برگزاری سومین همایش بزرگداشت تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی
تاریخ انتشار: 01 اسفند 1403
در سومین همایش «بزرگداشت روز تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی» که روز دوشنبه 29 بهمن 1403 در کتابخانه مجلس شورای اسلامی برگزار شد، تاریخ‌نگاران درمورد اهمیت بحث جنگ روایت‌ها، تأثیر رسانه و هوش مصنوعی در پیشبرد اهداف تاریخ‌نگاری صحبت کردند.
این همایش همراه با تقدیر از تاریخ‌نگاران برگزیده و با حضور رؤسای مراکز اسنادی و تاریخ‌پژوهی از جمله مرکز بررسی اسناد تاریخی در کتابخانه مجلس برگزار شد.
حجت‌الاسلام سعید فخرزاده دبیر این همایش با بیان این که تاریخ صرفاً یک روایت شنیدنی نیست بیان کرد: «تاریخ به عنوان یک سرمایه راهبردی برای امروز و آینده در توسعه پایدار کشور نقش کلیدی دارد. مجمع هماهنگی مراکز تاریخ‌پژوهی در بانک‌های اسنادی با قبول این کارکردها، تلاش دارد که تاریخ‌نگاری کشور را به جایگاهی برساند که این کارکردها برای تاریخ در جامعه اجرایی و عملی شود. ما از سال ۱۴۰۱ در روز «تاریخ» این همایش را برگزار کردیم اما امسال به دلیل اتفاقات مختلف به تأخیر افتاد. وی افزود: امسال با توجه به حوادث مختلف پیرامون جریان مقاومت مراکز پژوهشی با برگزاری نشست‌های تخصصی، انتشار اسناد و اطلاعات در فضای مجازی و تقویت تولید کتاب در موضوع جریان مقاومت سعی کردند تا در جهت روشنگری افکار عمومی قدم بردارند که امیدوارم مورد رضایت خدا قرار بگیرد.»
در ادامه آقای علیرضا تنهایی پژوهشگر، پیرامون موضوع فناوری و تاریخ نگاری سخنرانی کرد. وی گفت: «امروز در عصری ایستاده‌ایم که فناوری به ویژه هوش مصنوعی مرزهای دانش و پژوهش‌ها جابجا کرده است. تاریخ‌نگاری که همواره متکی بر اسناد و مدارک است، اکنون با ابزار قدرتمند به نام هوش مصنوعی روبرو است. ابزاری که نه‌تنها فرآیند کاوش و تحلیل داده‌ها را تسریع می‌کند بلکه خطاهای انسانی را نیز به حداقل می‌رساند.»
وی ادامه داد: «یکی از چالش‌های بزرگ تاریخ ایران دسترسی به حجم عظیمی از اسناد، دسته بندی آن‌ها و استخراج اطلاعات کلیدی است. در اینجا هوش مصنوعی با قابلیت‌های متفاوت خود به کمک ما می‌آید. استخراج خودکار فراداده یا مشخصات سند یکی از مهمترین قابلیت‌های هوش مصنوعی است. هوش مصنوعی با دقت و سرعت می‌تواند این فرآورده‌ها را به صورت خودکار از دل هزاران سند استخراج کرده و آن‌ها را به پایگاه داده اضافه کند. جستجوی متنی هوشمند نیز از دیگر امکانات تحول‌آفرین هوش مصنوعی است؛ دیگر نیازی نیست پژوهشگران ساعت‌ها به دنبال یک کلمه یا جمله در انبوهی از اسناد بگردند. همچنین فناوری تبدیل گفتار به متن اجازه می‌دهد تا فایل‌های صوتی و ضبط شده از مصاحبه‌ها، همایش‌ها و گفتگوهای تاریخی را به متن‌های دقیق و قابل جستجو تبدیل کنند. این فناوری به خصوص در حفظ و مستندسازی تاریخ شفاهی نقش بی‌بدیلی ایفا می‌کند. علاوه بر این فناوری ocr یا تشخیص نوری به ما اجازه می‌دهد اسناد قدیمی و حتی دست نوشته‌های تاریخی را به متون قابل جستجو تبدیل کنیم.»
آقای تنهایی با بیان این که هوش مصنوعی یک ابزار است و کار تحلیل و تفسیر همچنان بر عهده پژوهشگران ما است، بیان کرد: «این هم‌افزایی بین هوش مصنوعی و دانش انسانی ما را قادر می‌سازد که تاریخ را بهتر بفهمیم و ابهامات را برطرف کنیم و از تکرار اشتباهات گذشته جلوگیری کنیم. اکنون بهره گیری از فناوری‌های نوین یک انتخاب نیست؛ بلکه یک ضرورت برای پیشبرد مطالعات تاریخی است.»
وی به دستاوردهای این هم‌افزایی اشاره کرد و گفت: «بخش زیادی از توانایی‌های پیشرفته هم اکنون در مرکز اسناد انقلاب اسلامی به کار گرفته شده است. بیش از ۸۰۰ هزار نسخه مکتوبات ۱۷۰ ساله اخیر کشور، ۸۰ میلیون گزارش و خبر از حدود هزار سایت خبری داخلی در کنار کتابخانه دیجیتال با متن کامل بیش از ۵۰ هزار کتاب از تاریخ معاصر، بیش از پنج میلیون برگ سند از دستگاه‌های نظامی، امنیتی و قضایی پیش و پس از انقلاب و بیش از یکصد هزار مقاله خارجی ترجمه شده درباره ایران جمع آوری، آرشیو و توسط هوش مصنوعی با جستجوی درون‌متنی دسترس‌پذیر شدند.» وی افزود: «اگرچه این گنجینه در مقایسه با اطلاعات حاشیه مراکز اسنادی مادر مانند صدا و سیما، کتابخانه ملی، آستان قدس رضوی و دیگر مراکز اسنادی و تاریخ نگاری ناچیز است اما باور داریم با عزم جدی در بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و با هم‌افزایی مراکز آرشیو و اسنادی ظرف مدت کوتاه می‌توان تمامی اسناد و مدارک کشور را دسترس پذیر کرد.
همچنین رییس مرکز اسناد انقلاب اسلامی حجت‌الاسلام مصطفی پورمحمدی، با بیان اهمیت بحث روایت در جنگ روایت‌ها، بیان کرد: «یکی از ابعاد مهم بحث انقلاب، روایت است. جنگ روایی، از جنگ نظامی، اقتصادی و اطلاعاتی بزرگتر است. دستگاه‌هایی که به صورت آشکار و پنهان علیه انقلاب اسلامی تلاش می‌کنند، گسترده عمل می‌کنند. جالب است که بگویم در بحث گردشگری که ساده‌ترین موضوع بین کشورها است و امر عادی است، شما هیچ نکته مثبتی در رابطه با گردشگری ایران در رسانه بین‌المللی مشاهده نمی‌کنید.
هیچ نماد و نمودی از تحولات، جذابیت‌ها، مهمان نوازی، امکانات گردشگری، منابع تاریخی، منابع طبیعی و امکانات هنری که در ایران وجود دارد، نیست. این نشان می‌دهد که توجه فوق‌العاده‌ای به وارونه نمایی در مورد مباحث مربوط به ایران دارند. من به گزارشی در مؤسسه تحقیقاتی تونی بلر که نخست وزیر انگلستان بود، پیدا کردم. در این گزارش اعلام شده است که اتفاقات بزرگ و تحولات معاصر از سال ۱۹۷۹ شروع شده است و ما هنوز بعد از ۴۰ سال آثار آن را مشاهده می‌کنیم. در این گزارش انقلاب اسلامی را از انقلاب شوروی که ده سال بعد از انقلاب ما رقم خورد، مهم‌تر می‌دانند. انقلاب اسلامی نقش خود را بر تحولات جهانی انداخته و تأثیر خود را بر جای گذاشته است.»
وی افزود: «به غزه نگاه کنید؛ کمتر حادثه‌ای داریم که در مدت زمانی کوتاه با این اندازه خسارت انسانی و فشار در معاش قرار گرفته‌اند اما در گفتار مردم آن نه ترس و نه غم باشد.»
پورمحمدی بیان کرد که برای بیان استکبارستیزی لزوما نباید تفسیر کنیم و مبانی ایدئولوژیک را مطرح کنیم. وی گفت: «مسئله آمریکا هسته‌ای نیست. او از تفکر مقاومت نگران است که قدرتمندتر از سلاح هسته‌ای است. بدترین تحریم‌ها استمرار دارد و ملت ما ایستاده‌اند و پیشرفت‌های مهمی را در عرصه‌های مختلفی رقم زدند.»
در ادامه آقای حسن محمدی پژوهشگر تاریخ و استاد دانشگاه در مورد نقش رسانه در تاریخ نگاری صحبت کرد. محمدی گفت: «در حوزه حافظه تاریخی پژوهش‌های زیادی در ادبیات بین‌الملل وجود دارد که چگونه این حافظه دستکاری و تحریف می‌شود. مهم است بدانیم حافظه تاریخی ملت را امروز رسانه‌ها شکل می‌دهند.
در گذشته بحث‌های دور کرسی‌ها و کلاس‌ها و مکتب‌خانه‌ها تأثیر داشت، اما امروز متأثر از رسانه است. تصور من این است که وظیفه ما پژوهشگران تاریخ است که از حافظه تاریخی صیانت کنیم. متأسفانه تعداد انگشتان دست پژوهش قابل اعتنا در حوزه رسانه هوشمند داریم. نه تنها پژوهش نداریم بلکه حتی گاهی بی‌اعتنایی هم داریم؛ یعنی می‌گوییم که این مسائل مطرح شده در فضای مجازی محتوای ارزشمندی ندارد و ساده از کنار آن می‌گذریم. تنها یک نشریه در حوزه تاریخ انقلاب اسلامی به صورت پژوهشی داریم. بخشی از مشکل این است که اسناد و مدارک خوبی داریم و دوستان دغدغه‌مند هم برای تولید هستند اما این دو به هم نمی‌رسند و عمده آن به این دلیل است که نمی‌دانیم چگونه از یک پژوهش استفاده شود تا مثلاً یک سناریو مستند و سینمایی نوشته شود.»
وی افزود: «همچنین چالش‌هایی در حوزه سواد رسانه داریم که الزاماً هم در حوزه تاریخ نیست و مسئله‌ای عمومی است. علاوه بر آن با مشکلاتی میدانی(مانند گرانی)، عدم انسجام در روایت تاریخ، موانع روان‌شناختی، عدم سرمایه‌گذاری، عدم قانون‌گذاری دست و پنجه نرم می‌کنیم.» او به رشته «تاریخ» در دانشگاه اشاره کرد و گفت: «ما در این بخش اساساً هنوز وارد تولید محتوا در زمینه تاریخ انقلاب نشدیم و تحولی که لازم است را نداشت و گویی هنوز انقلاب نشده است.... لزوماً نباید منتظر مسئولی بمانیم تا این موانع را بردارد و برایمان در این حوزه کاری انجام دهد. از آن جایی که انقلاب اسلامی و عمده دستاوردهایش توسط مردم رقم خورده است، ما این جا هم باید بسیج عمومی و مردمی داشته باشیم.
در ادامه این همایش میزبان سخنرانی آقای موسی حقانی رییس پژوهشکده تاریخ معاصر شد. او گفت: «در سخنان امام علی (ع) آمده است که رحمت خدا بر آن کسی که بداند از کجاست، در کجاست و به کجاست. تاریخ برای آینده هم مهم است و فقط مرور گذشته نیست که اگر چنین باشد تنها نبش قبر است. بنابراین از این جهت اهمیت دارد که عبرت می‌دهد. متأسفانه در کشور ما هم کم‌توجهی و هم بی‌اعتنایی نسبت به تاریخ وجود دارد. مثلاً برخی از رجل سیاسی که عمده کارهایشان مربوط به سیاست خارجه است می‌گویند که مناسباتمان با کشورهای دیگر را بر اساس تجربه گذشته بنا نمی‌کنیم؛ یعنی تجربه تاریخی را نادیده می‌گیریم. در حالی که حتی اگر بخواهیم روابطمان را گسترش دهیم باید به پیشینه رابطه با آن کشور توجه داشته باشیم. اگر به پیشینه ۲۰۰ ساله روابطمان با غرب نگاه کنیم، جز بدعهدی آنان و تحقیر ما و جز تضعیف و نابودی ایران چیزی نمی‌بینیم. اکنون هم که بحث مذاکره داغ است، خوب است که دوباره مرور کنیم. در فضای مجازی ولع برای مذاکره وجود دارد به طوری که اگر این اتفاق نیافتد بیچاره می‌شویم و درهای جهنم به روی ما باز خواهد شد. هشدار من هم برای این است که از یک سوراخ دوبار گزیده نشویم و اکنون که رهبری هم فرمودند با این کشور خاص مذاکره نکنیم، بدانید که پشتوانه تاریخی دارد.»
او با اشاره به توجه امام خمینی(ره) به بحث تاریخ‌نگاری بیان کرد: «ایشان می‌دانستند که اگر ما تاریخ را ننویسیم، دیگران خواهند نوشت و همان چیزی می‌شود که امروز از تاریخ مشروطه و پهلوی روی دست ما مانده است و مدام باید تلاش کنیم و تحریفاتی که شده را اصلاح و بازنگری کنیم. نتیجه این بی‌توجهی به تاریخ غافلگیری و انفعال است. من اعتقاد دارم که تلاش‌هایی که انجام شده مؤثر بوده اما مشکل ما پیوست رسانه‌ای است. دیگران از هیچ برای خود انبوهی از محتوا می‌سازند اما ما اطلاعات فراوانی داریم که می‌توانند به محتوا تبدیل شوند. اکنون حدود ۵۰ میلیون نفر از جمعیت فعلی ایران انقلاب اسلامی رو درک نکردند و در مورد آن هم نمی‌خوانند. لازم است تلاش مضاعفی در این حوزه داشته باشیم و نباید محدود به جلسات سالانه شویم. اگر دوستان موافق باشند جلسه‌ای را از بهار سال آینده به صورت فصلی با حضور علاقه‌مندان فعال در حوزه تاریخ، اصحاب رسانه، مستندسازان، نویسندگان و خبرنگاران حوزه تاریخ داشته باشیم تا مهمترین چالش‌ها بررسی شود. توجه به تاریخ محلی و منطقه‌ای هم مهم است.»
در ادامه آقای موسی نجفی از راویان تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی با اشاره به این نکته که تاریخ انقلاب دو بخش مهم دارد، گفت: «بخشی از آن مخالفت با پهلوی است و بخشی دیگر که مهم‌تر از نفی نظام شاهنشاهی است، ذات انقلاب است. تاریخ نگار انقلاب هم یعنی کسانی که از سیطره سلطه شرق‌شناسان غربی آزاد هستند... زیبنده نیست که رجل سیاسی تاریخ نخوانند و ندانند چرا که بصیرت سیاسی از بصیرت تاریخی می‌گذرد. در عالم سیاست ما قوانین ثابت و متغیر را داریم. سیاستمدار باید بفهمد قوانین ثابت تاریخ کجاست. تاریخ به ما می‌گوید که امپراتوری پارس یک تمدن عظیم چند هزار ساله بود که به اسلام رسیدند و از اسلام عمیق‌ترین لایه اهل بیت(ع) را انتخاب کردند. پس ما هم باید از باستان، از دین و از اهل بیت(ع) بگوییم و این سه در یک تعادلی هستند. رژیم پهلوی این تعادل را به هم زد و این‌ها را مقابل همدیگر قرار داد. یک سرزمین هرچه ضد سلطه‌تر و دینی‌تر باشد با دوام‌تر است. سیاستمداران بدانند ملتی متمدن با سابقه چند هزار ساله که به اسلام رسید، عمیق‌ترین لایه اسلامی یعنی تشیع را پذیرفت و آن را در سطح ملت‌سازی ارتقاء داد. این بزرگترین دستاوردی است که سیاستمداران می‌توانند از آن پاسداری کنند و در مقابل اجنبی این را به عنوان یک برگ برنده به زمین بزنند.
آقای مسعود معینی‌پور رییس کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، سخنران آخر این همایش بود. آقای معینی‌پور با اشاره به بحث‌هایی که سخنرانان مختلف مطرح کردند، گفت: «توجه به رویکردهای مختلف موجب پویایی می‌شود. جریان تاریخ نگاری انقلاب در ایران متأسفانه دچار انسداد در گفتگو رویکردهای مختلف شده است. علاوه بر آن با کمرنگ شدن امر ملی در این تاریخ‌نگاری مواجه هستیم.
ما در هر پدیده‌ای باید یک کنش جمعی ایجاد کنیم. مهمترین چیزی که امروز می‌توانیم درباره‌اش فکر کنیم این است که به فکر تاریخ نگاری باشیم که کنش جمعی ایجاد کند. علاوه بر آن رسانه هم مهم است؛ تجربه مدریتی من در شبکه چهار می‌گوید که متأسفانه کمترین ارتباط بین متفکرین و پژوهشگران حوزه تاریخی با جریان رسانه وجود دارد. بنابراین باید در این حوزه تغییر رویکردهایی صورت بگیرد.»
در پایان مراسم از نویسندگان و پژوهشگران پیشکسوت آقایان موسی نجفی، هدایت‌الله بهبودی، دکتر محمدقلی مجد تجلیل شد. همچنین آیین رونمایی از دو کتاب «تبعیدی‌ها و تبعیدگاه‌های عصر پهلوی» و «دانشنامه مدافعان حرم» به عمل آمد.
تعداد مشاهده: 158
