نگاهی کوتاه به اولین رئیس کمیته مشترک ضد خرابکاری سپهبد جعفرقلی صدری

تاریخ انتشار: 12 خرداد 1403

جعفرقلی صدری رئیس شهربانی کل کشور

«سپهبد جعفر قلی صدری نخستین رئیس کمیته مشترک ضد خرابکاری، رئیس شهربانی کل کشور و عضو لژ فراماسونری بود.

جعفر قلی صدری، فرزند فرج‌الله، به سال ۱۲۹۰ش در اصفهان متولد شد. پس از پایان تحصیلات ابتدایی و متوسطه وارد دانشکده افسری شد و با درجه ستوان دومی فارغ التحصیل گردید و وارد صف ارتش شد. وی همچنین دوره عالی نظامی و دانشگاه جنگ را نیز گذراند و تا درجه سپهبدی ارتقای مقام یافت. جعفرقلی صدری پس از طی دوره دانشکده افسری به سمت افسر مربی در همین دانشکده مشغول به کار شد. در جریان اعزام نیروهای ارتش ایران به آذربایجان، در ماجرای فرقه دمکرات آذربایجان وی مأمور استقرار در منطقه سراب و اردبیل بود و با نفرات خود به مدت دو سال در این منطقه ماند و سپس به تهران بازگشت.

جعفر قلی صدری در ماجراهای نهضت ملی شدن صنعت نفت و سپس کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ به نفع حکومت پهلوی، فعالیت‌های بسیاری کرد و سپس آجودان مخصوص محمدرضا پهلوی گردید. بلافاصله پس از کودتای ۲۸ مرداد برای گذراندن دوره عالی نظامی وارد دانشگاه جنگ شد که تا ۱۳۳۸ این دوره ادامه یافت. جعفرقلی صدری پس از پایان دوره آموزش در ۱۳۳۸ به فرماندهی منطقه «خانه» واقع در مرز ایران و عراق منصوب شد و از بدو تشکیل لشگر پنج ارتش تا انحلال آن در این منطقه ماند و سمت‌هایی چون معاون لشگر، فرمانده لشگر و فرمانده منطقه را بر عهده گرفت. وی در این دوره درجه سرتیپی داشت. وی در قیام عشایر در عملیات «تنگ نباتی» با عشایر بویر احمدی درگیر شد و به سرکوب عشایر پرداخت و به دلیل این موفقیت از سوی محمدرضا پهلوی نشان «سپه» گرفت.

جعفر قلی صدری در آذربایجان فرمانده منطقه مرزی رضائیه تا سقز بود که محمدرضا پهلوی در سفری به آذربایجان در ۱۳۴۳ به وی درجه سرلشگری داد و او را به تهران منتقل کرده، به معاونت سازمان ژنرال آجودانی شاه منصوب نمود. این سازمان با فعالیت‌های صدری گسترش یافت و به سرای نظامی شاهنشاهی تبدیل شد. صدری نیز به درجه سپهبدی ارتقا یافت.

سپهبد جعفرقلی صدری در مراسم سلام عید مبعث (سه شنبه هفتم مهر ۱۳۴۹) به دستور محمدرضا پهلوی به ریاست شهربانی کل کشور منصوب شد. دوره ریاست سپهبد جعفرقلی صدری به شهربانی کل کشور تا دهم مرداد ۱۳۵۲ ادامه یافت.

در دوره ریاست وی بر شهربانی و در چهارم بهمن ۱۳۵۰ به دستور محمدرضا پهلوی کمیته مشترک ضد خرابکاری برای مقابله با مبارزان علیه حکومت پهلوی تشکیل گردید. رئیس این سازمان تازه تأسیس سپهبد جعفرقلی صدری رئیس شهربانی کل کشور و رئیس ستاد آن پرویز ثابتی از مقامات ساواک تعیین شد. این کمیته که به مخوف‌ترین زندان و شکنجه‌گاه عصر پهلوی دوم تبدیل شد با ۶۵ کارمند ساواک و ۲۰۰ نفر از افسران، درجه‌داران و پاسبانان شهربانی آغاز به کار کرد. به رغم فعالیت این کمیته، سپهبد جعفرقلی صدری به دلیل اختلاف شدید با پرویز ثابتی رئیس ستاد این زندان، در اردیبهشت ۱۳۵۲ از سمت ریاست کمیته برکنار شد.

سپهبد جعفرقلی صدری پس از برکناری از ریاست کمیته مشترک، در دهم مرداد ۱۳۵۲ از سمت ریاست شهربانی کل کشور نیز برکنار شد و در اول آذر ۱۳۵۲ پس از سی و هشت سال خدمت به حکومت پهلوی بازنشسته شد و با موافقت شاه در ۱۳۵۴ شرکت حمل و نقل بین‌المللی «پرس اکسترنال ترانسپورت» را تأسیس کرد که امور حمل و نقل انحصاری سازمان تعاونی مصرف شهر و روستا به این شرکت واگذار شد. سپهبد جعفر قلی صدری عضو لژ فراماسونری بزرگ ایران بود و گزارش‌های متعددی در پرونده انفرادی وی از سوء استفاده‌های مالی، استفاده از پست و مقام خود در به دست آوردن املاک و اموال بسیاری در داخل و خارج کشور و سوءرفتارهای اخلاقی به چشم می‌خورد.

سپهبد جعفرقلی صدری در طول خدمت به حکومت پهلوی جمعاً ۲۱ نشان دریافت کرده است. برخی از نشان‌های وی عبارتند از: نشان‌های درجه ۱ و ۲ و ۳ لیاقت، نشان‌های درجه ۱ و ۲ و ۳ افتخار، نشان درجه ۱ رستاخیز، نشان درجه پاس و نشان آذرآبادگان.

با اوج‌گیری مبارزات مردم مسلمان ایران در سال ۱۳۵۷ علیه حکومت پهلوی، حکومت برای فرونشاندن خشم مردم و مسلط شدن بر اوضاع به بازداشت تعدادی از عناصر سیاسی و نظامی و فرهنگی بدنام خود دست زد تا این امر نشانی بر عزم حکومت برای مقابله با فساد دستگاه حاکمه تلقی شود. در این طرح سپهبد جعفرقلی صدری نیز به همراه افرادی چون نعمت‌الله نصیری رئیس ساواک و امیرعباس هویدا و تنی چند از مقامات حکومت در ۱۷ آبان ۱۳۵۷ توسط فرمانداری نظامی دستگیر شدند. با پیروزی انقلاب اسلامی ایران سپهبد جعفرقلی صدری که در پادگان جمشیدیه زندانی بود توسط مردم ابتدا به مدرسه رفاه و سپس به زندان قصر منتقل شد. وی به همراه دو نفر دیگر از عوامل کشتار مردم در حکومت پهلوی روز پنج‌شنبه هفده اسفند ۱۳۵۷ با حضور سه نفر از قضات دادگستری و یک نفر روحانی (آیت‌الله صادق خلخالی) در زندان قصر محاکمه شد.

در متن کیفرخواست دادستان، وی به فساد در ارض، محاربه با خدا و نایب امام، اقدام و قیام علیه حکومت ملی، قتل و کشتار مردم بی‌گناه، صدور قتل آزادیخواهان، تشکیل کمیته مشترک ضدخرابکاری، سرکوب مجاهدان، متزلزل کردن اساس حکومت ملی و شرعی، صدور اطلاعیه‌های مکرر مبنی بر دستگیری و کشتار آنان، تعقیب و کشتار مبارزان و ریاست شهربانی رژیم استبدادی متهم شده بود. دادستان بر اساس ماده ۶۱ و ۶۲ قانون مجازات عمومی قتل و شکنجه و ماده ۶۱ و ۶۲ قانون مجازات عمومی و مصادره اموال، تقاضای حکم عادلانه کرد.

سرانجام وی پس از محاکمه در دادگاه انقلاب اسلامی به اعدام محکوم شد و حکم صادره درباره وی ساعت ۷ صبح روز جمعه ۱۸ اسفند ۱۳۵۷ به اجرا درآمد. همچنین به حکم دادستانی کل انقلاب اسلامی اموال وی به نفع مستضعفان مصادره گردید.»[1]

پی‌نوشت:

[1] . دانشنامه زندان سیاسی، دفتر ادبیات انقلاب اسلامی حوزه هنری، چاپ اول، سال 1401، ج 1، ص 131 تا 133. با اندکی ویراستاری.