد تا با حمله به بانک تلاش راستین ما را برای هر چه مفتضح ساختن صادرکنندگان قاچاق ارز از کشور متوقف نمایند.

در لیستی که منتشر شد نام اشخاصی به اشتباه آمده بود و نام چند نفر که فوت کرده‌اند که با عرض پوزش از این موارد اشتباهی اعلام می‌داریم که هنوز سیل خروج ارز با کمک دلالان یهودی و بانک‌های ساخته عوامل خارجی ادامه دارد در حالی که دولت نظامی ازهاری که خود تا گلو غرقه در کثافات است دست روی دست گذاشته و بی تفاوت به فعالیت‌های قاچاقچیان ارز بین‌المللی آن اشخاص و گروهی دیگر این بار از طرف شبکه‌های قاچاق بین‌المللی ارز به قاچاق ارز مبادرت می‌ورزند. این شما و این فهرست اسامی صادرکنندگان قاچاق ارز.

مبارزه کارکنان بانک مرکزی تا پیروزی نهائی و با تأیید ملت ایران ادامه یافتنی است.

اتحادیه کارکنان بانک مرکزی

1-ارتشبد ازهاری نخست وزیر              خروج 150عدل فرش                                  170 میلیون

2-کریم معتمدی وزیر پست و تلگراف واریز 5 درصد به نام برادر نامبرده                         35 میلیون

3-صالحی وزیر مشاور و رئیس سازمان برنامه و بودجه                                             75 میلیون

4-حسنعلی مهران وزیر اقتصاد و دارائی                                                              100 میلیون

5-مهندس صدقیانی... تعاون و کشاورزی                                                              65 میلیون

6-مهندس قباد ریاحی پسر سپهبد ریاحی مدیرعامل شرکت شیلات جنوب               160 میلیون

7-دکتر ثابتی برادر پرویز ثابتی از مقامات امنیتی                                                    75 میلیون

8-مهندس امیرصالح شرکت روغن نباتی قو                                                         350 میلیون

9-مهندس رحمانی کیا مدیرعامل شرکت ساختمانی... گروه صنعتی بهشهر              530 میلیون

10-مهندس قدیمی مقاطعه کار                                                                         350 میلیون

11-رضا امین وزیر صنایع و معادن با کمک برادران امین کارخانجات صنعتی                  500 میلیون

12-مراد اربه، بازرگان                                                                                       750 میلیون

13-حسین نمازی، بازرگان                                                                               450 میلیون

14-شفیع نمازی، بازرگان                                                                                500 میلیون

15-دکتر حسین... مقاطعه کار                                                                            35 میلیون

16-مظفریان، بازرگان                                                                                      350 میلیون

17-دکتر خونساری پزشک و مقاطعه کار                                                               50 میلیون

18- پرویز خونساری معاون وزارت امور خارجه                                                         75 میلیون

19- دکتر پرتوی پزشک دربار                                                                               50 میلیون

20-... از سازمان خدمات شاهنشاهی                                                              150 میلیون

21-دکتر کاسمی از سازمان خدمات شاهنشاهی                                                160 میلیون

22- مهندس مهدی شیبانی استاندار پیشین مازندران                                          450 میلیون

23- بختیار، مقاطعه کار                                                                                   150 میلیون

24- قاسم معینی وزیر پیشین کشور                                                                   70 میلیون

25- دریا سالار حبیب‌اللهی فرمانده نیروی دریائی                                                 150 میلیون

26-چندتن نماینده مجلس و مقاطعه کار                                                             300 میلیون

27- اسلامی‌نیا مشاور هویدا                                                                            200 میلیون

28- مصباح‌زاده مدیر کیهان                                                                               450 میلیون

29- دریا سالار اردلان از صنایع نظامی                                                                400 میلیون

30- مهندس حسن هاشمی مقاطعه ‌کار                                                            150 میلیون

31- محمدعلی مسعودی سناتور                                                                      450 میلیون

32- سرلشگر مزین نماینده دربار در گرگان                                                             35 میلیون

33- کورس آموزگار                                                                                          150 میلیون

34- شالچیان وزیر راه                                                                                        75 میلیون

35- دکتر طالقانی پزشک و مقاطعه کار                                                                90 میلیون

36- عزت‌الله عاملی سفیر ایران در بلژیک                                                            350 میلیون

37- غلامرضا کیانپور وزیر پیشین دادگستری                                                          95 میلیون

38- جواد سعید رییس مجلس شورای ملی                                                          50 میلیون

39- سردار افخمی مقاطعه کار و آرشیتکت                                                            70 میلیون

40- مهندس غیاثی آرشیتکت و مقاطعه کار                                                         250 میلیون

41- مهندس فروغی وزیر فرهنگ و هنر                                                                150 میلیون

42- مهندس اسدی شرکت لیلاند                                                                      350 میلیون

43- جمشید دفتری مقاطعه کار                                                                          30 میلیون

44- خانم افشار قاسملو بازرگان                                                                       150 میلیون

45- دکتر محمد حسن لشگری پزشک                                                                 70 میلیون

46-علینقی سعید انصاری از دربار                                                                     150 میلیون

47- عبدالرضا انصاری سازمان خدمات شاهنشاهی                                              350 میلیون

48- شریف امامی نخست وزیر پیشین                                                               251 میلیون

49- سپهبد صنیعی وزیر پیشین                                                                          75 میلیون

*****

به: 311                                                                       شماره: 222 / 12 / 20ه‍11

از: 20ه‍11                                                                                تاریخ: 15 / 9 / 57

گزارش

موضوع: انتشار لیستى از مقامات که ارز از کشور خارج کرده‌اند

به طوری که گفته می‌شود انتشار لیست مورد بحث و اعتصاب کارکنان بانک مرکزى این بوده است که در مهر ماه سال جارى یکى از کارکنان والاحضرت اشرف پهلوى به بانک ملى و مرکزى مراجعه کرده و درخواست تبدیل و حواله 800 میلیون تومان به ارز و خارج شده است که آنها چون ارز موجود نداشتند این کار را آن روز نکرده‌اند و این موضوع موجب ناراحتى مشارالیها شده و همان روز مدیرکل ارز بانک مرکزى دستگیر و زندان افتاده است.[2]

نظریه شنبه: مطالب بالا مطرح شده است.

نظریه یکشنبه: نظریه شنبه تأیید می‌گردد. بدیع

نظریه سه‌شنبه: نظریه یکشنبه تأیید می‌گردد. عارف

نظریه چهارشنبه: نظریه سه شنبه تأیید می‌گردد. ترجمان

*****

بانک مرکزی ایران تهران – خیابان فردوسی

قطعنامه مورخ 2 / 10 / 1357

    به دنبال اعتصاب 20 روزه کارکنان بانک مرکزی ایران و به موجب توافقی که بین نمایندگان کارکنان بانک و آقای هاشمی دادیار دیوان عالی کشور و نماینده تام‌الاختیار وزیر دادگستری در مورد رسیدگی به خواسته‌های کارکنان بانک به عمل آمد، اطلاعیه مورخ 22 / 9 / 1357 صادر گردید. در طول یک هفته موضوع اطلاعیه فوق مقامات کارشکن بانک و در رأس آنها آقای خوش کیش رئیس کل بانک به کرات سعی کردند بدون توجه به خواسته‌های منطقی و معقول کارکنان از تجمع آنها جلوگیری نموده و بالاخره در روز سه‌شنبه 28 / 9 / 1357 با مداخله مأمورین فرمانداری نظامی جلسه کارکنان در سالن معاملات ریالی به هم خورد.

در ساعت 12 روز شنبه مورخ 2 / 10 / 1357 کارکنان مبارز بانک مرکزی ایران به پیروی از نهضت آزادیخواهی و حق طلبی ملت ایران به رهبری زعیم عالیقدر حضرت آیت‌الله خمینی ضمن پشتیبانی کامل از قطعنامه 17 ماده‌ای مصوب روز عاشورا که به تایید قاطبه ملت ایران رسیده است نسبت به موارد زیر اتخاذ تصمیم نمودند:

1- اعلام تنفر و انزجار نسبت به اعمال وحشیانه عمال دولت غیر قانونی نظامی نسبت به تجاوز به جان و مال و حیثیت مردم شهرهای نجف آباد، کرمان، مشهد و سایر شهرهای کشور.

2- اعلام یقین به این نکته که تنگناهای موجود در پخش نفت، گاز و سایر مواد مورد نیاز مردم بخشی از سیاست نظامیان در جهت خسته و فرسوده کردن مردم و انداختن مسئولیت اینگونه کمبودها به گردن اعتصابیون مبارز است.

3- اعلام همبستگی با استادان و دانشجویان مبارز دانشگاهها و مؤسسات عالی آموزشی کشور و تأیید قاطعانه تحصن استادان دانشگاهها در دانشگاه تهران که به منظور اعتراض به بسته بودن مراکز علمی و فرهنگی کشور انجام گرفته است.

4- محکوم کردن روش غیر دموکراتیک و غیرقانونی دولت در مورد تهدید به اخراج و یا قطع حقوق کارکنان اعتصابی بخش دولتی که هدف از آن ایجاد و رعب و هراس و تفرقه اندازی در صفوف متشکل و فشرده کارکنان متعهد دولتی است و اعلام خطر جدی نسبت به آن دسته از مسئولین بانک که بخواهند به نحوی از انحاء در این توطئه کثیف و رذیلانه شرکت کنند.

5- دعوت از نمایندگان راستین کارکنان کلیه بانک‌های کشور برای تبادل نظر در مورد تشکیل اتحادیه کارکنان بانک‌ها و تفویض اختیار مذاکره و انجام کارهای مقدماتی به نمایندگان کارکنان بانک مرکزی در این مورد.

6- تشکیل صندوق حمایت از کارکنان بانک مرکزی ایران.

7- اعلام حمایت قاطع و پیگیر کلیه کارکنان بانک از آن دسته از همکاران مبارزی که توسط مقامات حکومتی به دلایل سیاسی بازداشت می‌گردند.

8- تخصیص یک روز حقوق کارکنان بانک به منظور حمایت مالی از کارکنان رزمنده اعتصابی کلیه بخش‌های به خصوص صنایع نفت و مطبوعات.

9- با توجه به تأیید مقامات قضائی در مورد صحت لیست خارج کنندگان ارز از کشور و تکذیب ضمنی لیست مذکور توسط معاون ارزی بانک مرکزی قبل از رسیدگی قضائی و احراز حقیقت بدین وسیله اعتراض خود را نسبت به پیش داوری یک مقام رسمی بانک در جهت انحراف افکار عمومی اعلام می‌داریم و درخواست رسیدگی جدی و اعلام نظر صریح و قاطع نسبت به کسانی که مبادرت به خروج ارز از کشور کرده‌اند را داریم.

10- نظر به عدم توجه و عدم تحقق خواسته‌های مندرج در قطعنامه‌های صادره و از جمله قطعنامه صنفی شماره یک بدینوسیله از تاریخ 3 / 10 / 1357 به مدت یک هفته اعلام اعتصاب می‌نمائیم و شکل اعتصاب به صورت حضور در بانک و عدم انجام مطلق کار خواهد بود.

*****

به: 342                                                                           شماره: 81018 / 20ه‍‍25

از: 20 ه‍ ‍25                                                                             تاریخ: 4 / 10 / 57

گزارش خبر

موضوع: وضعیت بانک مرکزى

در ساعت 1030 روز 2 / 10 / 57 عده‌اى حدود 200 الى 300 نفر از کارمندان بانک مرکزى در سالن غذاخورى کارکنان بانک مرکزى اجتماع، ابتدا صالحى کارمند اداره بررسی‌هاى اقتصادى پشت میکرفن قرار گرفت و گفت: درود ملت ایران به انبیاء و اولیاء و رهبر عالیقدر ملت ایران عجل‌الله و فرجه، امام خمینى که همه صلوات فرستادند و گفت: به یاد داریم چگونه جوانان ما قتل عام گردیدند، به یاد دارید ثروت ملى ما چطور غارت شد، به یاد می‌آورید در میان 150 و چند کشور حکومت غاصبى چون ایران داشته باشد، به یاد دارید در کدام کشور دنیا حکومت نظامى یا دولت نظامى این چنین بر ملت تازیده باشد، دیگر چه می‌خواهند براى ساکت کردن این ملت. دست به چه حیله‌ها که نزدند. با تمام قدرتشان از سازمان سى ـ آى ـ ا افرادى چون هلمز و بوش و چند اسم دیگر به ایران گسیل داشتند تا بتوانند بقایاى رژیم پوسیده را جهت غارت بیشتر و قتل عام مردم حفظ کنند اگر چاره داشتند آیزنهاور و غیره را که طراحان 28 امرداد بودند از گور بیرون می‌کشیدند و به ایران می‌فرستادند تا شاید بتوانند به خیانت و آدم‌کشى خود و قتل و غارت ادامه دهند. آنها آنقدر گمراه هستند که وقتى سند گمراهیشان افشاء گردید معاون ارز بانک با دولت نظامى و رادیو تلویزیون نظامى مصاحبه نمود و انکار کرد و این طور وانمود کردند که نبى نبود، بنى بود تقى نبود، نقى بود، که همه کارمندان خندیدند ولى همین دستگاه نظامى ناچار شد اسامى جعلى را تائید نماید. شرم بر این غاصبین و غارتگران بین‌المللى و گفت معاون دیگر بانک در میان کارمندان ظاهر و می‌گوید به سالن نهارخورى بروید در آنجا از شما با چاى پذیرائى خواهد شد دیگر به زانو در آمده‌اند با تلاش مذبوحانه به این طرف و آن طرف چنگ می‌اندازند بارها گفتیم طرح داریم، خواهش کردیم در مورد کشاورزى، در مورد صنعت، این اقتصاد ناسالم، حتى ما را نپذیرفتند ولى امروز معاون بانک می‌گوید بفرمائید ما هم می‌آئیم و گوش می‌کنیم. بعد از وى رأفتى پشت میکرفن قرار گرفت و گفت دکتر حداد می‌خواهد صحبت کند همه هو کردند و حداد صحبت نکرد، و نیازى کارمند بانک قطعنامه‌اى را در 9 ماده خواند که بعد یک ماده نیز به آن اضافه کردند و شد 10 ماده.

1ـ محکوم کردن رفتار دولت غیر قانونى نظامى در مورد شهرهاى نجف‌آباد و مشهد و غیره.

2ـ محکوم کردن معاونى که بر خلاف و میل کارکنان بانک به نشر مطالب دروغ پرداخت و نهضت ملى را غیر واقع جلوه می‌دهد و محاکمه دقیق و سریع آنان.

3ـ در مورد عدم اخراج کارکنان که به دلائل سیاسى از بانک اخراج می‌شوند بایستى حمایت گردند.

4ـ اعلام همبستگى با کلیه صفوف على‌الخصوص رزمندگان شرکت ملى نفت و رادیو تلویزیون و اختصاص یک روز حقوق به آنان.

5ـ از ساعت 1030 به مدت یک هفته اعتصاب نشسته.

6ـ ایجاد کانونى از کلیه کارکنان بانک که نمایندگانش در تمام تصمیمات هیئت عامل نظارت داشته باشند.

و 4 ماده دیگر.

سپس دکتر حداد پشت میکرفن قرار گرفت و او را هو کردند. دکتر حداد گفت: بعد از جنگ جهانى تعدادى دانشمند در آلمان جمع می‌شوند اولین حمله‌اى[مسأله‌اى] را که مورد بررسى قرار می‌دهند دموکراسى و آزادى حقوق بود و موافق و مخالف صحبت می‌کنند و گفت: من با شما هم صدا هستم که دستگاه ساواک و دستگاه آگاهى و شهربانى خوب کار نکرده‌اند مردم را به سیم کشیده‌اند، حقایق را بازگو نکرده‌اند منهم حرف شما را می‌زنم. چند ماه قبل در میهمانى که حدود 200 نفر با حضور هویدا بود و پیپ را زیر لب گذاشته بود، بودم در مورد مسئله‌اى صحبت می‌کرد جمله‌اى گفتم که او ناراحت شد و گفت آقا از جمهورى‌خواهان هستند ما خبر نداریم ولى من از ترس ساواک چیزى نگفتم اینها مملکت را به این روز انداخته‌اند پرفسورى که اسمش را به خاطر ندارم می‌گوید آزادى و دمکراسى وقتى است که اگر در میان چند آفریقائى که نشسته‌اند صحبت شود بنشیند و گوش کنند و جواب بدهند نه آن که به پیت حلبى بزنند و سر و صدا راه بیاندازند و خطاب به صالحى گفت: آقائى که صحبت می‌کردى آن وقت که بچه بودى، موقعى که آذربایجان تجزیه می‌شد من با دکتر سنجابى و جبهه ملى همکارى می‌کردم. مجله دانشجو را به وجود آوردم حالا شما من را مسخره می‌کنید. همه گفتند پس تو توده‌اى بوده‌اى که حالا سر از سازمان ساواک در آورده‌اى پس خودت را بشناس. خانم صدوقى پشت میکرفن رفت و به حداد حمله کرد و گفت: تو که دم از آزادى می‌زنى چطور نگذاشتى تا ما حرف بزنیم حالا امروز خود را وابسته به جبهه ملى معرفى می‌کنى. ما می‌دانستیم تو چند چهره هستى حالا خودت خود را معرفى کردى. و بعد یک خانم دیگر پشت میکرفن رفت و قطعنامه‌اى از آیت‌اله طالقانى را خواند که مربوط به اعتصابات علیه دستگاه جبار و حکومت دست نشانده بود و گفت به مبارزه میهنى ادامه می‌دهیم و شعارهائى از قبیل درود بر کشته شدگان، درود بر زندانیان سیاسى  و غیره داد. این اجتماع در ساعت 1200 خاتمه یافت.

نظریه شنبه: ندارد.

 نظریه چهارشنبه: قبلاً گزارشاتى از نارضایتى کارکنان بانک مرکزى از حداد معاون آن بانک به عرض رسیده است. ضمناً روز 3 / 10 / 57 کارکنان بانک مرکزى اعتصاب نشسته نموده‌اند و حدود 200 نفر نیز براى آزاد نمودن خیرآبادى به دادگسترى مراجعه نموده‌اند.

نظریه 20 ه‍ 22 ـ از طریق منبع موجود در بانک مرکزى نیز موارد فوق تائید گردیده که بر اساس آن در جدول در روزهاى 2 و 3 / 10 / 57 عمل گردید.

تعداد مشاهده: 3823